Dvije osnivačke članice Evropske unije, Francuska i Holandija, na referendumu 2005. su odbacile predloženi ustavni ugovor EU. Dvije ultradesničarske stranke iz ovih zemalja, francuski Nacionalni front i holandska Slobodarska stranka, sada su formirale savez uoči izbora za Evropski parlament u maju 2014. godine. One se nadaju da će privući srodne stranke u drugim članicama EU i formirati parlamentarni blok dovoljno snažan da ubije „čudovište Evrope“, kako Gert Vilders, lider Slobodarske stranke, zove EU.
Nije slučajnost što su Francuska i Holandija preuzele vođstvo u ovom odvratnom poduhvatu. Obje države se nalaze usred duboke krize identiteta koja mutira u prezir prema Evropi, strancima, migrantima i svima koji predstavljaju „drugo“. I obje zemlje se suočavaju sa porastom sumnje naroda u tradicionalne političke elite.
U takvom okruženju, predstojeći izbori za Evropski parlament djeluju kao stvoreni za ekstremističke stranke, pri čemu nedavne ankete ukazuju da će Nacionalni front dospjeti u sami vrh u Francuskoj. Većina građana je ravnodušna prema evropskim izborima, što rezultira slabim odzivom - osim među onima koji žele da izraze bijes i frustriranost zbog statusa kvo.
Marine Le Pen, liderka Nacionalnog fronta, lukava je i efikasna i zasniva kampanju na jednostavnoj poruci: „Evropa je protiv naroda, stoga se narod mora mobilisati protiv Evrope.“ Zbog privida umjerenosti, ona je daleko privlačnija od oca i bivšeg lidera stranke, Žan-Mari Le Pena. Njena strategija sastoji se od toga da uđe u mejnstrim francuske politike tako što će odbaciti sve tragove antisemitizma, pretvarajući Nacionalni front u naizgled legitimnu alternativu dekadentnoj tradicionalnoj desnici, koju pogađaju unutrašnji sukobi nakon poraza Nikole Sarkozija na predsjedničkim izborima 2012.
U Holandiji, Vilders je već bio u vladi, pa je francuskoj desničarki osigurao privid legitimiteta formiranjem saveza sa njom. Zanimljivo je da su glavne danske i britanske antievropske stranke odbile da slijede njihov primjer, ne želeći da ulaze u savez sa strankom koja je u srži bila i vjerovatno ostala antisemitska.
Ono što na kraju ujedinjuje evropske ultradesničarske stranke je slično onome što leži u osnovi uspona Pokreta čajanka u okviru američke republikanske stranke: prikriveni rasizam i ksenofobija. Iako sljedbenici Čajanke – grupe koju je jedna rana anketa identifikovala kao 89 odsto bjelačku a samo jedan odsto crnačku - tvrde da se iznad svega protive vladinoj potrošnji, oni prihvataju pomoć vlade za sebe. Ono što ne mogu da prihvate je predsjednik crnac i državna potrošnja na „druge“.
Isto tako, iako evropski populisti koriste protivljenje „Briselu“ za prikupljanje podrške, njihova ideologija sadrži atavizam koji je motivisao njihove pretke. Današnje ultradesničarske snage su možda više antimuslimanske nego antisemitske - Vilders je možda čak iskreno proizraelski nastrojen - ali one su zadržale antihumanistički, cinični i rasistički svjetonazor svojih prethodnika iz 1930-ih.
Naravno, država poput Francuske se ne vraća u politiku 1930-ih, ako ni zbog čega drugog, onda zato što sjećanja na vojni i moralni kolaps zemlje 1940. još nijesu izblijedjela. Međutim, opaki rasistički napadi na ministarku pravde, Kristijan Tobira, koja je crnkinja, bili bi nezamislivi proteklih decenija. I, u cijeloj Evropi, rušenje tabua i vjerovanje da se može reći bilo šta i uvrijediti bilo ko - dovelo je do porasta rasističkih incidenata koji su samo površno izolovani.
Evropa se neće okrenuti fašizmu, ali bilo bi opasno ignorisati činjenicu da kreće pogrešnim putem ili najnoviji razvoj događaja pripisati isključivo ekonomskim nedaćama i visokoj stopi nezaposlenosti. Tu je po srijedi više fundamentalnih uzroka, političkih i etičkih.
Njemačka je, na primjer, bolja od ostalih evropskih zemalja u pružanju otpora populizmu, ne samo zato što je njena ekonomija jaka a istorija joj služi kao neki oblik vakcinacije. Njemci takođe duguju zahvalnost za hrabrost i kompetentnost svojim političkim liderima, uključujući kancelarku Angelu Merkel i njenog prethodnika Gerharda Šredera.
Najbolji odgovor na današnji grešni savez populističkih/rasističkih stranaka je hrabrost, odlučnost i jasan stav. Svaki savez konzervativnih stranaka mejnstrima sa ultradesničarskim snagama ispostaviće se kao siguran poraz - moralni i politički. To važi kako za evropsku prošlost tako i za američke republikance danas. Ponekad nijedna kašika nije dovoljno dugačka da bi se jelo sa đavolom.
Autor je viši savjetnik na Francuskom institutu za spoljne poslove (IFRI) i profesor na Institutu političkih nauka; napisao je knjigu „Geopolitika emocija: Kako kulture straha, poniženja i nade preoblikuju svijet”
Prevela: A. ŠOFRANAC
Copyright: Project Syndicate 2013.
Bonus video:
