Velika svečanost obilježavanja jubileja „100 godina vazduhoplovstva u Crnoj Gori“ priređena ovih dana, nametnula je nekoliko političko-pravnih pitanja od kojih je svakako najznačajnije ono koje glasi: Da li je Boka Kotorska u Crnoj Gori ili nije ?
Ako Boka jeste dio današnje Crne Gore, onda bi ova druga morala imati mnogo, mnogo više obzira prema dostignućima ove prve i priznati neke istorijske fakte. Ako nije - no problem, samo nam to zvanično kažite i mi u Boki ćemo se već sami snaći...
Zašto sve ovo govorim? Iz prostog razloga što me činjenica da Vazduhoplovni savez i Ministarstvo pomorstva i saobraćaja države u kojoj živim ne poznaju njenu istoriju (ili je pokušavaju „prekrečiti“) čini istovremeno i tužnim i ljutim – po njima, ispada da se mimo junačkog Cetinja i Obilića poljane na prostorima današnje Crne Gore nije ništa i nigdje drugdje dešavalo i da sve ima svoj iskon u „četiri nahije“ stare Crne Gore. Stav sličan onome da su prvo nastali određeni „nebeski“ narodi, pa onda amebe, a koji smo slušali ranih devedesetih godina prošlog stoljeća...
Elem, ako ćemo pravo, 5. septembra 1913. godine na Obilića poljanu na Cetinju avionom nije sletio Crnogorac, već Slovenac u službi italijanskog vazduhoplovstva Ivan Đani Vidmar. Ako se to računa kao datum obilježavanja jubileja 100 godina vazduhoplovstva u Crnoj Gori, a imajući u vidu da ni pilot ni njegov avion nisu pripadali toj državi već drugoj (Italiji), onda je posve neobjašnjivo zašto naš Vazduhoplovni savez i Ministarstvo saobraćaja i pomorstva prećutkuju činjenicu da je prvi avion nad teritorijom današnje Crne Gore poletio pola godine prije čuvenog „krilatića i krilatice“ kako je 5. septembra 1913. na Cetinju kralj Nikola oslovljavao Vidmara i njegov vazduhoplov.
Naime, 23. marta 1913. u Boku Kotorsku je brodovima prispio kontingent od tri austro-ugarska hidroaviona (flugboote) i 14 pilota, izviđača i mehaničara. Uspostavljena je privremena hidroavijacijska baza pod komandom pilota, poručnika bojnog broda Vencela Vozečeka i već krajem marta 1913. austro-ugarski hidroplani S-8, S-10 i S-12 redovno i svakodnevno iz Tivatskog zaliva polijeću na misije izviđanja srpsko-crnogorskih borbenih operacija protiv Turaka na Skadru. Za razliku od aviona Primorskog aeroplanskog odreda srpske vojske koji su tada kao saveznici Crnogoraca letjeli sa teritorije današnje Albanije, sa aerodroma Barbaluš blizu Skadra, austro-ugarski hidroplani letjeli su sa teritorije današnje Crne Gore - iz Bokokotorskog zaliva, pa je stoga sasvim jasno kome i kada pripada primat kada je u pitanju početak vazduhoplovstva u našoj aktuelnoj državi.
Iz Boke je, inače, i najuspješniji austro-ugarski mornarički pilot - as Prvog svjetskog rata – baron Gotfrid fon Benfild, rođen 6. februara 1890. godine u Herceg Novom. Čovjek koji je ostao zapamćen pod nadimkom Tršćanski orao i koji je postigao 25 što priznatih, što zvanično neverifikovanih vazdušnih pobjeda nad protivnicima tokom Prvog svjetskog rata, danas je u Crnoj Gori potpuna nepoznanica. Isto tako, ako je suditi po navodima „poznatih crnogorskih hroničara vazduhoplovstva“ i pričama naših aktuelnih zvaničnika, za njih je nepoznanica da čuveni austro-ugarski pilot i srpski vazduhoplovac Dmitrije Konjović nije „jedan od prvih pilota iz Crne Gore“. Rođen 31. decembra 1888. u selu Stanišić kod Sombora, Konjović jeste bio učesnik, prvog u svijetu, potapanja podmornice napadom iz vazduha (uništenje francuske podmornice „Focault“ pred Bokom od strane hidroplana iz Seeflug station Kumbor 15. septembra 1916.), ali ipak ga to ne može svrstati u Crnogorce kako, između redova, tvrde naši današnji zvaničnici.
Cijela priča zvana „homo volans na Montenegro način“ u kontekstu Boke dobija i još jednu znakovitu dimenziju ako se ima u vidu činjenica da crnogorska državna avio-kompanija „Montenegro Airlines“ za ovih petnaestak godina postojanja, nije našla za shodno da niti jednom od ukupno 10 aviona koji su ili su bili u sastavu njene flote, da ime Tivat po gradu u kome je najprometniji aerodrom u Crnoj Gori i na kome i „Montenegro Airlines“ ostvaruje lavovski dio svog obrta i zarade. Interesantno, „okupatorski srpski“ (kako ga nazivaju mnogi današnji veliki Crnogorci) beogradski JAT je gradu Tivtu tu čast ukazao ne jednom, već u dva navrata – jedan od prvih JAT-ovih aviona tipa „DC-9“ (registracije YU-AHM) kršten je 13. maja 1970. imenom Tivat koje je nosio do prodaje američkoj kompaniji „Northwest“ 5. oktobra 1986. JAT je nakon toga, 22. marta 1988. ime Tivat dao jednom od svojih novih „boinga 737-300“ (registracije YU-ANV), a pod tim imenom ovaj avion leti i danas.
I na samom kraju jedna zanimljivost – dok Crna Gora ovih dana slavi 100. godišnjicu vazduhoplovstva, Boka Kotorska će 15. decembra obilježiti čak 224. godišnjicu svog prvog vazduhoplovca! Naime, 15. decembra daleke 1789. godine Peraštanin Karlo Mazarović, prvi letač na južnoslovenskim prostorima u svom se aerostatu (balonu) vinuo u nebo nad Zagrebom. Mazarović je krajem 18. vijeka posjedovao vlastiti balon, nabavljen najvjerojatnije u Francuskoj, a sa kojim je letio po mnogim metropolama habsburškog carstva u Češkoj, Bavarskoj i Austriji. Mazarović je uspješnim tridesetominutnim letom 15. decembra1789. godine zadivio Zagrepčane pred kojima se u balonu drugi put u nebo vinuo već u januaru 1790. Sve to bokeljski letač je izveo samo šest godina nakon prvog leta balonom u istoriji čovječanstva, a koji su u Francuskoj izvela braća Mongolfije. Pametnome dosta…
Bonus video:
