Komentarišući nedavnu krizu talaca u Alžiru na jednom međunarodnom informativnom kanalu, jedan „ekspert“ za terorizam je iznio neobičnu tvrdnju: „Al Kaida u islamskom Magrebu (AQIM) je osnovana zbog takozvanog Arapskog proljeća, nakon što smo okrenuli leđa svom libijskom savezniku (pukovniku Muameru Gadafiju).“ Pošto sam izdržao još nekoliko netačnih tvrdnji, bio sam primoran da odložim studentske radove koje sam ocjenjivao.
Da počnemo očiglednim: AQIM nije proizvod Arapskog proljeća. AQIM postoji zbog vojnog puča kojim je okončano „alžirsko proljeće“ prije dvije decenije. I nije ga ojačala revolucija u Libiji, nego su tome prije doprinijeli neuspjeh izgradnje države u sjevernom dijelu Malija, odsustvo postkonfliktnog pomirenja i ponovne integracije u Alžiru, kao i manjak odgovornosti tajnovitog alžirskog bezbjednosnog establišmenta čije su se brutalne metode ispostavile bijedno nedoraslim izazovu.
Istorija AQIM-a se može pratiti unazad direktno do puča koji je u januaru 1992. organizovala šačica alžirskih generala protiv predsjednika Čadlija Bendžedida, čiji su memoari nedavno objavljeni (umro je u oktobru). On je podario Alžiru prvi relativno demokratski ustav, ukidajući zabranu političkih partija i garantujući minimum osnovnih prava, uključujući slobodu govora, okupljanja i savjesti. On je prvi arapski predsjednik koji je kritikovan na državnoj televiziji (a da taj kritičar nije kasnije nestao). Alžir je prva zemlja u kojoj se dogodilo Arapsko proljeće.
Međutim, ispostavilo se da je proljeće iščezlo. Strahujući jer im je bila ugrožena ogromna ekonomska imperija i pozicija da u svojim rukama drže visoku politiku, generali su odlučili da okončaju reforme, ponište rezultate prvih demokratskih parlamentarnih izbora u Alžiru i zbace Bendžedida s vlasti. Na Zapadu je preovladavala priča da su „progresivni“ vojni generali blokirali napredovanje „fundamentalističkog“ Fronta islamskog spasa (FIS). Međutim, ta verzija ne objašnjava zašto su isti ti generali uskoro sklopili savez sa drugom „fundamantalističkom“ grupom (frakcijom alžirske Muslimanske braće) i dali im nekoliko istaknutih pozicija, među kojima i kontrolu nad Ministarstvom vakufa i vjerskih pitanja.
Osam mjeseci nakon puča, u septembru 1992, osnovana je Oružana islamistička grupa (GIA), koja je uskoro privukla pristalice iz svih sfera života, uključujući i kriminalne elemente i alžirske obavještajne agente. Do 1998, glavna meta GIA-e nije bila vojska, nego civili, rođaci protivničkih lidera i uporišta FIS-a.
Zapadni i arapski istražitelji su između 1992. i 1998. dokumentovali 642 masakra koji su većinom predstavljali pojavu „izbornog čišćenja“ i događali su se u naseljima koja su na izborima 1991. glasala za FIS. GIA je preuzela odgovornost za neke masakre. Međutim, opozicione ličnosti, bivši alžirski bezbjednosni zvaničnici i diplomate optuživali su vojsku da je bila umiješana, ako ne i direkto odgovorna za ostale masakre.
Onda se brigada GIA-e sa planina u Kabiliji na istoku Alžira, koja je sebe nazivala Selafistička grupa za propovijed i borbu (GSPC) podijelila i osudila akcije GIA-e. Dio GSPC-a je napustio oružanu taktiku i uspostavio mir sa režimom predsjednika Abdelaziza Buteflike, koji je obećao pomirenje, oslobađanje političkih zatvorenika, istragu više od 10.000 slučajeva nestalih, društvenu reintegraciju, politička prava i, što je najvažnije, civilnu kontrolu oružanih snaga.
Uprkos tome što je 2006. aktivirana Povelja o miru i nacionalnom pomirenju (pravni okvir za ova pitanja), većina obećanja nikada nije ispunjena. Svuda se osjećalo razočarenje, a neki od bivših pobunjeničkih komandanata javno su tvrdili da režim ne poštuje obaveze i da je proces pomirenja farsa.
Do januara 2007, iz frakcije GSPC-a koja nije demobilizovana izrasla je AQIM. Većina onih čija su se imena pojavila u vezi sa nedavnom krizom talaca pridružili su se toj frakciji nakon odvajanja od GIA. Među njima je bio i Mohtar Belmohtar, koji je prošao kroz sve faze alžirskog oružanog islamističkog aktivizma od Avganistana do Sahela; kao i Abdelhamid Abu Zeid, koji je počeo kao politički aktivista u partijskoj strukturi FIS-a, uzeo oružje u ruke kao odgovor na puč 1992, a onda je postao okrutni otmičar talaca u jednoj od saharskih brigada AQIM-a.
Uprkos tome što je bila secesionistička frakcija secesionističke frakcije ugašene GIA-e, AQIM je operativni kapacitet pokazala u decembru 2007, kada su meta simultanog napada bili zvaničnici Ujedinjenih nacija u Alžiru i alžirski ustavni sud, gdje je poginula 41, a povrijeđeno 170 osoba.
Do 2009, AQIM je učila iz grešaka prethodnih organizacija - GIA-e i njene sestrinske organizacije Al Kaide u Iraku (AQI). AQI ne samo što nije uspjela da se uklopi u lokalni kontekst, nego je počela da eliminiše lokalne oponente, što je raspirilo nezadovoljstvo sunitskih ekstremista 2007. Za razliku od njih, članovi AQIM-a su se planirano trudili da se srode sa okolinom, sklapajući brakove sa pripadnicima plemena Tuarega iz sjevernog Malija i prihvatajući njihove političke ciljeve, kao što je otcjepljenje.
Procjenjuje se da oko 1.200 boraca koji stvaraju probleme u Maliju operišu u oblasti veličine Francuske, što im olakšava da se igraju gerilske žmurke. Dugoročno, Zapad treba da pomogne vladi Malija da izgradi državne institucije i da se pomiri sa stanovništvom sa sjevera zemlje.
U Alžiru je odavno potrebna reforma bezbjednosnog sektora – naročito u smislu veće transparentnosti. Na kraju krajeva, vlade zapadnih i drugih zemalja duguju porodicama 39 stranih radnika koji su poginuli tokom krize talaca da otkriju da li su mogli biti spaseni.
Porodice alžirskih žrtava zaslužuju isto od sopstvene vlade. Opet, isto zaslužuju i porodice više od 150.000 žrtava građanskog rata koji je počeo sa okretanjem leđa demokratiji prije dvije decenije. Kao što je nedavna epizoda pokazala, taj rat se nastavlja i danas.
Bonus video:
