Tokom tri godine, kriza eura nije prijetila samo da rasturi eurozonu već da za sobom povuče i čitavu Evropsku uniju. Iako je pritisak finansijskih tržišta ublažen, za sada, dugoročno rješenje za krizu i dalje je egzistencijalni prioritet EU.
U današnjoj veoma konkurentnoj globalnoj ekonomiji, relativno mala veličina evropskih država, sve starije stanovništvo i pretjerana zaduženost, u kombinaciji sa nedostatkom energetskih resursa i nedovoljnim investicijama u istraživanje i razvoj, znači da su njihov životni standard i modeli velikodušnih socijalnih država izloženi riziku. Pojedinačno, one se ne mogu takmičiti sa tržištima u usponu; potrebna im je snažna EU da bi se suočile sa izazovima koje predstavlja globalizacija.
Međutim, arhitektura eurozone – u kojoj je monetarna politika centralizovana, a budžetska i ekonomska politika prepuštene vladama pojedinačno – nije održiva na duži rok. Iako su lideri Evrope ostvarili određeni napredak u oblasti institucionalnih reformi, mjere koje su do sada preduzete neće dovesti do stvarnog približavanja ekonomske i budžetske politike, ili do istinske ekonomske unije. Kao rezultat toga, neće uspjeti da vrate povjerenje finansijskih tržišta.
Imajući u vidu da je promjena ustava politički neizvodljiva, uspostavljanje „Evrope u dvije brzine“ – gdje države jezgra idu ka dubljim integracijama brže od ostatka – najbolja je opcija da EU dostigne nivo saradnje potreban da bi iz krize izašla netaknuta. To se može ostvariti na dva načina.
Prva opcija bi bila da se de fakto napreduje kao EU u dvije brzine bez postavljanja novih pravnih obaveza. Države eurozone, zajedno sa ostalima koje su voljne da im se pridruže u budućnosti („eurozona plus“), mogle bi jednostavno odlučiti da iskoriste već dostupna pravna sredstva kako bi pojačale saradnju.
Idealno bi bilo da se ta saradnja odvija unutar institucionalnog okvira EU. Ako bi učestvovale sve članice eurozone, Član 136 Ugovora o funkcionisanju EU bi mogao biti iskorišten kao podrška njihovoj akciji.
Ova odredba kaže da će „(Evropski) Savjet... usvojiti mjere specifične za države članice (eurozone),“ i da da će „samo članice (eurozone)... učestvovati u glasanju“. Uz to, Član 138 bi omogućio jedinstvenu zastupljenost eurozone u Međunarodnom monetarnom fondu i Svjetskoj banci.
Ta grupa bi mogla potom proširiti saradnju na tri ostale političke oblasti:
- minimalna harmonizacija poreskih zakona (poput zajedničke osnove za procjenu korporativnog oporezivanja) i socijalna politika (poput dodatne liberalizacije nacionalnog tržišta rada kako bi se ohrabrila mobilnost radne snage);
- zajedničke političke mjere za pitanje imigracije, povezane sa potrebama tržišta rada;
- tješnja pravosudna saradnja - isto u cilju ohrabrivanja mobilnosti - u civilnoj oblasti sa prekograničnim implikacijama, posebno vezano za porodični i zakon o ugovorima.
Ta grupa bi mogla preduzeti i neke mjere izvan okvira EU. Zaista, ako ne bi učestvovale sve članice eurozone, takva spoljašnja saradnja bi bila od ključnog značaja, imajući u vidu da članovi 136 i 138 više ne bi bili primijenjeni. To bi moglo uključiti mjere za jačanje Evropskog stabilizacionog mehanizma i Pakta euro plus (smišljenog da pojača ekonomsku saradnju među državama članicama), de fakto saradnju unutar Breton Vuds institucija i dobrovoljno usklađivanje nacionalnih zakona u nekim oblastima.
Države učesnice bi morale da odluče hoće li se obavezati na zajednički set političkih mjera, ili će zadržati pravo da budu izuzete u nekim slučajevima. Saradnja povodom pitanja koja se odnose na ekonomsku i monetarnu Uniju EU (disciplina i solidarnost) trebalo bi da bude obavezna. Učešće većine, ili svih sadašnjih i budućih država eurozone bi povećalo koherentnost grupe, olakšavajući na taj način pridobijanje podrške javnosti za saradnju u drugim oblastima.
Takva opcija bi zahtijevala da proces donošenja odluka bude legitiman. U Savjetu, kao i u svim slučajevima „pojačane saradnje“, samo države učesnice imaju pravo da glasaju. U Evropskom parlementu, svih 27 država učestvuje u procesu donošenja odluka, čak i kada su u pitanju mjere koje se tiču samo 23 članice „eurozone plus“ (17 članica eurozone i šest onih koje su pristale na Pakt euro plus) – što je metod koji bi mogao predstavljati politički problem. U svakom slučaju, nacionalni parlamenti bi trebalo da se uključe kako bi pojačali legitimitet odluka.
Druga opcija bi podrazumijevala međunarodni sporazum, pored ugovora EU, što bi pravno obavezivalo države učesnice, omogućavajući im da se posvete uspostavljanju prave ekonomske unije, i da definišu tijela i pravila koja će upravljati njihovom saradnjom.
Bilo bi potrebno određeno vrijeme za pregovore, ratifikaciju i primjenu takvog sporazuma. Međutim, jasno i precizno saopštavanje odluke da se idu u tom pravcu, zajedno sa politikom Evropske centralne banke u skladu sa njenim nedavno objavljenim programom kupovine obveznica, moglo bi biti dovoljno da se i finansijska tržišta i građani EU ubijede da je dugoročno rješenje na vidiku.
Put eurozone ka istinskoj ekonomskoj uniji biće pun političkih i ekonomskih izazova – od utvrđivanja značajnih oblasti saradnje do zaštite prava i interesa svih država EU i očuvanja jedinstva i unutrašnjeg tržišta i spoljnih odnosa. Međutim, taj put je jedina opcija EU.
Bonus video:
