Madrid i Varšava su nedavno izgledali veoma slično: u oba grada su se dešavale masovne demonstracije. Međutim, mase koje su se okupile na istočnom i zapadnom kraju Evrope na umu su imale veoma različite stvari.
U Španiji je građane ujedinio ekonomski i socijalni očaj. Oni su izašli na ulice da pokažu da odbacuju politiku štednje koju je nametnula Evropska unija za koju smatraju da ih vodi u propast. Oni žele radna mjesta, kao i dostojanstvo i plate koje uz njih idu. Nezadovoljstvo pojedih demonstranata imalo je jasan antikapitalistički i antiglobalistički ton.
U poljskoj prijestonici, katoličke i konzervativne partije, zajedno sa sindikatom „Solidarnost“, inspirisani reakcionarnom hrišćanskom radio mrežom „Radio Marija“, okupili su se, ne iz ekonomskih, nego iz političkih i kulturnih razloga. U ime odbrane slobode medija, kritikovali su vladu za koju smatraju da je suviše „centristička“ i nedovoljno „poljska“.
Prije deset godina tadašnji američki ministar odbrane Donald Ramsfeld dao je čuvenu podjelu na „staru“ i „novu“ Evropu na osnovu njihovog stava prema Sjedinjenim Državama i ratu u Iraku. Nova Evropa (ili bar vlade njenih zemalja), koja je razumjela potrebu za vladanjem, bila je sa Marsa, dok je Stara Evropa (sa izuzetkom Velike Britanije), zapavši u kulturu slabosti, bila sa Venere.
Razlike između demonstracija u Madridu i Varšavi pokazuju da razlike između Stare i Nove Evrope i dalje važe iako ne na onaj način na koji je mislio Ramsfeld.
Naravno, bilo bi netačno suprotstavljati Poljsku, koja je u usponu, sa Španijom koja propada. S obzirom na sveopštu krizu u Evropi, čak ni poljska ekonomija više ne bilježi bum. Stopa nezaposlenosti je oko 10% (što je, ipak, dvostruko manje nego u Španiji), a godišnji rast BDP-a je oko 1% (stopa rasta u Španiji je negativna). Međutim, raspoloženje u ove dvije zemlje, kao i njihova percepcija Evrope i njihove uloge u njoj su u oštrom kontrastu.
Poljska, koja još nije članica eurozone, ne vidi alternativu EU. Ova zemlja se u potpunosti pomirila sa američkom strateškim skretanjem mimo evropskog kontinenta, mada su Poljaci i dalje u istom opsesivnom strahu od Rusije kao i uvijek. A može li im se to zamjeriti, s obzirom da izgleda da je Rusoja, više nego ikada, nostalgična za svojom imperijalnom tradicijom?
Međutim, s obzirom na političku evoluciju u Ukrajini, da ne pominjemo Bjelorusiju, Poljska više ne može da sanja o budućnoti na Istoku. Jedini put Poljske je ka Zapadu – ali više evropskom, nego američkom Zapadu.
Poljska ima koristi od ekonomskog rasta i prosperiteta u Njemačkoj, njenom neposrednom zapadnom susjedu i najbližoj saveznici. Pomirenje između ove dvije zemlje je jedno od njihovih najvećih dostignuća, a Poljska je možda, prvi put u svojoj istoriji, na pravom mjestu – bliska Berlinu – u pravo vrijeme.
Nasuprot tome, čini se da se Španija kreće ka jugu, figurativno, ako ne i bukvalno (uzmimo širenje pustinje koje pogađa neke djelove Andaluzije). Ali, Španija uporno – i legitinmo – odbija da se poredi sa Grčkom. Ako se uzme u obzir njena moderna infrastruktura, dinamika njenih mladih preduzetnika i međunarodno prepoznati kvalitet njenih kulturnih dobara, Španci su u pravu.
Međutim, Španija Evropu sve više doživljava kao problem, nego kao rješenje. Ne radi se toliko o tome da njeni građani žele da napuste eurozonu (ili, u tom smislu, da mnogi žele da se njihovi regioni odvoje od Španije), nego zemlja želi da ostane svoja – osnosno da održi stil života koji je, umnogome, posljedica klime.
Za Poljake, EU i dalje predstavlja sredstvo za modernizaciju, dok je Španci sve više smatraju sinonimom za napad na dostojanstvo, ako ne i na njihovu suštinu. Kako bi se mogle ujediniti zemlje članice sa tako različitim emocionalnim kalendarima? I kako Evropa može da ide naprijed sa tako živopisnim hijerarhijama? Španci se vrijeđaju kada ih porede sa Grcima, Poljaci odbijaju da ih porede sa Italijanima, i tako unedogled u paklenoj spirali. Ipak, ne tako davno – nakon Frankovog pada – Poljaci su sa zavišću gledali na Španiju.
Ovdje se prisjećam razgovora sa poljskim istoričarom, diplomatom i političarom Bronislavom Geremekom 1978, kada smo dijelili kancelariju u Vašingtonu. Po njegovom mišljenju, Poljska i Španija su dugo imale na neki način paralelnu istoriju. Ni jedna ni druga zemlja nisu uspijevale da u svoje institucije integrišu savremenost i obje su doživjele pad nakon sjajnog istorijskog perioda između kraja petnaestog i početka osamnaestog vijeka. Poljska je čak bila nestala sa evropske mape – kao žrtva otrovne pohlepe svojih prvih susjeda.
Demokratija se u Španiju vratila 1975. i ta zemlja je uskoro povratila svoje mjesto unutar Evrope, baš kad se činilo da je Poljska zarobljena u svojoj tragičnoj istoriji. Međutim, 11 godina nakon mog razgovora sa Geremekom, u Poljskoj je došlo do pada komunizma, a 2004. godine „povratak“ ove zemlje u Evropu je bio potpun.
Današnji građani Poljske ne smatraju da ih je Evropa prevarila. Gotovo svugdje se mogu vidjeti opipljivi znaci podrške od strane EU: ovdje most, ondje škola. Nasuprot tome, u Španiji je razočarenje Unijom zamijenilo početni entuzijazam perioda „movida“. Ukoliko je to tačno, to će najvjerovatnije odrediti budućnost Evrope.
Bonus video:
