Budućnost Jugoistočne Evrope - perspektiva članstva u EU kao instrument za disciplinovanje ekonomski i politički labilnih država.
Ministarka spoljna Austrije Karin Knajsl ne želi više da koristi izraz „Zapadni Balkan“, koji se odomaćio posljednjih godina. Ona radije govori od „državama Jugoistočne Evrope“, pri čemu se misli na Albaniju i one ex-jugoslovenske republike koje još nisu - poput Hrvatske te Slovenije - postale članice EU: Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Kosovo i Makedonija. Svima je zajednička „perspektiva“ da jednog dana budu primljene u EU. Najbliže tome su Srbija i Crna Gora, ali i za njih je najraniji datum učlanjenja 2025. godina.
Reč „Balkan“ nema dobar prizvuk. „Austrija je jedna balkanska republika, čije stanovništvo govori njemački, a u kojoj korupcija ističe iz naroda“, pljucnuo je davnih 1960-ih godina jedan političar austrijske konzervativne ÖVP, parafrazirajući prvu rečenicu bečkog ustava. A kaže se da je knez od Bizmarka još prije toga konstatovao da „Balkan nije vrijedan kostiju ni jednog jedinog pomeranskog grenadira“.
Premijer NJ.K.V, ser Vinston Čerčil, kome je deda bio vojvoda od Marlboroa, definisao je Balkan kao „meki trbuh Evrope“. Ne manjka, znači, posprdnih konotacija ovog termina, koji inače označava samo jednu geografsku odrednicu.
Posle pada Osmanskog carstva „balkanizacija“ je postala pojam za označavanje vakuuma moći, koji nastaje kao posljedica raspadanja veleprostornih političkih poredaka. Balkanski se smatra sinonimom za etničke konflikte, bratoubilačke građanske ratove, religijom zadojene nacionalizme, sitnodržavnost, zavisnost od spoljnih centara moći, kao i korupciju uparenu sa sveopštim bezakonjem i nazadnošću.
Jedino Bugari imaju pozitivan odnos ka svom identitetu kao zemlji Balkana.
U aktivnostima zapadnih diplomatija na Balkanu, poslije završetka jugoslovenskih ratova, upada u oči ekletantna asimetrija u ophodjenju prema trima najbitnijim republikama bivše Jugoslavije: Sloveniji, Hrvatskoj i Srbiji. Slovenija je koliko odmah, bez ikakvog zazora, proglašena za „zapadnu“ i „evropsku“, iako ni u jednoj državi nasljednici Jugoslavije moć starih komunističkih struktura vlasti u privredi, medijima i politici do danas nije ostala netaknutija nego upravo u Ljubljani.
Za ostatak država nastalih na ex-Yu teritoriji skovan je termin „Zapadni Balkan“, koji je izvrsni poznavalac tamošnjih prilika Pol Ladnvaj proglasio „fantomskim pojom u političkom žargonu besmislenosti.“ Time je i „par excellence centralno-evropska država“, poput Hrvatske, gurnuta u kotao Balkana. Smisao te operacije je bio jasan: Hrvatska se mora osjećati isto toliko krivom za jugoslovenske ratove koliko i Srbija. Stoga ministarka Knajsl posve ima pravo što ovaj ružni termin više ne koristi.
Obavezujuća EU perspektiva
Četvrt vijeka poslije raspada Jugoslavije ostatak Evrope je upozoren da u Jugoistočnoj Evropi postoji politički i ekonomski vakuum, koji bi uskoro mogao da se pretvori i u bezbjednosno-politički problem.
Zato se i Austrija odlučno zalaže za to da ove zemlje dobiju obavezujuću perspektivu članstva u EU. Ako ovu nadu ne dobiju, u igru bi mogli uletjeti i drugi igrači, kaže jedan austrijski diplomata: Kina, Rusija, Turska i Saudijska Arabija.
Zajedno sa Bugarskom, koja prvu polovinu ove godine predsjedava EU, je Beč, koji u drugoj polovini preuzima predsedavnje od Sofije, privođenje država Balkana EU proglasio za svoju posebnu temu. U Njemačkoj, koja je 2013. pokrenula „Berlinski proces“, oduševljenje je poprilično splasnulo. U Berlinu insistiraju da kandidati za EU moraju ispuniti sve postavljene uslove, prije svega korektnost na izborima kao i dokazano postojanje pravne države, ali i regulisati svoje granične konflikte prije nego što uđu u EU. Zato su npr. Kosovo i Makedonija očistili svoje međusobne granične prepirke.
Najveći problem-država je poluzaboravljena Makedonija, koja je frivolnom politikom Grčke, zbog imena, bila gurnuta u izolaciju koju je kompenzovala grotesknim pretjerivanjem u nacionalizmu. A i Bosna i Hercegovina je jedna failed state, koja je otvorena evropska kapija za upad islamskog radikalizma. Jedan posjetilac iz Beča, koji je nedavno pratio austrijske katoličke biskupe u posjeti Sarajevu, vidio je ogromne nove džamije u gradu, koje, sva je prilika, finansiraju države Arapskog zaliva. Po pitanju odnosa prema Kosovu, jednoj državi koja jedva može da preživi, EU je bez lijeka posvađana. Neispunjena nadanja
I dok su skoro svuda demokratski odnosi na Balkanu uspostavljeni kako-tako korektno organizovanim izborima, nada u brzi privredni oporavak i ekonomski razvoj, poslije kolapsa komunizma, i dalje ostaje neispunjena. „Privatizacija“ imovine, koju su komunisti oteli legitimnim vlasnicima i proglasili je za državnu, dovela je do toga da je ona završila u rukama komunističkih vrhuški što je dovelo do formiranja oligarhijskih partijskih struktura, koje su jedna od temeljnih karakteristika ovih postkomunističkih zemalja. Riječ je o „demokratizacija korupcije“, kako to reče jedan briselski profesor i javno i cinično.
Posebno su markantne falinke i deficiti u razvoju pravne države i reformi pravosuđa. Sloveniji je pošlo za rukom da se tako proda da svakome izgleda kako nikad nije pripadala Jugoslaviji. Pa iako ne pripada Balkanu, situacija u kojoj se ta država nalazi se mirne duše može nazvati balkanskom: pravosuđe u Sloveniji je i dalje instrument za politička razračunavanja.
Da učlanjenje u EU, i uz stroge uslove, nije spasonosno sredstvo koje bi omogućilo zdravi razvoj pokazuju, i to jasno, Slovenija i Hrvatska. Sistemski zaokret u njima i dalje kleca. Od osnivanja 1991. Hrvatska je, kao i ostale zemlje nasljednice Jugoslavije, jedna vrsta eksperimentalne države. Od kada je ušla u EU povjerenje u sopstvenu državu samo je još više potonulo. A u međuvremenu je jedna Bugarska ekonomski prevazišla.
Zastrašujući primjeri
U ophođenju prema ovim državama EU je u dilemi: ako da konkretna vremenska obećanja i ponudi pregovore, time dobija samo zakočenje reformksih napora u tim zemljama. Jer, one smatraju da već imaju garanciju prijema. Ako to ne uradi, dobija isti efekat, jer ove zemlje kažu da se ionako ne isplati išta činiti za pregovore.
Rumunija i Bugarska su zastrašujući primjeri preuranjenog članstva. EU ne smije da ponovi grešku odlaganja neophodnih reformi za vrijeme nakon učlanjenja, nego sve mora biti završeno prije njega.
Stoga u EU pokušavaju da ove države drže na dužem kanapu. Jedan poznavalac situacije to ovako formuliše: „Te države moramo držati na uzdi, ali istovremeno i na distanci.“
„Umor od proširenja“ u EU ima još jedan, krajnje prost razlog: sa svakim novim članom opada moć starijih.
(Die Presse, Beč)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
