Ako poznajete njemačke gradove koji su sačuvali istorijsko jezgro, već prvi susret sa Kolmarom, draguljem Alzasa i Francuske, dovešće vas u stanje kognitivne zbunjenosti. U Kolmaru je skoro sve kao u Njemačkoj, ali ništa nije baš isto kao iza francusko-njemačke granice, udaljene dvadesetak kilometara. Ta pomjerenost Kolmara u odnosu na nesumnjivo njemačke arkitektonske, dijalektalne i istorijske korijene, ta „Francuska sa njemačkim šarmom“ najprije zbuni. Zgrada koja se ne razlikuje od lijepih istorijskih građevina u Regenzburgu, Konstancu ili Vangenu, na sebi nosi naziv ulice na francuskom, radnja u prizemlju ima iznad ulaza francuski natpis. Ali ako govorite njemački biće vam jasno da je „Vinštub“ - na alzaškom njemačkom - ustvari Vajnštube - vinski lokal.
Danas je Kolmar prije svega neka vrsta ogromnog muzeja na otvorenom. Varoš ima sedamdesetak hiljada stanovnika. Kuće stare više stotina godina, ogledaju se u tamnozelenoj vodi kanala Logelbah koji se uliva u rijeku Lauh. Taj dio grada je poznat kao „La Petite Venice“ - Mala Venecija.
Varoš je davala i Njemačkoj i Francuskoj
U Kolmaru se rodio Nilkolas Hausman - čovjek sa tipično njemačkim prezimenom i francuskim revolucionarnim opredjeljenjem, bio je izvještač i logističar revolucionarnih i Napoleonovih trupa, a poslije restauracije i prognanik u Bazelu. Njegov unuk će doduše imati isto prezime, ali nikom neće pasti na pamet da izgovori ono „h“ - Žorž-Ežen Osman je postao najčuveniji kraljevski urbanista Pariza u čiju čast jedan od glavnih bulevara u Parizu do danas nosi to kolmarsko ime.
Vajar Frederik Ogist Bartoldi - čiji su preci iz Italije doselili u Kolmar - tvorac je Kipa slobode koji od 1886. kao francuski poklon Americi sa Ostrva slobode na ulasku u njujoršku luku „osvjetljava svijet“.
Njemački ekspresionistički pjesnik Ernst Štadler rođen je u Kolmaru u advokatskoj porodici. Predavao je na Oksfordu, bio profesor njemačke filologije u Briselu. Tada je dobio ponudu da preuzme katedru u Torontu. Ti planovi se nisu ostvarili. Tridesetjednogodišnji pjesnik se tog ljeta u Strazburu, tada njemačkom gradu, opraštao od svojih drugova pred put u Kanadu. Ali on je bio vojni obveznik Rajha u trenutku kada Gavrilo Princip u Sarajevu povlači oroz. Već oktobra 1914. na poljima Zapadne Flandrije Ernesta Štadlera, mobilisanog rezervnog artiljerijskog oficira, pronašla je granata. Njega, koji se zalagao za razumijevanje, koji je vidio međuzavisnost velikih evropskih književnosti. Njega, koji je iz protesta protiv rata prije odlaska na front u krčmi sa drugovima pjevao pjesmu koja je i nastala u Strazburu - Marseljezu. Njega, koji je slaveći život u pjesmi „Mali grad“ - pogađate, to može biti samo Kolmar - zapisao:
Mnogo sokačića koji presijecaju izduženu glavnu ulicu./Svi vode u zelenilo. Svud počinje seoska zemlja./Odasvud struji nebo sa mirisom drveća, jakim mirisom njiva./Svuda prestaje grad u vlažnoj veličanstvenosti livada,/a kroz sivi isječak između oniskih krovova njiše se pobrežje, / uz njega se uspuzali čokoti, koji sa svijetlim pritkama blistaju na suncu./Iznad toga počinje borova šuma. Ona poput/Širokog tamnog zida udara u crvenu vedrinu crkve od peščara./Naveče, kada zatvore fabrike, velika ulica je puna ljudi./Oni idu polako ili zastajkuju nasred sokaka./Ogaravljeni su mašinskom čađi na poslu. Ali njihove oči još nose/Brazde, žilavu snagu tla i svečano svjetlo polja.
Sada znamo da na polju na kojem je Ernst Štadler u Flandriji raznesen engleskom granatom nije bilo svečanog svjetla. Samo besmisleni krkljanac.
Rimski golubarnik
Grad se na latinskom zvao „golubarnik“. Columbaria. Docnije poznat kao kraljevsko dobro Kolumbarijum. Jezik je zavodljiva materija. Golubarnik je u stvari asocijativno-slikoviti pojam. Rimski pepeo se odlagao u neku vrstu „kaseta“ koje su, naslagane, činile pravu mrežu, pa su te rimske kripte nazivali - golubarnicima.
Eto kako lepršava asocijacija postane sumorna.
Kolmar je početkom XIII vijeka bio dio Svetog rimskog carstva pod njemačkim carevima. To se promijenilo kada je u XVII vijeku francuski kralj Luj XIV ušao sa svojim trupama u grad i pripojio Kolmar Francuskoj. Bez obzira na smutna vremena i pogranični položaj, grad će naredna dva vijeka ostati u okviru francuske države. Inače, Luju XIV pripisuju izreku „Država to sam ja“, mada nije potvrđeno da je baš on to rekao. Ono što je evidentirano jeste njegova izreka pred smrt: „Ja umirem, ali država će uvijek ostati“.
U slučaju Kolmara ispostaviće se da je umjesno pitanje: “Koja država?“. Francuska ili Njemačka? Uspon Pruske, pobjeda nad Francuzima u ratu 1871. i osnivanje Njemačkog carstva doveli su do ponovnog pripajanja Alzasa, pa time i Kolmara, novoosnovanoj velikoj njemačkoj državi. Berlin vrši asimilacioni pritisak.Tako će ostati skoro pola vijeka - do kraja Prvog svjetskog rata. Poslije njega Alzas je opet dio francuske države. Ona nema milosti prema dijelu stanovništva njemačkog porijekla - svi koji su doselili sa teritorije Njemačke, ali i njihovi potomci - stotine hiljada Elzašana čiji je maternji jezik njemački bivaju protjerani. Francuski rigidni centralizam nije doprinio smanjenju tenzija. Mada su lokalni političari na početku podržavali asimilacionu politiku Pariza, među njima je namjera novog francuskog premijera Eduara Erioa da u Alzas uvede laicistički režim školovanja - a to bi značilo zatvaranje crkvenih škola - izazvala otpor. I ogromna većina stanovništva ne prihvata mjere. Tako da premijer mora da odustane od namjere da nametne svoju volju.
Alzaška republika
Narednih godina se u Alzasu razvio autonomaški pokret koji je juna 1926. izdao Manifest sa svojim zahtjevima za uvođenje samouprave. Pariz je sve činovnike koji su potpisali ovaj papir izbacio sa posla.
Dvadeset drugog avgusta 1926. na željezničkoj stanici u Kolmaru se protiv tih odluka države okupila masa ljudi. Na čelo su stali Ojgen Riklin, ljekar i političar i Jozef Rose, učitelj i novinar. Protivnici autonomije, francuski nacionalisti nasrnuli su na demonstrante, a policija nije intervenisala. Reklin je bio povrijeđen kao i mnogi drugi učesnici demonstracija koje je prefektura policije prethodno odobrila. Događaj će ostati upamćen kao „Kolmarska krvava nedjelja“. Uslijedile su godine političke represije, hapšenja i procesi, od kojih je najpoznatiji „Kolmarski zavjerenički proces“ koji je rezultirao zatvorskim kaznama za vodeće političare pokreta za autonomiju, u kojem je Pariz vidio separatizam.
Početak Drugog svjetskog rata je drukčije odgovorio na ono kraljevsko pitanje u Alzasu i Kolmaru - koja država će naposljetku ostati. Nacistička vlast je pripojila Alzas i postavila svoja pravila igre. No, to je trajalo koliko i krvavi san o Trećem Rajhu. Od 1945. neki autonomaši ponovo pune francuske zatvore pod optužbom saradnje sa okupatorom. Onaj isti učitelj i novinar Jozef Rose skončaće u zatvoru 1951. Alzas je definitivno dio Francuske.
Zagonetka Grinevald
Ne znaju tačno ni kada je rođen. Pretpostavljaju da je to bio Vircburg u posljednjim decenijama XVI vijeka. Zvao se Matis - starija forma od Matijasa ili Matojsa. Dakle Matija. Nisu se složili oko njegovog prezimena. Gothart ili Najthart? Zvali su ga i Matijas od Ašafenburga. Tek su mu poslije njegove smrti dodali prezime koje će postati svjetski slavno - Grinevald. Čovjek je bio umjetnik u doba Direra koji je samosvjesno potpisivao svoje radove. Grinevald nije bio tog kova. Genijalni slikar je imao skromnost srednjovjekovnog zanatlije.
Kada ste u Kolmaru onda je obavezan ulazak u Muzej Unterlinden, koji je smješten u bivši manastir dominikanskih sestara. Muzej sadrži pravo blago, od neolitske do savremene umjetnosti. Ali većina ljudi, poput mene, požuri da vidi jedno od najznačajnijih djela evropske umjetnosti - Izenhajmski oltar koji je nastao u drugoj deceniji XVI vijeka u Antonijevskom manastiru, u mjestašcu Izenhajm, dvadesetak kilometara južno od Kolmara.
U vrijeme kada je nastao, bili su omiljeni takozvani rasklopivi oltari čija su krila mogle da se rašire kao slike. Ginevald je tu oslikao svoje životno djelo, zbog kojeg ga nazivaju „prvim ekspresionistom 400 godina prije ekspresionizma“. „Iskušenja Svetog Antonija“ je dio Oltara koji je nevjerovatne snage i ljepote. Demonske misli koje dolaze hrišćanskom isposniku, Prepodobnom Antoiniju Velikom od smrtnog straha do pohote, materijalizovale su se u neku vrstu živopisnog pakla. Sudeći i po snazi prikazivanja raspeća na istom oltaru Grinevaldove životne teme su bile strah i patnja.
Mnogi njegovi savremenici su se uzalud trudili da se ovjekoveče. A Grinevaldu je to i bez prevelike ambicije naprosto pošlo za rukom.
Kao Bog u Francuskoj
Poslije Drugog svjetskog rata Kolmar postaje važan privredni i turistički centar. Sajam vina i međunarodni festival klasične muzike doprinijeli su dobrom glasu grada širom svijeta. Turistička navala je velika. Svako hoće svoj dio alzaške idile u Kolmaru - fotografiju sa kućama starim nekoliko stotina godina dok se ogledaju u vodi, zajedno sa cvijećem iz sijaset saksija na fasadama.
Po baštama kafana i restorana u čašama se zlati vino. Na sto se serviraju specijaliteti koji su proslavili Alzas. Na prvom mjestu je „Flamkuhen“ - riječ je o nekoj vrsti alzaške pice sa vrlo tankim tijestom. Tu su i obilne porcije od mesa. „Jarret de porc fume, chocroute“ - iza ovog ljupkog naziva krije se dimnjena svinjska koljenica sa kiselim kupusom - jelo koje je sa one strane granice, u Njemačkoj, servira kao tipično njemačko. Hit je i „Kolmarski kiseli kupus sa pet vrsta mesa“. Ipak, cijene bi mogle da iznenade neupućenog gosta. U Kolmaru su takve usluge skuplje nego, recimo, u Frajburgu, na njemačkoj strani. Znalci kažu da je prije nekoliko decenija bilo drukčije, pa su ljudi iz pograničnih područja u Njemačkoj dolazili u Alzas da jedu dobro kao kod kuće - ali jeftinije.
Postoji izreka na njemačkom koja se proširila na druge jezike - „živjeti kao Bog u Francuskoj“. Ona zapravo znači „živjeti u izobilju“. To se, uz određenu dubinu džepa, svakako odnosi i na goste u Kolmaru.
Bonus video:
