Arhipelag je region koji se sastoji od grupe ostrva i voda između ostrva. Kao “Arhipelag” je 2019. politikolog Jerome Fourquet opisao Francusku, definišući je kao “višeslojno i u sebi podvojeno društvo” - kontrast “jednoj i nedjeljivoj Republici”, kako piše u francuskom ustavu.
“Arhipelag” je postao centralni pojam političkog vokabulara a glagol “archipeliser” Francuzi koriste da bi opisali razvoj koji sve više produbljuje pocijepanost u unutrašnjem tkivu ove države.
Koliko ozbiljno Emmanuel Macron doživljava ovaj razvoj, pokazuje njegov predlog “Zakona o separatizmu”, koji je u prvoj liniji usmjeren protiv “islamskog separatizma”, jednog “političko-religioznog projekta koji cilja na to da podrije vrijednosti Republike”.
No, odgovornost za konflikte, koji oslabljuju unutrašnju koheziju francuskog društva, ne leži isključivo na islamizmu.
Odlučujuću odgovornost nose, kako je to zaključio uticajni publicista Jacques Julliard, propast tri “vizije univerzalizma”: katoličke vjere, republikanskog ubjeđenja i socijalističke nade.
Koliko je ova sveobuhvatna teza pogodila u srce Francuze pokazuje i činjenica da je na tekst Julliarda neposredno poslije publikacije već napisano preko dvjesta komentara u medijima.
Kao krivce za propast tri “univerzalizma” su utvrđeni: politička desnica, politička ljevica, islamizam, individualizam, kolektivizam, psihoanaliza, dekonstruktivizam, neoliberalizam, potrošačko društvo i televizija. Više puta u ovim komenatarima doneseni zaključak: ako država dopusti da se milioni ljudi u nju usele a kojima ova tri “univerzalizma” ama baš ništa ne znače, onda niko ne treba da se čudi što će sva tri na kraju nestati.
Teza o nestanku ili makar slabljenju ta tri “univerzalizma” se može dokazati bez ikakvih problema. Politička sukobljavanja u Francuskoj - do duboko u XX vijek - bila su obilježena diskrepancom između katolicizma i antiklerikalizma. Unutar svakog francuskog sela je buktao rat između popa i laičkog, često komunističkog učitelja: konfrontacija između Don Camilla i Pepponea a la francaise.
Rastuća fragmentacija francuskog društva je počela oko 1970. spektakularnom propašću katolicizma i istovremenim gubitkom značaja “crvene crkve”: francuske Komunističke partije.
Vjerujući katolici su danas masa između 6% i maksimalno 12% francuskog stanovništva. Komunistička partija, koja je do 1970. na svim izborima redovno dobijala između 20% i 25% glasova, danas je jedna posve nebitna partijica, na obodu francuskog političkog sistema, koja je na parlamentarnim izborima 2017. jedva skrpila 2,72%.
“Bratsko blago mješovitih kultura”
Skoro potpunim nestankom katoličko-komunističkog sukobljenog para je istovremeno nestao i centralni orijentir francuskog političkog krajolika. Diverzifikacija i individualizacija su oslabili koheziju unutar same Republike. Zato poslije atentata iz januara 2015. nisu svi Francuzi bili “Charlie”: u gradovima Francuske je broj ljudi na demonstracijama solidarnosti za Charlie Hebdo varirao između 2% i 71% stanovništva.
U francuskim školama djeca više ne uče imena prefektura, bajke La Fontainea a ni bitne datume francuske istorije. U bestseleru “Histoire Mondiale de la France” su tamošnji poznati istoričari zahtijevali da se prekine traganje za specifičnim identitetom Francuske, jer francuska civilizacija predstvalja “bratsko blago mješovitih kultura”. Potraga za neupitnim “identitetom” je francuska opsesija koja dovodi u pitanje kulturnu raznolikost i dovela je do neprijateljske pozicioniranosti prema “navodno štetnim posljedicima imigracije”. U potrazi za “alternativnim činjenicama” francuske istorije i provocirajućim tumačenjima centranih događaja - poput Zakona o vjeri iz 1905. godine - istoričari se protive E. Macronu, koji je 4. septembra 2020. u govoru povodom 150. godišnjice proglašenja Treće Republike rekao: “Odlučujemo se za Francusku a ne za dio njene istorije.”
Paralelno sa tim, na ulicama i trgovima ove države raste agresija prema nosiocima funkcija i političkim predstavnicima. Pokret “Žuti prsluci” nije usmjeren samo protiv Macrona, nego i protiv parlamentarizma kao takvog, a i u širokom smislu te riječi protiv “Sistema”.
Tri “univerzalizma”, po Julliardu, su širom svijeta izgubila na značaju jer nisu realizovala svoje proklamovane ideale, a sva tri su propala na moralnom verdiktu: katoličanstvo je permanentno bilo jatak "kneževa ovoga svijeta", socijalizam neviđena grozota od tiranije, a republikanci su u unutrašnjosti ojačali jednakost da bi napolju pospješili kolonijalizam i rasizam.
Ogavni primjer za to je u Francuskoj premijer Jules Ferry, koji je svojim zakonima iz 1882. svoj francuskoj deci garantovao besplatno ali laičko školsko obrazovanje a istovremeno podržavao kolonijalizam jer je smatrao da “više rase imaju svetu obavezu da civlizuju niže rase”.
Pa iako se kod ova tri univerzalizma radi o svjetskim “vizijama”, njihova se propast u Francuskoj posebno bolno doživljava.
Daleko prije Francuske Revolucije i osnivanja Prve Republike, zahtjev za univerzalnom valjanošću oblikovao je politiku i kulturu Francuske. Tako je već 1784. u cijeloj tadašnjoj Evropi slavni satiričar Antoine de Rivarol dobio nagradu Berlinske akademije za svoj “Spis o univerzalnosti francuskog jezika”. Odluka o dodjeli nagrade mu je u Berlinu bila formulisana i napisana na francuskom jeziku, naravno.
Do dana današnjeg francuska kulturna politika se drži univerzalističke pretenzije francuskog jezika - iako je “Francophonie” odavno izgubila bitku protiv “Anglosfere”.
Univerzalna pretenzija je još i ojačana u francuskoj Revoluciji. Nije samo de Robespierre bio ubijeđen da je revolucijom francuski narod sve ostale narode pretekao za najmanje dvije hiljade godina, ne, vladalo je ubjeđenje da je stvorena nova vrsta čovjeka a da je državnom formom “Republika” ljudski rod pronašao svoj finalni i sveopšti politički izraz.
To gledište dan danas može da se nađe u obligatornoj završnoj rečenici svih francuskih političkih govora, u kojima na patetično “Vive la France!” obavezno slijedi ne manje patetični usklik “Vive la Republique!” Pod čime se ne misli samo na konkretnu francusku republiku, nego na univerzalno važeći politički ideal, koji je po prvi put ostvaren u Francuskoj.
No, danas živimo u doba kad uticaj nadnacionalnih ili internacionalnih institucija dramatično pada, svih zajedno i svake pojedinačno: EU, UN, NATO, G7 ili G20, svejedno. Sve su one manje ili više paralizovane ili nesposobne za reakciju, jer se njihove države članice više ne mogu složiti oko principa zajedničkog djelovanja: širenje globalizma je sahranilo ideale univerzalizma.
Autor je emeritus na katedri za sociologiju Slobodnog univerziteta Berlin (FUB) Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
