Na kraju svake nastavne godine nerijetko svjedočimo popriličnim tenzijama, nezadovoljstvu, primjedbama, prigovorima i žalbama od strane učenika ili njihovih roditelja u vezi sa izborom tzv. učenika (đaka) generacije.
Lijepo je, podsticajno je i motivišuće birati đaka generacije i nemam protiv toga ništa.
Naprotiv.
Nagrađivanje učenika je poželjno u njihovom obrazovanju, vaspitavanju, socijalizaciji...
Međutim, pozitivni zakonski i podzakonski propisi iz oblasti obrazovanja i vaspitanja ne poznaju institut izbora i nagrađivanja đaka generacije.
Pozitivnim zakonskim i podzakonskim aktima je propisano da se u ciju pedagoškog podsticanja učenici, koji se ističu svojim radom i ponašanjem, pohvaljuju i nagrađuju.
Pohvale i nagrade dodjeljuju se u cilju razvijanja pozitivnih osobina učenika.
Pohvale i nagrade mogu se dodjeljivati učeniku, grupi učenika, odjeljenju, razredu ili svim učenicima škole.
Nagrade mogu biti novčane ili u drugim vrijednostima (knjige ili nastavna sredstva koja učenik može koristiti u nastavi ili u drugim aktivnostima u školi, plaćeni boravak u odmaralištu, ekskurzije, pretplata na časopise i slično).
Nagrade se mogu dodjeljivati za postignuti uspjeh, nagradne teme, zadatke, takmičenje i slično.
Način i postupak dodjeljivanja pohvala i nagrada za učenike osnovne škole propisalo je Ministarstvo prosvjete podzakonskim propisom.
Kriterijumi, način i postupak dodjeljivanja pohvala i nagrada za učenike gimnazija i srednjih škola se propisuje Statutom kao opštim aktom škole.
Dvadesetpetogodišnje iskustvo na poslovima kontrole ustanova iz oblasti obrazovanja mi kazuje da se niti u jednom opštem aktu gimnazija, srednjih stručnih i mješovitih škola u Crnoj Gori nijesam susreo sa razrađenim kriterijumima i postupkom dodjeljivanja pohvala i nagrada učenicima, a posebno za đaka generacije.
Organ upravljanja, tačnije Školski odbor, ima nadležnost da donosi statut, akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta, kao i druga opšta akta na koje saglasnost daje Ministarstvo.
Donošenje internog pravilnika o načinu i postupku dodjeljivanja pohvala i nagrada za učenike osnovne škole je bespotrebno i nezakonito zato što je Ministarstvo donijelo pravilnik koji reguliše ovu materiju.
Osim toga, Ministarstvo ne vrši uvid u sadržinu internih pravilnika o pohvalama i nagradama za učenike, ne ocjenjuje njihovu opravdanost, niti usklađenost sa zakonskim i podzakonskim propisima pa, sljedstveno tome, ne može ni dati niti uskratiti suglasnost na iste, shodno zakonu.
Ministarstvo prosvjete je svojevremeno, rješavajući po žalbi roditelja jednog učenika povodom izbora đaka generacije u jednoj osnovnoj školi, poništilo akt Uprave za inspekcijske poslove, Odsjeka za inspekciju za prosvjetu dajući na taj način svojevrsno mišljenje, odnosno tumačenje zakonskih normi koje regulišu ovu materiju.
Dakle, pozivajući se na zakonske i podzakonske propise Ministarstvo navodi, dakle tumači, da odredbama Zakona i Pravilnika nije predviđeno sprovođenje postupka i proglašenje najboljeg učenika generacije, navodeći da je sporna ustanova postupak sprovela i donijela odluku o proglašenju najboljeg učenika generacije na osnovu Pravilnika o pohvaljivanju i nagrađivanju učenika koji je donio Školski odbor predmetne ustanove.
Na kraju obrazloženja Ministarstvo zauzima pravni stav pa konstatuje da Ministarstvo nije dalo niti je moglo dati saglasnost na navedeni interni pravilnik zato što nema zakonskog osnova za njegovo donošenje, zbog čega se isti nije mogao primijeniti.
Na osnovu ovakvog tumačenja Ministarstva zaključuje se da škole, odnosno njihovi organi upravljanja, donose interne pravilnike o pohvalama i nagradama učenika suprotno zakonu.
I Zaštitinik ljudskih prava i sloboda je još 2016. godine povodom žalbe roditelja učenika u vezi sa izborom učenika generacije u jednoj školi u zaključnoj ocjeni Mišljenja nedvosmisleno konstatovao da je došlo do povrede prava više učenika, te je zaključio da važećim zakonskim i podzakonskim aktima nije propisano da škola vrši odabir “đaka generacije”.
Takođe, Zaštitinik citira Pravilnik koji je donijelo Ministarstvo i zaključuje da isti ne definiše posebno kategoriju “đaka generacije”.
Nagrada za đaka generacije je uglavnom novčane prirode i najčešće se realizuje u gradskim školama, pa se može zaključiti da se učenici u ruralnim sredinama dovode u nejednak položaj.
Donator ili sponzor novčane nagrade za đaka generacije je najčešće neki privatnik, biznismen, a rjeđe neka institucija.
Sponzor daje novac i nerijetko vrlo snažno utiče i vrši pritisak na odabir đaka generacije u korist svog “favorita”, često srodnika, bez obzira da li je isti najbolji.
Izbor đaka generacije po pravilu, ovo je moje iskustvo, dovodi do pogoršanja interpersonalnih odnosa u samom školskom kolektivu.
Ništa manje se izbor đaka generacije negativno ne reflektuje i na odnose između porodica, komšija, rodbine i, ono što je najtragičnije, često dođe do poremećaja u prethodno izgrađenim i krajnje finim i skladnim odnosima među drugaricama i drugarima iz škole.
Zato, da bi se izbjegle povrede prava učenika i sve vrste tenzija, optužbi, medijskog prepucavanja i slično, o kojima smo prethodnih dana čitali, potrebno je što prije pristupiti donošenju pravilnika o načinu i postupku pohvala i nagrada za učenike osnovnih i srednjih škola u kojima će mjesto naći i “đak generacije” sa transparentnim, jasnim, nedvosmislenim kriterijumima u postupku odabira i dodjele pohvala i nagrada.
Radi najboljeg normativnog rješenja ne bi bilo zgoreg organizovati stručnu, javnu raspravu na ovu temu uključujući kompletnu obrazovnu zajednicu.
U korist javnog interesa, tačnije i prvenstveno u korist interesa učenika.
Autor je prosvjetni inspektor u penziji
Bonus video:
