Sa tri prsta mahao je Milorad Dodik, predsjednik entiteta Republika Srpska, ispred zgrade parlamenta Crne Gore, dok su se u pozadini čuli okupljeni demonstranti uzvikujući „fašisti, fašisti, zločinci...”. Međutim, nešto kasnije, pred okupljenim novinarima, Dodik je mahao i predlogom Sporazuma o specijalnim odnosima sa Crnom Gorom, koji je jedan od razloga njegove posjete predsjedniku Skupštine Crne Gore Andriji Mandiću. Posjeta je okarakterisana kao čudna, sa skrivenim i jasnim porukama, privatna u službenim prostorijama, praćena upućivanjem protestne note Ministarstva vanjskih poslova Bosne i Hercegovine zbog isticanja zastave entiteta RS bez isticanja zastave BiH na šta je Ministarstvo vanjskih poslova Crne Gore odgovorilo da poštuje teritorijalni integritet i državne simbole BiH i da nije učestvovalo u organizaciji ove posjete.
I dok jedni mudro ćute, drugi oštro osuđuju ovakve aktivnosti i u Crnoj Gori i u BiH, pozadina i skrivene namjere ovakvih činova često prolaze ispod radara kako političara, tako i građana. S obzirom da ova posjeta krije puno simbolike i „znakova pored puta”, ponudu da se Crna Gora priključi ili makar prestane da blokira projekat izgradnje hidroelektrane “Buk Bijela” i druge značajne ekonomske projekte, cilj ovog teksta je da pokuša da stavi fokus na paradiplomatske aktivnosti entiteta RS, a u kontekstu onog što je predloženo Crnoj Gori Sporazumom o specijalnim odnosima. To je niz aktivnosti koji imaju svoju genezu, djelimično utemeljenje u Dejtonskom sporazumu, i koje za posljedicu nerijetko imaju kršenje Dejtona, zbog čega su često predmet osude i kritike zvaničnika BiH.
Stoga, vratimo se na početak, na predlog Sporazuma o specijalnim odnosima sa Crnom Gorom. Takav Sporazum je potpisan sa Republikom Srbijom 2006. godine, a prethodno sa Saveznom Republikom Jugoslavijom 1997. Potpisivanje ovog sporazuma ponuđeno je Crnoj Gori 2008. godine, a ponuda za potpisivanje obnovljena je prije nekoliko dana. Činjenica je da Ustav BiH omogućava entitetima ,,…da imaju parvo da uspostave specijalne paralelne odnose sa susjednim državama, u skladu sa suverenitetom i teritorijalnim integritetom Bosne i Hercegovine”. Takođe i da entiteti mogu da sklapaju ,,sporazume sa državama i međunarodnim organizacijama uz saglasnost Parlamentarne skupštine”. Takođe, treba naglasiti da Ustavom BiH nije omogućeno samostalno vođenje vanjske politike na nivou dva entiteta - Federacije i Republike Srpske. Uprkos toj činjenici, entitet Republika Srpska i predsjednik Milorad Dodik značajno su institucionalizovali paradiplomatske aktivnosti kroz Ministarstvo za evropske integracije i međunarodnu saradnju i osam predstavništava u svijetu: u Repubici Srbiji (Beograd), Ruskoj Federaciji (Moskva i Sankt Peterburg), Republici Grčkoj (Solun), Republici Austriji (Beč), Kraljevini Belgiji (Brisel), SR Njemačkoj (Štutgard), Sjedinjenim Američkim Državama (Vašington) i Izraelu (Jerusalim). Da mreža predstavništava ima tendenciju da se širi, u prilog tome govori činjenica da je Vlada entiteta RS u julu prošle godine na sjednici donijela odluku o osnivanju predstavništva entiteta RS u Kini. Zvanično, misija predstavništava je ekonomska saradnja (promocija trgovine, privlačenje direktnih stranih investicija), naučno-tehnička, kulturna i druge vrste saradnje sa zemljama prijema. Međutim, opozicija u entitetu RS često kritikuje predstavništva zbog nedovoljne transparentnosti u radu i rezultata koji ne opravdavaju razloge njihovih osnivanja. Godišnje se za troškove predstavništava iz budžeta izdvaja oko 5 miliona maraka. U praksi ova predstavništva često djeluju suprotno vanjsko-političkim prioritetima i državnim interesima BiH, što je posebno uočljivo u radu i djelovanju pojedinih predstavništava (npr. Moskva i Beograd).
Kada se sve ovo stavi u jedan kontekst - predlagač inicijative i njegovo dugogodišnje političko djelovanje u BiH, može se izvesti zaključak da crnogorski zvaničnici treba da budu više upućeni na dešavanja u regionu, čije se implikacije vrlo lako mogu preliti i na teritoriju Crne Gore. Većina građana Crne Gore podržava članstvo u EU, kao jedan od ključnih prioriteta vanjske politike, stoga smatram da bi podrška ovakvoj paradiplomatskoj aktivnosti predstavljala svojevrstan rizik, neizvjesnost i potencijalno dodatno opterećivala evropski put, posebno u dijelu dobrosusjedskih odnosa u regionu. Eventualno potpisivanje Sporazuma bi vjerovatno prethodilo otvaranju predstavništva u Crnoj Gori i tako bismo i zvanično postali jedno od čvorišta ne tako transparentne paradiplomatske mreže entiteta Republika Srpska.
Autorka je doktorandkinja na Fakultetu političkih znanosti Sveučilišta u Zagrebu
Bonus video:
