Povratak Donalda Trampa u Bijelu kuću Đorđu Meloni je neočekivano načinio vodećom figurom Evropske unije kad je riječ o odnosima sa Sjedinjenim Državama. Italijanska premijerka potiče iz krajnje desne nacionalističke partije, ali se jasno svrstava na stranu EU i insistira kako bi bilo „djetinjasto“ misliti da Italija mora da bira između Trampa i Evrope.
Meloni je prva evropska figura tog ranga koja se s Trampom sastala u Bijeloj kući nakon što je obnarodovao plan sveobuhvatnih carina - ubrzo pod pritiskom tržišta privremeno stopiranih s obrazloženjem kako je otpočetka bila namjera da se druge zemlje tako natjeraju da sjednu za pregovarački sto. Po povratku u Rim već narednog dana se sastala s potpredsjednikom SAD Džej Di Vensom, koji je prethodno svoje stavove o Evropljanima neuvijeno predočio u žestokom istupu na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji u februaru.
Iako ideološki instinkti Đorđu Meloni smještaju na istu stranu s aktuelnom američkom administracijom, ona svoje diplomatsko djelovanje predstavlja kao dio pažljivo koordinisanih aktivnosti Evropske komisije, koja je uz ostalo zadužena i za trgovinsku politiku Unije. Meloni i predsjednica Komisije, Ursula fon der Lajen, obavile su nekoliko telefonskih razgovora prije i poslije njenog putovanja u Vašington, da bi potom kratku razmjenu mišljenja imale i tokom sahrane pape Franje 26. aprila. Meloni radi na pripremi sastanka Trampa i Fon der Lajen...
Iako obećava da će Italija iz SAD uvoziti veće količine prirodnog tečnog gasa, te povećati izdvajanja za odbranu, Meloni nastupa kao evropski timski igrač, a ne samo nacionalni lider. „Prvo što će Meloni uraditi po pitanju odnosa s Trampom jeste da nazove Brisel i osigura da EU bude uključena u proces donošenja odluka“, rekao mi je jedan visoki italijanski zvaničnik prošlog novembra, malo nakon Trampove izborne pobjede. Implikacija je bila da će njena institucionalistička strana prevladati nad populističkim instinktima. Zasad je zaista tako.
Daleko od toga da je takav razvoj situacije bio izvjestan. Meloni se u principu slaže s Trampovim opisom Unije kao „patetične“ institucije koja postoji isključivo da bi profitirala na Americi, ili s Vensovom predstavom o bandi sitnih prevaranata koji su iznevjerili vrijednosti za koje su se nekad zalagali. „Ja to govorim godinama“, konstatovala je nakon Vensovog minhenskog govora. „Evropa je izgubila dio sebe.“
Pitanje da li će joj uticajni krugovi u EU vjerovati u dovoljnoj mjeri da bi joj, kad za to dođe vrijeme, povjerili vodeću ulogu u pregovorima. „Velika ironija ovdje je u tome da su se Njemačka i Francuska decenijama ponašale kao neformalni predvodnici EU, i da zbog toga niko nije prigovarao“, kaže mi jedan savjetnik Melonijeve. „Ali ako Italija pokuša da preuzme tu ulogu, to je odjednom problem - čak i u situaciji u kojoj je Meloni objektivno u povoljnijoj poziciji da (u ime Unije, prim.) razgovara s Bijelom kućom“.
Meloni balansira na tankoj žici. Kao redovna gošća američkih Konferencija konzervativne političke akcije (CPAC), bila je jedini evropski lider pozvan na Trampovu inauguraciju. Do te mjere je sigurna u vlastiti kredibilitet u MAGA krugovima da je, kratko prije no što će Tramp položiti zakletvu, otputovala u Mar-e-Lago kako bi ga pritisla da se saglasi s oslobađanjem iranskog inženjera koga su Italijani uhapsili po nalogu američkog ministarstva pravde. Iran je, naime, na to reagovao odmazdom, uhapsivši jednu italijansku novinarku, a ubrzo nakon intervencije Meloni uslijedila je razmjena zatvorenika između Italije i Irana.
Tramp Melonijevu hvali kao nekoga ko „može da doprinese dovođenju svijeta u red“, a njeni savjetnici uspostavili su snažne veze s ljudima iz Trampovog svijeta. Njen odnos s Ilonom Maskom do te mjere je blizak da je ovaj jednom prilikom morao da negira da su u romantičnoj vezi.
Meloni je prva postfašistička figura na čelu Italije. Do prije nekoliko godina, njena partija Italijanska braća (FdI) prosperirala je na neprestanim napadima na briselsku birokratiju i otvoreno zagovarala demontažu eurozone. Ali stvari su se radikalno promijenile otkako se Meloni 2022. uspela na vlast. Otad je korigovala svoj stav prema EU i odbacila oštru retoriku kakvom se dotad obrušavala na EK. Njena snažna podrška Ukrajini učinila ju je kredibilnim partnerom iz perspektive drugih evropskih vlada, a vodeće figure evropskog establišmenta sad garantuju za njenu pouzdanost. Za dvije i po godine na premijerskoj poziciji, Meloni je prešla put od toga da bude doživljavana kao prijetnja po Uniju do statusa međunarodno priznatog evropskog lidera (mada su mnogi taj status spremni da joj priznaju tek s mnogo oklijevanja). Njen pristup obrnut je onom mađarskog premijera Viktora Orbana, koji rutinski opstruira evropske projekte zarad individualnih dobitaka za svoju zemlju.
Meloni ima i vrlo praktične razloge da ne odstupa od generalne linije u EU. Italijanska vlada tek treba da dobije 72 milijarde eura koliko joj sljeduje iz fonda EU sljedeće generacije (NextGenerationEU). Osim toga, uspjelo joj je da dobije saglasnost Fon der Lajen za kontroverzni plan za smještanje migranata u Albaniji, izvan granica Unije, a pošlo joj je za rukom i da svog saveznika Rafaela Fita progura za jednog od potpredsjednika Komisije.
Veze Đorđe Meloni s Briselom u ovoj fazi su isuviše tijesne da bi bile narušene nacionalističkim poziranjem. Njoj odgovara da nastupa kao lojalni proevropski lider. U krajnjoj liniji, istinski izvor njene političke moći leži u istim onim evropskim institucijama koje je nekad prezirala - ne u prolaznim simpatijama koje možda gaji prema populisti u Bijeloj kući.
Autor je novinar italijanskog dnevnog lista "Domani"
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: radar.rs)
Bonus video:
