Projekcije Ujedinjenih nacija (UN) iz 2024. pokazuju da će, već 2030. godine, broj ljudi u dobi 65 i više godina, na globalnom nivou, premašiti mladu populaciju, a predviđa se da će 2050. dostići 1,6 milijardi, odnosno 16 odsto svjetske populacije. Prema UN izvještaju za 2023. godinu, Azija i Evropa imaju najstarije populacije na svijetu. Jedna od zemalja sa najstarijim stanovništvom je Japan, sa 30 odsto stanovništva u dobi 65 i više godina, dok je u Evropi to Italija, sa 23 odsto. Prema Eurostatu, u EU je 2023. godine bilo 21,2 odsto stanovništva sa 65 i više godina, a prognozira se da će do 2070. taj procenat porasti na 30,5 odsto. Prognoze govore da će, 2050. godine, većina starije svjetske populacije živjeti u zemljama u razvoju.
Demografsko starenje stanovništva utiče na sva područja ljudskog života i sa sobom donosi brojne izazove: oblikuje savremene ekonomske tokove na globalnom i na nacionalnim nivoima, utiče na tržište rada (nedostatak radne snage i potrebe prilagođavanja tržišta rada starijoj populaciji), javne rashode i prilagođavanje javnih finansija, održivost penzionog i zdravstvenog sistema, sistema socijalne zaštite... i još mnogo toga. Pozivajući se na podatke Eurostata, radna snaga EU mogla bi se smanjiti za više od 10 odsto do 2053. godine, a u zemljama poput Njemačke i Italije čak preko 20 procenata. Prema MMF-u starenje stanovništva doprinosi porastu javne potrošnje, pa će u nekim zemljama izdaci za penzije i zdravstvenu njegu udvostručiti udio BDP-a do 2050. godine.
Prema izvještaju Organizacije za evropsku saradnju i razvoj (OECD) “Pensions at a Glance”, zaključno sa 2022. godinom, starosna granica za penzionisanje muškaraca u EU kretala se od 62 do 67, dok je za žene to bilo od 60 do 67 godina. Danska je već usvojila odluku da do 2040. godine starosna granica bude 70, a 2060. 74 godine. Većina evropskih zemalja će povećati starosnu granicu za odlazak u penziju, pa će ona za one koji su 2022. godine ušli na tržište rada, do 2060. iznositi 62-74 za muškarce, odnosno 60-74 za žene. Većina zemalja Evrope ima istu granicu za muškarce i žene (objavilo više medija).
Načela UN za starije ljude, usvojena 1991. godine, kao sve druge deklaracije i rezolucije, zakoni i planovi (međunarodni i nacionalni), koji se odnose na poboljšanje života osoba u starijoj dobi, predviđaju: nezavisnost, društveno učešće, brigu/njegu, samoispunjenje i dostojanstvo. Nezavisnost podrazumijeva dostupnost odgovarajuće hrane i vode, stanovanja, odjeće i zdravstvene zaštite, kroz osiguranje dohotka, porodične podrške, podrške zajednice... Sva ljudska prava čovjeku pripadaju doživotno!
Prema podacima Monstata (popis 2023. godine), u Crnoj Gori živi 105.008 ljudi starosne dobi od 65 i više godina, odnosno 16,84 odsto ukupnog broja stanovnika, što znači da smo već premašili prognozirani procenat na globalnom nivou za 2050. godinu. Prosječna starost u Crnoj Gori je 39,73 godina, a od 25 opština njih 8 je u dubokoj demografskoj starosti (prosjek starosti stanovnika između 40 i 43 godine), dok je stanovništvo 9 opština u najdubljoj demografskoj starosti (sa prosjekom starosti stanovnika iznad 43 godine). Razlozi za ovakav demografski trend su brojni i svima poznati!
Da li je usvojena nova strategija razvoja sistema socijalne zaštite starijih, (nakon one za period 2018-2022. godina) nijesam u toku. Dokazano je da popis stanovništva koristimo za ove ili one, manje bitne, informacije, a ne da bi državu izgrađivali u skladu sa potrebama sadašnjih i budućih generacija, uključujući i stariju populaciju. Starije osobe se sve više tretiraju kao teret društva i socijalni problem, što dovodi do izloženosti brojnim kršenjima ljudskih prava. Nasilje, siromaštvo, socijalna isključenost, diskriminacija i nedostatak posebnih mjera, mehanizama i usluga, namijenjenih zadovoljenju potreba starijih osoba.
Poznato je da penzioni sistem nije prilagođen potrebama sadašnjih i budućih penzionera. U ovoj oblasti nam se dobro ne piše, bez obzira na povećanje (i zamrzavanje) najniže penzije. Mnogo je ljudi bez ikakvih primanja, a primanja iz Zakona o dječijoj i socijalnoj zaštiti nikada nijesu dospjela među prioritete bilo koje vlade. Samih i, bukvalno, napuštenih starijih osoba je ogroman broj. Porodične, odnosno srodničke veze su odavno sve tanje, ili su pokidane, a društvo nije izgradilo mehanizme zaštite prava starije i ne samo starije populacije. Dobro je da imamo narodne kuhinje i domove za stare, ali je more staračkog beznađa široko. U domovima za stare nemaju dovoljno stručnog kadra, a liste čekanja su sve duže. Gerontodomaćica je nedovoljno, a volonteri Crvenog krsta ne mogu da opsluže sve nevoljnike, pogotovo one u ruralnim područjima.
O zdravstvenoj zaštiti starijih i nemoćnih osoba teško je govoriti. Jedni su nepokretni, drugi nemaju pratioca, treći ne mogu koristiti telefon, niko ne može da doplati liječenje u PZU i ljekove... a većinu pritisle razne bolesti, uključujući i samoću. Javni zdravstveni sistem je ostao bez sigurnog finansiranja, a nikada nije prilagođavan potrebama pacijenata, posebno starije populacije! Broje nam kutije ljekova, a decenijama nijesu ništa radili na prevenciji bolesti i na organizaciji rada u zdravstvenim ustanovama, posebno u primarnoj zdravstvenoj zaštiti! Pacijenti su izgubljeni u lavirintima zdravstvenog sistema, u kome se, često, tretiraju kao objekti, što jako boli. Mnogi od nas često ne mogu ni za hljeb poći, a u DZ od nas traže da “dođemo drugi dan”, što je sitnica u odnosu na doživljaje koji nas navode na razmišljanje da trajno prekinemo liječenje. Svjesni smo porazne činjenice da svi živimo u turbulentnom vremenu, pa trpimo uz oprost!
Eventualni članovi porodice ili plaćena lica, koji njeguju stare osobe, uglavnom, nijesu edukovani za posao koji obavljaju. Mnogima fali empatije, a velikom broju njih, njegovateljima i njegovanim osobama treba psihološka podrška.
Bonus video:
