Pošto su su Sjedinjene Države izbačene iz ravnoteže, Kina sve autoritarnija, a Rusija u punom “Dr. Evil” režimu, svijetu očajnički treba neko u koga može da vjeruje. Postoji samo jedan kandidat za tu ulogu: Evropa. Nijedna druga zemlja ili region nije istovremeno slobodan, prosperitetan, obdaren pravim vrijednostima - i dovoljno velik da bude primjer svijetu. Ali nije dovoljno da “dobri momci” budu dobri. Oni moraju biti i snažni i odlučni. A tu, bojim se, Evropa podbacuje. Trenutno Evropa izgleda sve osim snažne. Izgleda mlitavo.
Prvo je došao takozvani trgovinski sporazum sa SAD. Kako je napisao moj kolega sa Londonske škole ekonomije Luis Garikano, to “nije bio sporazum, već kapitulacija”. Evropa je pristala na niz ustupaka, uključujući i prihvatanje 15% carina na svoje ključne izvozne proizvode - zauzvrat nije dobila ništa.
Zatim je uslijedilo okupljanje evropskih lidera u Bijeloj kući 18. avgusta. Ako postoji jedna vještina koju predsjednik Donald Tramp praktijuje do savršenstva, to je režija scene. Sjedio je u svojoj velikoj naslonjači, za svojim ogromnim stolom, dok su lideri Njemačke, Francuske, Italije, Finske, Ukrajine i Ujedinjenog Kraljevstva, zajedno sa predsjednicom Evropske komisije i generalnim sekretarom NATO-a, sjedjeli povijeni s druge strane, poput aplikanata koji se nadaju da će dobiti posao u njegovom starom rijaliti programu The Apprentice. Nijedna slika nije mogla bolje dočarati tu oštru asimetriju - i u drskosti, i u stvarnoj moći.
Ali ne postoji razlog što je Evropa osuđena da kleči pred samovoljom američkog predsjednika. Evropa ima mnogo veću populaciju od SAD, a kombinovani BDP Evropske unije, Ujedinjenog Kraljevstva i drugih bogatih država van EU, poput Norveške i Švajcarske približava se američkom.
Istina je da slabost Evrope odražava njene sopstvene greške. Počnimo od najveće: bezbjednosti. Garikano to dobro formuliše: “Ne možete dobiti trgovinski rat protiv vojske koja vas štiti.” Prije šezdeset godina, opsesija francuskog predsjednika Šarla de Gola nezavisnom evropskom odbranom izgledala je kao galska tvrdoglavost. Danas izgleda vizionarski. Ruska agresija je ogolila činjenicu da je Evropa naga bez američkih bezbjednosnih garancija - na koje se ne može oslanjati dok je Tramp predsjednik.
Evropa ne čini dovoljno da se izbori sa svojim bezbjednosnim deficitom. Tačno je da se izdvajanja za odbranu povećavaju. Od 28 evropskih članica NATO-a, njih 20 je 2024. trošilo više od 2% BDP-a na odbranu – što je rast od 0,6 procentnih poena u samo dvije godine. Ali to je i dalje daleko od 3,4% koliko troše SAD, ili 4,7% koliko se u 2025. predviđa za Poljsku.
Nabavka naoružanja u Evropi takođe je suludo fragmentisana, jer svaka zemlja pokušava da obezbijedi radna mjesta kupujući oružje lokalno. Rezultat su neefikasnost i kašnjenja. Predloženi Evropski odbrambeni mehanizam, koji bi uključio i Britaniju i služio kao zajednička agencija za nabavke, mnogo je bolje rješenje, kao i ideja (barem na kratak rok) da se od SAD kupi oružje koje je potrebno Ukrajini i Istočnoj Evropi da bi bile bezbjedne.
Sve to vodi do pitanja: kako Evropa može da finansira svoje naoružavanje? EU još nije završila ni uniju tržišta kapitala (koja bi omogućila kompanijama da jeftinije pozajmljuju širom kontinenta), ni bankarsku uniju (koja bi prekinula “vrzino kolo” između banaka i njihovih nacionalnih vlada). Niti je trajno uspostavila klasu obveznica koje bi EU izdavala u ime svih članica. Zajednički dug EU izdat je u vanrednim okolnostima tokom pandemije kovida-19, ali nije jasno da li će taj dug biti obnovljen kada dospije, a još manje da li će poslužiti kao temelj za nešto veće i trajnije.
Šteta, jer bi zajedničke euroobveznice donijele ogromne koristi Evropi. Ne samo da ekonomski ima savršenog smisla da se zajednička odbrana finansira zajedničkim zaduživanjem, već bi euroobveznice pomogle da euro postane globalni siguran instrument. A vrijeme je sazrelo i za tu promjenu.
Uostalom, zahvaljujući Trampovim nestašlucima, dolar sve više liči na valutu tržišta u razvoju, a investitori širom svijeta traže alternativu. Sa investitorske tačke gledišta, obveznice koje garantuje EU, a koje nijesu izložene političkim i ekonomskim oscilacijama pojedinačnih zemalja, bile bi sigurnije i likvidnije. Zato bi nosile nižu kamatnu stopu, omogućivši Evropi značajne uštede.
Ali globalni euro bi vjerovatno bio i snažniji euro, a to je razlog za kolebanje političara iz izvozno orijentisanih ekonomija poput Njemačke i Nizozemske. Možda bi, međutim, jači euro bio savršen izgovor da se završi još jedan ogroman nedovršeni posao: jedinstveno tržište.
EU bi trebalo da bude u potpunosti jedinstveno tržište za trgovinu svim dobrima i uslugama, ali istina je da mnoge prepreke i dalje postoje. Na svakih 100 eura dodate vrijednosti u zemljama EU, samo 20 eura robe prelazi iz jedne zemlje u drugu. U SAD, taj ekvivalent iznosi 45 dolara na svakih 100. Ta skupa fragmentacija bila je glavna tema obimnog Dragijevog izvještaja o konkurentnosti EU, objavljenog u septembru 2024, koji sada skuplja prašinu na polici u Briselu.
Spoljašnja mlitavost Evrope posljedica je njene unutrašnje mlitavosti. Uprkos svim visokoparnim tvrdnjama o prosvijećenosti, evropska politika ostaje jednako sitničava i kratkovida kao i politika u bilo kojoj lokalnoj opštini. Kada je bivša njemačka kancelarka Angela Merkel 2012. obećala da “euroobveznica neće biti dok sam ja živa”, to nije bio primjer dalekovidog državničkog postupanja, već prosto umirivanje lokalnih nativista iz pivnica.
A kada je nedavno liberalno-internacionalistički francuski predsjednik Emanuel Makron učinio sve što je mogao da blokira sporazum EU-Merkosur, on je takođe podilazio domaćim farmerima. Ako je to vrsta liderstva koju Evropa dobija od svojih najistaknutijih figura, šta onda građani mogu očekivati od političara nižeg ranga?
Sa Trampom koji prijeti s jedne strane i Putinom s druge, Evropljani više ne mogu da priušte pasivnost svojih lidera. Jedini preostali “dobri momak” na svijetu mora da stupi na scenu. Demokrate svuda čekaju.
Autor je bivši ministar finansija Čilea, dekan je Škole javne politike na Londonskoj školi ekonomije i političkih nauka.
Copyright: Project Syndicate
Bonus video:
