Nema sumnje da Evropa mnogo duguje Sjedinjenim Američkim Državama. Niko nikada ne bi trebalo da zaboravi višedecenijsku američku odbranu slobode u Zapadnoj Evropi i Zapadnom Berlinu, njeno uspješno finansiranje obnove nakon Drugog svjetskog rata, pobjedu u Hladnom ratu i ujedinjenje Evrope pod bezbjednosnim kišobranom NATO-a.
Za Evropu, to su bile uspješne, srećne i, mora se reći, udobne decenije. Ali one su, takođe, uljuljkale Evropljane u samozadovoljstvo. Nismo primijetili da je perspektiva iz centra američkog carstva bila prilično drugačija od naše; da su se Sjedinjene Države osjećale opterećeno i prenapregnuto; i da su sve više nosile teret teži od onog koji je padao na pleća njihove evropske periferije. Amerikanci su vodili skupe ratove u interesu cjelokupnog carstva, dok smo mi usavršavali naše države blagostanja.
Rat u Iraku, finansijska kriza iz 2008. godine, godine deindustrijalizacije i arogancija američkih elita prema radničkoj klasi i ruralnim biračima stvorili su idealne uslove da jedan demagog dođe na vlast. I to se upravo dogodilo kada je Donald Tramp preuzeo vođstvo Republikanske partije i pobijedio na predsjedničkim izborima 2016. godine. Njegov uspjeh bio je toliko šokantan da ni on sam u početku nije u potpunosti shvatio šta se dogodilo. Ali prije godinu dana, kada je ponovo izabran, situacija se promijenila. Od njegove druge inauguracije u januaru, transatlantski svijet je pretrpio fundamentalne promjene.
O Trampu se može reći mnogo toga, ali jedno mu se nikada ne može pripisati - da je ideolog. Trampova ideologija je sam Tramp - i ništa više od toga. Isto se, međutim, ne može reći za njegovog potpredsjednika Dž. D. Vensa ni za njegov najuži krug u Bijeloj kući, a ni za širi MAGA ("Make America Great Again") pokret koji ga podržava.
Jedan od vodećih ideologa tog pokreta, Stiven Benon, vidi svijet kao bojno polje između judeo-hrišćanske tradicije i njenih neprijatelja - među koje ubraja čak i zagovornike samog zapadnog liberalizma. On vjeruje da su mu za pobjedu u ovom globalnom kulturnom ratu potrebni saveznici i smatra da ih je pronašao u evropskim desničarskim populističkim partijama. Sada kada MAGA drži vlast u SAD, Benon vidi priliku da proširi pokret vršenjem pritiska na "dekadentne" Evropljane.
Čini se da je to bila i Vensova namjera kada je u februaru, na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji, održao svoj kontroverzni govor. Nakon što je iskritikovao evropske zvaničnike prisutne u sali, prikazao je krajnje desničarsku stranku Alternativa za Njemačku kao žrtvu cenzure, iako je Trampova administracija, kod kuće, u isto to vrijeme, tužila medijske kuće i vršila pritisak na univerzitete.
Benon i njegovi saveznici odbacuju sve za šta se Evropska unija zalaže. Osnovana na liberalnim vrijednostima, Evropska unija ima za cilj da prevaziđe nacionalizam kroz sve dublju integraciju. Ali MAGA je otvoreno nacionalistička i želi da se udruži sa onima koji dijele njene šovinističke političke stavove. Tako se pod Trampom transatlantizam izvrće naglavačke. On više nije internacionalistički, već je nacionalistički projekat.
Ironija bi trebalo da bude očigledna. Da ne zaboravimo, transatlantizam je nastao iz borbe protiv nacističkog ekstremnog njemačkog nacionalizma i genocidnog rasizma u Drugom svjetskom ratu i opstao je tokom Hladnog rata protiv Sovjetskog Saveza.
Ali čak i ako priznamo da je Evropa nekoliko decenija živjela udobno kao američki protektorat, ne smijemo podleći pritisku trenutne američke administracije. Koliko god dugovali Americi, imamo obaveze i prema sebi - prema vrijednostima i principima kojima se već dugo vodimo. Amerika možda jeste napustila liberalne vrijednosti i prihvatila populistički nacionalizam, ali to ne znači da bismo i mi trebali da učinimo isto.
Zapravo, za Evropu bi - a posebno za Njemačku - bilo katastrofalno da prihvati takvu samotransformaciju. Nikada ne smijemo zaboraviti upozorenje koje je bivši francuski predsjednik Fransoa Miteran iznio u svom posljednjem govoru pred Evropskim parlamentom: "Nacionalizam je rat". U samo nekoliko riječi, on je sažeo suštinu katastrofalnog iskustva Evrope sa ovom vrstom politike. Za nas ovo nije pitanje neke apstraktne ideologije; riječ je o nasljeđu Evrope kao najnasilnijeg dijela svijeta do 1945. godine.
Ako bi američka radikalna desnica zaista pokušala da sruši evropski postnacionalni projekat - zdanje koje je s velikim naporom gradilo mnogo generacija - tome bi se radovala samo jedna osoba: Vladimir Putin. To bi bio potpuno tragičan i apsurdan ishod - neka vrsta dijalektike nerazuma.
Autor je bio ministar inostranih poslova i vicekancelar Njemačke od 1998. do 2005; predvodio je njemačku partiju Zelenih gotovo 20 godina
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)
Bonus video:
