O crvenom mulju, koji se nalazi u bazenima pored nekadašnjeg industrijskog giganta KAP-a, uglavnom se govori kao o velikom ekološkom problemu, ali taj neiskorišćeni potencijal (i prostor) može postati važan energetski resurs Crne Gore.
Projekat o kojem je ovdje riječ spaja dvije ključne komponente savremene razvojne politike: ekološku odgovornost i ekonomsku održivost. Zahvaljujući povoljnoj geografskoj poziciji i već postojećoj infrastrukturi, lokacija crvenog mulja nudi izuzetne uslove za instalaciju solarne elektrane snage 50MW.
Radi se o jednoj od najvećih industrijsko-ekoloških lokacija u Crnoj Gori, o ravnom i otvorenom terenu koji je pogodan za ugradnju solarnih panela velikog kapaciteta. U neposrednoj blizini je elektroenergetska infrastruktura, koja omogućava jednostavno i ekonomično priključenje buduće solarne elektrane na postojeću mrežu.
Nakon prestanka rada fabrike, prostor je ostao neuređen, ali i stabilan i pogodan za tehničku sanaciju i nivelaciju terena. Površina je većim dijelom suva i pristupačna, sa mogućnošću formiranja nosivog sloja koji bi služio kao podloga za konstrukciju solarnih modula.
Projekat je već urađen i spreman za realizaciju, a ponuđena su dva moguća rješenja: otkup zemljišta od strane države ili javno-privatno partnerstvo kojim bi se omogućila zajednička sanacija i izgradnja solarne elekrane. U oba slučaja, država i Elektroprivreda Crne Gore zadržavaju kontrolu nad projektom i prihodima, čime se sprečava zloupotreba dugoročno isplativog resursa i osigurava javni interes.
S obzirom na to da je lokacija na kojoj su bazeni crvenog mulja u privatnom vlasništvu, a da projekat ima izuzetan javni i ekološki značaj, trebalo bi da EPCG preuzme ulogu nosioca projekta u ime države. Tako bi bila obezbijeđena kontrola nad strateškim energetskim resursom i dugoročna korist za budžet Crne Gore, a uz to i isključena mogućnost da projekat preuzmu privatni investitori koji nemaju interesa da brinu o javnom benefitu.
EPCG, kao sposobna i finansijski stabilna kompanija, ima sve tehničke, kadrovske i organizacione kapacitete da vodi izgradnju i eksploataciju solarne elektrane od 50 MW. Mogući načini realizacije projekta su:
Model A - Država može otkupiti zemljište od privatnog vlasnika po tržišnim uslovima. Nakon sanacije tla i izgradnje elektrane, EPCG bi potpuno kontrolisala ovaj energetski potencijal, jednostavno upravljala i ostvarivala maksimalni prihod. Nedostatak ovog modela je trošak za otkup zemljišta.
Model B - Javno-privatno partnerstvo između EPCG i vlasnika zemljišta. Ovaj model podrazumijeva da EPCG vodi tehničku i operativnu stranu projekta, da privatni vlasnik daje zemljište u dugoročni zakup (na primjer 25 do 30 godina) i da se prihod dijeli po unaprijed utvrđenom ključu. Prednosti projekta sastoje se u tome što nema troška za otkup zemljišta i što se može brzo realizovati. Nedostatak je što se dio prihoda dijeli sa privatnim partnerom i što su ugovorne obeveze složenije.
Sanacija crvenog mulja obuhvatala bi geotehničku stabilnost, zaštitu životne sredine, dugoročnu trajnost slojeva i minimalno narušavanje postojećeg supstrata, zatim isušivanje, nivelaciju, pokrivanje površine inertnim materijalom uz postavljanje drenažnog i stabilizacionog sloja, kao i formiranje nosive podloge za konstrukcije solarnih panela. Efekat ovog posla je trajno uklanjanje ekološkog rizika i stabilizacija tla.
Projektovana površina od 800.000 m2 omogućava optimalno raspoređivanje solarnih modula sa prosječnim faktorom pokrivenosti od 60 do 65 procenata. Preostali prostor bio bi korišćen za servisne puteve, tehničke objekte i bezbjedonosne pojaseve.
Lokacija posjeduje sve tehničke preduslove za instalaciju velikog foto-naponskog sistema:
- energetski potencijal iznosi prosječno 2.000-2.400 sunčanih sati,
- godišnji prosječni intenzitet zračenja je 1.350 od 1.550 kWh/m2,
- za elektranu snage 50 MWp godišnja proizvodnja kreće se od 70 do 90 GWh,
- efikasnost monokristalnih panela 20-22 posto, faktor iskorištenja 16-19 procenata,
- centralni invertor od 1 do 3 MW,
- visina čelične ili aluminijske konstrukcij od 1,5 do 2,2 metra, dimenzije tačkastih temeljnih betonskih blokov su 40x40x80 centimetara.
Osnovne ekonomske prednosti sastoje se u tome što se solarna elektrana gradi na saniranom terenu i što ne zahtijeva duboko fundiranje. Takođe, ne opterećuje stabilizovane slojeve i ne emituje zagađajuće materije. Troškovi održavanja su minimalni, a vijek trajanja dug - od 25 do 30 godina.
Ovaj projekat usklađen je sa evropskim standardima energetike i ekologije, a uz to pruža i stabilan prihod državi. Tipični troškovi izgradnje solarne elektrane od 50 MW iznose od 32 do 38 miliona eura, a priključenje bi koštalo od dva do četiri miliona.
Godišnji prihod, pri cijeni struje od 0,10 do 0,12 eura/ kwh, iznosio bi od sedam do deset miliona. Ulaganje bi bilo vraćeno za sedam do deset godina, zavisno od tržišnih i prirodnih uslova. Nakon povraćaja investicije, projekat bi donosio stabilnu i čistu dobit, bez rizika od rasta cijena goriva, poremećaja u lancima snabdijevanja i emisija CO2.
Procijenjena neto dobit tokom 25 godina iznosila bi oko 150 miliona eura, a njegova realizacija trebalo bi da traje između 18 i 24 mjeseca, od momenta potpisivanja ugovora i uvođenja u posao.
Naravno, prvi korak ka realizaciji ovog projekta jeste rješavanje vlasničkog statusa lokacije na kojoj se nalaze bazeni crvenog mulja. Tek tada se može pristupiti njegovoj tehničkoj i ekonomskoj verifikaciji.
Autor je diplomirani inžinjer mašinstva
Bonus video:
