Aktuelne evropske i američke diplomatske aktivnosti u cilju okončanja ruske agresije na Ukrajinu imaju dvije zajedničke karakteristike.
Prva je da Vladimir Putin nastavlja da koristi naivnost i strah Donalda Trampa i njegovih savjetnika. Druga je Putinovo oslanjanje na sumnjičavost i podjele među saveznicima Ukrajine unutar Evropske unije, kao i onih u Velikoj Britaniji. Ovo su dvije konstante svih pregovora o postizanju mira u Ukrajini. Nijedna ne obećava pravedan mir, ako ovakvo očekivanje uopšte ima neki oslonac u realnosti.
Čini se da je unutar EU dominantno fokusiranje na finansije poslijeratne obnove Ukrajine. Ovaj fokus je definisan strahom EU lidera da bi nekorišćenje ruskih zamrznutih fondova za pomoć Ukrajini dovelo Evropu pred svršen čin: plaćanje svih računa za obnovu ove zemlje. Najmanje tri države - Slovačka, Mađarska i Belgija - nijesu voljne da na duge staze finansiraju poslijeratnu obnovu Ukrajine. Ovakav stav država članica EU znatno slabi ujedinjeni EU front prema ruskoj agresiji.
Istorija nas uči da je novac, odnosno finansijski benefit, uvijek bio centralna tačka svih sporazuma kojim su okončavani ratovi. Pregovori oko okončanja ruske agresije na Ukrajinu nijesu izuzetak od ovog pravila.
Pokazalo se da su Kušner i Vitkof amateri u pregovaranju, iako Trampova administracija konstantno daje prednost novcu u odnosu na sve drugo. Trampova dominantna briga jeste kako da Amerika uspostavi kontrolu nad ukrajinskim mineralnim resursima. Njega ne interesuje konkretno preživljavanje nezavisne, suverene i teritorijalno kompletne Ukrajine, niti ga zanimaju masovne žrtve i varvarstvo ruske invazije. Jasno je da sadašnja američka administracija nema moralnu tačku oslonca i da ne želi da preko NATO-a predvodi Evropljane u naporu da se od Rusije zahtijeva da povuče svoju vojsku s okupiranih teritorija.
Sva tri “mirovna plana” o kojima se do sada razgovaralo se slažu po pitanju ruske aneksije ukrajinske teritorije. Jedina debata se vodi o tome da li, ili ne, Rusija treba da dobije Krim i čitav Donbas, ili samo one djelove Donbasa koje je njena vojska do sada okupirala. Ne treba, takođe, smetnuti s uma da “mirovne” granične zone u Zaporožju i Kersonu manje-više odgovaraju situaciji na terenu na kome se danas nalaze sukobljene vojske.
Ovo “sretanje” svih mirovnih planova u tačku koncesija na koje Ukrajina mora (?) da pristane je potvrda da se ide ka trgovini s Moskvom koja može osigurati funkcionalni mir u obimu koji odgovara interesima Bijele kuće i Brisela. To je takođe znak da su svi zapadni saveznici Ukrajine prihvatili Putinov “casus beli” i da Ukrajina, u stvari, nema nikakve bezbjednosne garancije. Kao i mnogo puta do sada, žrtva vojne agresije biva primorana da prihvati dio agresorovih ciljeva i time redefiniše sopstveni status teritorijalnog integriteta, sopstvenu nezavisnost i suverenost. Ovo je suština takozvanog “ostvarivog” mira. Cinično, stoga, zvuče povremene izjave EU zvaničnika da se “granice ne mogu mijenjati silom”.
Evropski lideri su oštro kritikovani zbog nedostatka spremnosti da djeluju konkretno. Iako je to legitimna kritika, često se zaboravlja da se danas radi o novoj situaciji u odnosu na onu niz 2014, na primjer. Radi se, između ostalog, o novoj konstelaciji odnosa među zapadnim saveznicima i o novoj dinamici koju je nametnula administracija Donalda Trampa. Danas postaje sve očiglednije da najveća i najsnažnija vojna sila na svijetu počinje da sarađuje s neprijateljem, umjesto da drži neutralnu poziciju. Iz tog razloga je utemeljeno konstatovati da su “mirovni planovi” vezani za Ukrajinu, u stvari, sporazumi političkog Zapada sa Vladimirom Putinom o ruskoj aneksiji nekih ukrajinskih teritorija i o takozvanom zamrznutom konfliktu u toj državi.
Ovakve situacije su dobro poznate svakom ko se u prošlosti bavio ruskom politikom. Imamo zamrznuti konflikt u Moldaviji, u kojoj separatistička Transnistrija i dalje opstaje nakon ruske inicijalne intervencije tokom 1992-1993. Slična je situacija u Gruziji u kojoj je Rusija priznala separatističke regije Abhaziju i Južnu Osetiju. Osim toga, u obje države je Rusija intervenisala tokom izbora.
Ove države su, valja se podsjetiti, manje važne za Moskvu nego što je to Ukrajina. Činjenica je da za Putina i rusko vođstvo ukrajinska država ne postoji kao politička i teritorijalna realnost. Svaki pokušaj Ukrajine da se oslobodi uticaja Rusije je samo još više razbješnjavao ruskog predsjednika. Ono što je za Putina i ruski odnos prema Ukrajini činilo prekretnicu bio je ustanak 2013-2014. na Trgu Majdan. Tada je smijenjen proruski predsjednik.
Ruska aneksija Krima u martu 2014. godine je bila brza i bez otpora, i dešavala se u vrijeme kada su u ukrajinskom glavnom gradu vladali haos i nesigurnost. Ruska intervencija u Donbasu i pogotovo borbe u Debelcevu i Ilovasiku su zaustavile ukrajinsku vojnu kampanju povraćanja svojih teritorija na istoku koje su tada već dobile nova separatistička imena: Donjecka i Luhanska Narodna Republika.
Nema sumnje da su dešavanja iz 2013. i 2014. inicirala konflikt koji se danas vodi. Ipak, ovo se nije desilo zbog očigledne podjele u Ukrajini već zato što je Rusija izabrala taj trenutak da iznova nametne svoju namjeru da zauzme Krim i interveniše u Donbasu. Vrijedi podsjetiti da je 2012-2013. Putin izabran za predsjednika treći put, usred masovnih protesta zbog izborne krađe. Stoga je aneksija regiona u kojem živi većinsko rusko stanovništvo uživala značajnu popularnost u narodu i donijela je Putinu neophodnu domaću podršku.
Putinove aktivnosti u maniru pravog autokrate su dostigle nivo koji nije viđen u nezavisnoj Rusiji. Opozicioni lider, Boris Nemcov ubijen je nadomak Kremlja u februaru 2015, a vođa anti-korupcijske fondacije, Aleksej Navaljni je prvo trovan nervnim otrovom novičok, a po povratku s liječenja u Berlinu poslan na odsluženje zatvorske kazne u koloniji Butin, gdje je umro 2021. godine.
Danas u Rusiji ne postoji opozicija. Na vrhu piramide vlasti se nalazi Vladimir Putin. Pod njegovom kontrolom je Savjet bezbjednosti koji čine njegovi posilni i oligarsi što su se obogatili zahvaljujući Putinovoj dobroj volji. Takvi “saradnici” žive i umiru sa svojim vođom. Ako se, kojim slučajem, pobune kao što je to u ljeto 2023. učinio Putinov bivši kuvar i vođa paravojne Wagner Grupe Jevgenij Prigožin, onda skončaju u avionskim nesrećama ili stradaju nakon slučajnih padova s balkona višespratnica.
Iako je istinski demokratski kapacitet ruskih lidera bio tradicionalno mali, može se reći da Putinova Rusija nema mnogo sličnosti s Rusijom Gorbačova ili Jelcina. U današnjoj Rusiji dominiraju vođe kriminalnih organizacija i poslovni magnati koji kontrolišu tradicionalne i društvene medije. Ruski Ustav je prepravljan nekoliko puta da bi se omogućilo da Putin ostane na vlasti do u nedogled. Teorijski posmatrano, on može vladati do 2036. godine pod pretpostavkom da pobijedi na izborima 2030. Cinično, stoga, zvuči Putinov zahtjev da Zelenski ode s vlasti jer je, pravno posmatrano, istekao njegov predsjednički mandat. Niko u Rusiji se ne usuđuje da kaže nešto slično za sadašnjeg ruskog predsjednika koji, uz malu pauzu predsjednikovanja njegovog posilnog, Medvedeva, vlada već četvrt vijeka.
Jedno od važnijih pitanja s kojima se nosi Ukrajina, ali i evropski demokratski establišment, jeste da li je američkim zvaničnicima kakvi su Vitkof, Kušner, Rubio, Tramp i Hegset uopšte stalo do činjenica da postoji ovako drastičan nedostatak demokratije u modernoj Rusiji. Imajući u vidu ponašanje Trampove administracije u odnosu prema Rusiji, nameće se negativan odgovor na ovo pitanje, pošto je sve jasnije da Vašington, Moskva i Brisel dijele zajedničke interese. Istini za volju, neki od tih interesa su postojali i prije nego što je Donald Tramp došao u Bijelu kuću 2016. Može se zaključiti da ove administracije, u stvari, govore istim jezikom. To je jezik poslovnog sporazuma u kojem je sve predmet pregovaranja, uključujući i budućnost Ukrajine.
Bonus video:
