Kapitalno djelo koje je izazvalo veliko interesovanje javnosti još kada je tek najavljeno, “Moderna istorija Crne Gore 1988-2017; Od prevrata do NATO pakta“ u tru toma, čiji su autori Šerbo Rastoder i Novak Adžić, predstavljeno je preksinoć u Podgorici u okviru 6. IUS foruma Udruženja pravnika Crne Gore u Kulturno-informativnom centru “Budo Tomović”, čija je Multimedijalna sala bila mala da primi sve zainteresovane za ovaj izdavački poduhvat medijske kuće “Vijesti”.
Urednik izdanja Balša Brković istakao je da je u pitanju veliki projekat, ali i posebno osjetljiv projekat. On se, zbog situacije u kojoj je ova knjiga predstavljena usljed virusa korona, te i mjera Nacionalnog koordinacionog tijela za zarazne bolesti koje su se poštovale tokom događaja, rekao da se plašio “da će se nastaviti crnogorski običaj da se o istoriji govori pod maskama, ali iako smo djelimično maskirani o ovoj se istoriji nikako ne govori pod maskama”, a zatim nastavio:
“Postojala je neka vrsta bojazni o tome da li je moguće o tako bliskoj istoriji napisati objektivan prikaz. Ja držim da je ova knjiga jedan ogled o objektivnosti”, naglasio je on i kazao da su autori insistirali da spisak recenzenata ove knjige bude “upravo ovakav kakav je - jedna regionalna ekipa koja je na najbolji mogući način potvrdila prirodu ovog projekta”.
Jedan od recenzenata knjige je i dr Srđan Darmanović koji je kazao da se ovakvo djelo ne viđa svaki dan na društvenoj sceni kada su knjige u pitanju.
“Ovo je knjiga o istoriji jedne male zemlje, a nije lako pisati o istoriji male zemlje... Unaprijed znate da knjiga vjerovatno neće biti mnogo prevođena, da u svijetu vjerovatno neće biti mnogo interesovanja za nju, nego da će to biti istorija prije svega za ljude koji tu žive. Kad kažem ‘mala zemlja’ ne mislim da je ona manje vrijedna. Državno pitanje je u središtu ove trilogije. To nije bila volja autora - oni nijesu odlučili da pišu knjigu o državnom pitanju, jer se onda knjiga ne bi ovako zvala... Ova antologija ima 1776 strana. Oko 1650 strana pisanog, autorskog teksta. Iako obim nije garancija kvaliteta ali u ovom slučaju mislim da nema nikakve sumnje niti spora da obim daje kvalitetu ovoga djela, jer je takva bila naša istorija. Komplikovana, sporna...”, rekao je Darmanović. Recenzent prof. dr Ilija Vujošević primijetio je da je “istorija uvijek hipotetična i nepotpuna, naročito ona dalja”, a Rastoder je dodao da je bitan motiv bio činjenica da oni, autori, imaju potrebe kao savremeni intelektualci da preispituju stavove svoje sadašnjosti, “a to se može najbolje uraditi ako se bavimo neposrednom prošlošću”.
“Ja sam jedan od rijetkih u regionu koji tvrdi da nema istorijskog revizionizma. Zašto? Moje naučno stanovište je da ono što je bilo je bilo i to se ne može promijeniti. Mijenja se samo naš pogled u odnosu na ono što je bilo. Od čega zavisi naš pogled u odnosu na ono što je bilo? Od naših vrijednosti i ideoloških stavova. Dakle, mijenjaju se naši ideološki stavovi prema prošlosti, a ne prošlost. Ono što je bilo ne može niko promijeniti. Crnu Goru prepoznajem kao jedno vrlo malo komplikovano društvo, unutar kojeg se dešava sve ono što imate u regionu”, kazao je on.
Adžić je saopštio da je njihov rad na knjizi trajao tri godine, ali njihovo svjedočenje zbivanjima o kojima pišu i direktno ili indirektno učestvovanje u životnom toku Crne Gore više decenija.
“Iako smo ovo intenzivno pisali tri godine, mi smo definitivno više decenija bili svjedoci aktuelnih političkih zbivanja i pripremali smo građu koja obuhvata političko događajnu istoriju Crne Gore i to smo pokušali sintetizovati u ovom dijelu - ekonomsku, socijalnu istoriju Crne Gore, istoriju ideja, mentaliteta... Ne bavimo se samo nastankom i razvojem političkih partija i svih izbora organizovanih od uspostave političkog pluralizma i višepartizma od 1990. sve do posljednjih izbora, već se bavimo i ekonomskim sunovratom Crne Gore”, ističe Adžić i nastavlja:
“Sve što smo mislili da kažemo mi smo ovdje napisali držeći se onog osnovnog, fundamentalnog, a to je da je apsolutna istina mit, ona je nedostižna, ali da težnja za istinom nije, odnosno težnja ka istini je određujući ideal samih istoričara. Na samom kraju želim da potenciram ono što je najvažnije u ovoj priči, a to je istorijat alternativne, druge, antiratne, emancipatorsko renesansne Crne Gore koja se emanirala i manifestovala kroz djelovanje političkih partija, prvenstveno Liberalnog saveza Crne Gore, Socijaldemokratske partije tokom devedesetih, crnogorskog nezavisnog nedjeljnika Monitor, PEN centra, Društva nezavisnih književnika, Udruženja profesionalnih novinara i još nekoliko onda dominantno manjinskih institucija, alternativnih - koje su bile u opozitu vladajućoj ideologiji i strukturi, a koji su pronosirali ideju evropske emancipatorske Crne Gore”, posebno je istakao Adžić.
Djelo je nastajalo tokom tri godine, a broji 1776 strana, od čega oko 1650 strana pisanog, autorskog teksta, podsjetio je Darmanović
Brković je potvrdio da upravo “ovo troknjižje najbolje prati jednu emancipatorsku liniju u dinamičnom periodu, u jednoj mikroepohi crnogorske tradicije”.
Nakon što su se Brković i Rastoder usaglasili da je poseban kompliment ovom djelu jedan komentar upućen tokom konferencije održane putem aplikacije Zoom.
“Proizišao je sud od ostalih učesnika iz jugoslovenskih sredina da ovakve knjige kod njih još nijesu moguće. Šta god to značilo, ja držim da je to kompliment, ako ne državi, onda autorima”, rekao je Brković.
“Ova knjiga je vrsta idealnog poziva na dijalog. Mislim da ne postoji ljepši poziv na dijalog, na ozbiljno (samo)sagledavanje ovih 30-40 godina unazad kao što je ova knjiga. Ovdje nemate selektivne priče, ovdje nije nikakva moć uplela svoje prste pa da slika ima ovakav ili onakav kolorit, figuraciju, već imate jedan moćan ogled po objektivnosti, a to je za knjigu koja se tiče istorije suštinska preporuka”, zaključio je on, a Rastoder je to potvrdio:
“Jedini smisao i cilj ove knjige jeste da se otvori jedan društveno koristan dijalog u Crnoj Gori kojeg nažalost nema, jer mi nijesmo naučili da vodimo dijaloge, mi smo naučili da vodimo ratove iz različitih prusija, na vrlo nepristojan način i to nam se vraća kao bumerang”, zaključio je Rastoder.
Iscrpan, detaljan, a distanciran pristup djelu
Recenzent knjige Ilija Vujošević rekao je da je istorija most između humanističkih i društvenih nauka, te i da je istorija, a time i istoriografija izrazito aksiološka nauka.
“Činjenica je da su autori Rastoder i Adžić tokom protekle tri decenije radom na kapitalnim istorijskim studijama ostali dosljedni aksiološkim principima”, zaključio je Vujošević.
Darmanović je takođe primijetio da je “istorija za političku nauku otprilike ono što su eksperimenti za prirodne nauke”.
“Istorija je nešto što ide u svim pravcima, pomaže svim granama društvenih nauka. Zbog toga je jedno ovakvo djelo vrijedno. Ono pruža iscrpnu, detaljnu analizu, a distanciran prikaz i sublimat određenih događaja iz istorije Crne Gore u posljednjih 30 godina”, rekao je on ističući da svi koje zanima bilo šta iz skorije prošlosti to sada imaju u Modernoj istoriji Crne Gore.
Vujošević je za kraj poručio:
“Nadam se da buduća uređajnost u Crnoj Gori neće biti inspiracija za prošireni naslov - ‘Od prevrata do NATO pakta i nazad’”.
Bonus video:
