Izuzetna knjiga “Plamen - Poezija Pjesme Bilježnice Crteži” multimedijalnog kanadskog umjetnika Lenarda Koena novitet je beogradske izdavačke kuće Geopoetika. “Plamen” je posthumna zbirka stihova, proze i ilustracija Lenarda Koena, objavljena 2018. godine. Ovo je fantastična zbirka posljednjih pjesama i spisa Lenarda Koena, koje je on odabrao i naručio u posljednjim mjesecima svog života. Knjiga sadrži opsežan izbor iz Koenovih bilježnica, s tekstovima stihova, proznih komada i ilustracija, koje je u poetičnom obliku zadržao tokom života. Knjigu “Plamen” priredili su Robert Fegen i Aleksandra Plešojano, a predgovor je napisao pjesnikov sin Adam Koen.
Lenard Koen je 2016. godine objavio album “You Want it Darker” i nepune dvije nedjelje kasnije ovaj slavni kantautor, pjesnik i prozni pisac preminuo je u svojoj 83. godini. Manje je poznato da je Koen, snimajući pjesme za album “You Want it Darker”, ujedno pripremao i rukopise i ilustracije za svoju, ispostaviće se, posthumno objavljenu knjigu “Plamen”. “Plamen - Poezija Pjesme Bilježnice Crteži” (preveo s engleskog Vladimir Kopicl) je posljednje, završno djelo Lenarda Koena, cijenjenog pjesnika i muzičara čiji obožavatelji prožimaju generacije i čiji se rad slavi u cijelom svijetu. Uz pjesme, odlomke iz njegovih privatnih bilježnica, tekstove i ručno nacrtane autoportrete, “Plamen” nudi neviđeno intiman pogled u život i um jedinstvenog umjetnika. To je svojevrstan obračun sa životom koji se proživio duboko i strastveno, sa duhovitošću i oštroumnošću.
”Plamen” je upečatljiva zbirka poezije Lenarda Koena, koji je započeo život kao pjesnik i nastavio da to bude do svog posljednjeg daha. Knjiga je podijeljena na zagonetne djelove (samo on bi razumio): “Poezija”, “Pjesme” (koje su podijeljene pod naslovima “Plava uzbuna”, “Stare ideje”, “Popularni problemi”, “Ako poželiš mračnije” - naslovi su njegova posljednja tri albuma) i “Lenard i Peter”, koja predstavlja Koenovu prepisku u stihovima sa Piterom Dejl Skotom, profesoru na Kalifornijskom univezitetu u Berkliju. “Izbor iz Bilježnica” su takođe stihovi, a tu je i Koenov govor na uručenju nagrade Princ od Asturije. Sve ove tekstove prati na desetine autoportreta i crteža žena.
Koen nam se ovom zbirkom predstavlja kao veliki romantičar u plamenu. Taj intenzitet i ljepota, vatra, tama i svjetlost, čovjekova slomljenost i želja, prisutnost Boga koju je u svetosti imena pisao G-d, njegova zahvalnost za ljubav prema ženama, sestrama milosrdnicama, doduše, često nezaslužena. Osjećaj da ste nezaslužni za bogatstvo svijeta. Tu je i njegova gorčina i tama, jer je to portret čovjeka razbijenog i rastrganog između dva pola bića - ljubavnog zanosa i gubitka, svijeta i lijepog i đavoljeg. Koenove pjesme teže kratkim, ritmičnim stihovima i često s odjecima rime, ljubavi i očaja, iskrene, samosvjesne. Kao izuzetno snažno završno poglavlje Koenove gotovo legendarne književne karijere, “Plamen” baca svjetlo na cijeli spektar Koenovog lirskog glasa, bilo da je riječ o profinjeno transcendentnim ili pak mračno smiješnim djelovima iz njegovog autorskog opusa. Ovi na trenutke razorno tužni, na trenutke opet zavodljivo začudni tekstovi, djelo su pjesnika i liričara koji je ponirao do samoga dna nekih od naših najnepronicljivih nedoumica, da bi izronio na površinu pun čežnje i želje da uhvati dah i zaroni još jednom, i još jednom, i tako neprekidno. U ovim pjesmama izbija mladalačka iskra kod starijeg pisca i ona izgleda kao prefinjena stvar, i to kod pjesnika koji je kao mlad imao previše iskustava starog čovjeka.
Koenov govor na uručenju nagrade Princ od Asturije sadrži dosta autopoetskih elemenata. Svojoj publici on je ispričao dirljivu priču o tome kako je naučio da svira gitaru u Montrealu od mladog Španca koji nije govorio engleski (komunicirali su na lošem francuskom), a svirao je gitaru za flamenko. Mladi Španac naučio ga je šest akorda koji su postali temelj, objasnio je Koen, svih njegovih pjesama i sve njegove muzike. Španski uticaj kod Koena bio je dubok, još od najranije mladosti gajio je duboku povezanost i pjesničko bratstvo sa pjesnikom Frederikom Garsijom Lorkom.
U recenziji knjige “Plamen” Vladislav Bajac, Koenov prijatelj i glavni urednik, vlasnik Geopoetike, istakao je da Lenard Koen ne bi bio vrhunski pjesnik da se nije najviše bavio samim sobom. Ali, istovremeno, on je rijetka zvijer u tom svijetu koji to nije činio prevashodno iz samoljubivosti. Naprotiv, riječ je o njegovom načinu da samoanalizom, sumnjom u sebe i bespoštednom samokritikom stigne što dalje u razumijevanju ljepote, ljubavi, erosa, boga i religije bez kanona. Taj čudovišni spoj sjete, radosti i crnog humora dosljedno je činio osnovu nenametljivih, a često i veličanstvenih stihova tokom svih šezdeset godina njegovog stvaranja, i u književnosti i u muzici.
Koen je jedinstven primjer pjesnika čije su autentične karakterne osobine (povučenost, skromnost, čak stidljivost), provučene kroz izuzetan talenat, rađale poetsku snagu, hrabrost, rizik, ali i krhkost, nesigurnost - a nadasve mudrost. Stvarao je stihove koji su nastajali u dubokim mikro-oknima duše, a koji bi na izlazu iz kopa postajali sveopšti putokazi. Kao bljesak, od intime do bine. Iako duboko individualni, stihovi koji nijesu bili namijenjeni drugima kao rješenja, postajali su makro-odgovori na dileme jedinke unutar kolektiva. Stihovi crni od uglja, sijali su nagi pred Univerzumom. Kao da se tiču svakog živog bića. Otud i tolika popularnost njegove poezije i pjesama. Koenovo spajanje iskustava jevrejske, hrišćanske i (zen) budističke kulture stvorilo je originalno i unikatno pjesničko djelo koje po svom najmanjem zajedničkom sadržiocu pripada ne samo Kanadi, anglosaksonskom i frankofonom tlu, već čitavom književnom univerzumu; zapravo, imaginarnom - svjetskom jeziku.
”Ovaj tom sadrži posljednje napore mog oca kao pjesnika”, piše u svom predgovoru Koenov sin Adam Koen. “To je bilo ono što je radio da ostane živ, njegova jedina svrha disanja na kraju.” Lenard Koen je umro krajem 2016. Ali “svaka stranica papira koju je pocrnio”, prema riječima njegovog sina, “bila je trajni dokaz goruće duše. Poznavati moga oca zapravo je značilo poznavati čovjeka okruženog hartijama, bilježnicama, salvetama - ispisanim prepoznatljivim rukopisom - (uredno) rasutim na sve strane… Pisanje mu je bilo razlog postojanja. To je bila ta vatra kojoj je težio, najvažniji plamen koji je potpaljivao. I koji se nikad nije gasio… Ima u njegovom djelu razne vatre i raznog plamena, da se stvara i da se razara, da se grije i osvjetljava, da se čezne i da se uzme. Zapalio je plamen i marljivo ga održavao. Proučavao je i bilježio njegove posljedice. Opasnost od plamena ga je podsticala - često bi, govoreći o umjetnosti drugih ljudi, pominjao nedostatak “opasnosti”, a hvalio “uzbudljivost misli koja je bila u plamenu”.
Ta obuzetost vatrom potrajala je do samog kraja. “Ako poželiš mračnije, ubićemo plamen”, pjeva on na svom posljednjem, oproštajnom albumu. Umro je 7. novembra 2016. godine. Sad se osjeća više tame, ali plamen nije ubijen. Svaka stranica papira koji je on zacrnio trajno je svjedočanstvo jedne goruće duše.
Lenard Koen, kanadski kantautor, pjesnik i romanopisac, rođen je 1934. u Montrealu, a preminuo 2016. u Los Anđelesu. Njegova majka je bila emigrantkinja iz Litvanije, dok je njegov otac Nejtan, čiji su preci došli iz Poljske, posjedovao uspješnu prodavnicu odjeće. Otac mu je umro kada je Koen imao samo devet godina, ali je sinu ostavio nasljedstvo koje mu je omogućilo da se posveti literarnoj karijeri. Mladi Koen je išao u privatnu jevrejsku školu u kojoj je naučio da svira gitaru. Svoj život u književnosti počinje vrlo rano, 1956. kada sa sedamnaest godina objavljuje svoju prvu zbirku poezije “Hajde da poredimo mitologije”. Nekoliko godina kasnije izlazi i “Kutija sa začinima Zemlje”, zahvaljujući kojoj ga kritičari proglašavaju jednim od najboljih mladih pjesnika engleskog govornog područja u Kanadi. Početkom šezdesetih godina, Koen odlazi da živi na grčkom ostrvu Hidra, gdje nastaju njegovi romani “Omiljena igra”, 1963 i “Divni gubitnici”, 1966, kao i zbirke poezije “Cvijeće za Hitlera”, 1964. i “Paraziti raja”, 1966. godine. Po povratku u Ameriku Koen se usredsređuje na muziku te 1967. izlazi njegov prvi studijski album Songs of Leonard Cohen. Tokom narednih decenija, Koen objavljuje dvanaest albuma, koji danas predstavljaju temelj i srž anglosaksonske muzike, a njega svrstavaju među najuticajnije umjetnike današnjice. No, Koen ni u cvatu svoje muzičke karijere, prepune nagrada i priznanja, nije napustio svoju prvu ljubav, poeziju. Naime, 1972. izlazi zbirka pjesama “Snaga robova”, potom 1978. “Smrt ljubavnika”, a 1984. “Knjiga Milosti”, za koju je dobio nagradu za poeziju, koju dodjeljuje Kanadsko udruženje autora.
Sredinom devedesetih, Koen se povlači u zen manastir nadomak Los Anđelesa, gdje provodi narednih pet godina. Godine 1999. napušta izolaciju i vraća se javnom pisanju, komponovanju i koncertima. U narednim godinama objavljuje knjige “Muzika stranca: Izabrane pjesme i songovi”, (1993.) i “Knjiga čežnje”, 2006. godine. Na srpskom jeziku do sada su mu objavljene knjige poezije “Snaga robova” (1981.), “Šta ja radim ovde: Izbor 1956-1986” (objavljena 1987.), obje u izboru i prevodu Vladislava Bajca, kao i zbirka pjesama “Napredovanje stila” (1988.), u prevodu Bogdana Mrvoša. Iako u poodmaklom životnom dobu, Koen je od 2008. do 2012. održao nekoliko svjetskih muzičkih turneja, a publika u regionu je imala priliku da ga gleda 2009. godine, kada je posjetio i Beograd. Još jedna turneja je započela 2013. godine. Za roman “Omiljena igra” Koen je 1964. godine dobio “The Quebec Literary Competition Prize”, prvu godišnju književnu nagradu u Kanadi za pisce na engleskom jeziku. Godine 2011. Koen je primio špansku nagradu Princ od Asturije za književnost. Među književnim nagradama je i “Inaugural PEN Award for Song Lyrics of Literary Excellence” (PEN nagrada za stihove od izuzetne književne vrijednosti), koja je Koenu dodijeljena 2012. godine. Muzički magazin Rolling Stone napisao je da je Koen bio crna eminencija u panteonu izuzetno uticajnih pjevača-pjesnika koji se pojavljuju šezdesetih i početkom sedamdesetih. Samo će Bob Dilan izvršiti dublji uticaj na svoju generaciju.
Bonus video:
