Svjesni da podrška javnosti - koja je pridobijana svakodnevnim političkim aktivnostima i serijom sastanaka onoga što se tada nazivalo ‘privredni i politički aktiv’ - neće biti dovoljna, jer bez snažnog institucionalnog okvira projekat ne može opstati, inicijatori krajem 1986, pola godine prije početka prvog festivala, pokreću reorganizaciju kulturnih djelatnosti Budve:
“Polazeći od Zaključaka Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore o stanju i problemima razvoja kultura, kao i stavovima Opštinskog komiteta SK Budva o aktuelnim pitanjima u oblasti kulture u Opštini Budva, Izvršni odbor Skupštine opštine i Izvršni odbor SIZ-s kulture i nauke formirali su zajedničku komisiju sa zadatkom da izrade idejni projekat razvoja, organizacije i finansiranja djelatnosti kulture u Opštini Budva” (Idejni projekat razvoja, organizacije i finansiranja djelatnosti kulture u opštini Budva, Izvršni odbor Skupštine opštine Budva i IO SIZ-a nauke i kulture, april 1987, str. 1.)
Sa projektom reorganizacije kulture, pokreće se i projekat formiranja radio stanice, jer se smatralo da je podrška javnog mnjenja od izuzetne važnosti:
“Polazeći od stava da je sistem javnog informisanja jedan od podsistema globalnog društvenog sistema, koji svojim funkcionisanjem (prikupljanjem, uobličavanjem, emitovanjem i razmjenom poruka) opslužuje i integriše sve podsisteme (ekonomski, politički, kulturni i dr.) u globalni društveni sistem, omogućavajući proces ukupne društvene reprodukcije, Opštinska konferencija SSRN Budva ovim Elaboratom utvrđuje potrebu i opravdanost formiranja radio-difuzne organizacije kao ključnog elementa sistema javnog informisanja u Opštini” (Elaborat o društveno-ekonomskoj opravdanosti osnivanja radio-difuzne organizacije u Budva, Opštinska konferencija SSRN Budva, oktobar 1986, str 1.)
Uviđajući da će Festival i reorganizacija kulturnih djelatnosti ostati na “staklenim nogama” ukoliko iza njega ne stane turistička privreda - tada, u socijalističkoj Budvi, gotovo svedena na dva velika preduzeća, “Montenegroturist” (hotelijerstvo) i “Montenegro Expres” (agencijski poslovi) - inicijatori cijeli kulturni projekat “pakuju” u turističku “oblandu,” što se na kraju i pokazalo ispravnim. Zato projekat reorganizacije kulture i svi javni nastupi inicijatora prije svega ističu turizam, “ovo radimo zbog turizma i turističke privrede” - tako su govorili. O ovome svjedoči i navedeni Idejni projekat:
“Opredjeljenje društveno-političke zajednice da razvoj kulture svrsta u prioritete razvoja u narednom periodu ne polazi samo od potrebe rasta i promjene kulturnih standarda stanovništva već, prije svega, od činjenice da je kultura (kulturni proizvod) u konkretnom društvenom kontekstu sastavni i mas medijski najatraktivniji dio turističkog proizvoda i izuzetno značajna poluga ekonomskog (turističkog) razvoja.
Stavljanje kulturne ponude u funkciju turističke ne znači, međutim, prilagođavanje kulturnog proizvoda kulturnim aspiracijama postojeće turističke klijentele već - upravo obrnuto - formiranje atraktivnog i ekskluzivnog kulturnog proizvoda koji će postati fundament redefinicije turističkog proizvoda a time i turističkog imidža Budve. Formalno funkcionalistički pristup kulturnim djelatnostima (“stavljanje u funkciju turizma”) sa svojim turističkim konsekvencama (...) i svojim društvenim, ekonomskim i kadrovskim pretpostavkama (podrška cijele društveno-političke zajednice ovakvom trendu i usmjerenju, sa znatnim materijalnim i finansijskim ulaganjima u isti i privlačenjem društvene grupe kulturnih stvaralaca i inicijatora u Budvu) rezultiraće izrazitim razvojem kulturne sfere i kulturnog bića zajednice.
Okretanje turizma ka kulturnoj sferi kao mediju svog oplemenjavanja i identiteta nužno podrazumjeva i transcendenciju ‘kulturnog larpurlartizma’, etablirane kolektivne svijesti kulturnih radnika o tržišnoj indiferentnosti proizvoda njihovog rada i elitističkog poimanja kulturne kreacije kao kreacije ‘po sebi i za sebe” (Idejni projekat, str. 3 i 4.)
Malo duži citat iz projekta je neophodan jer se iz njega sagledava da ekspanzija Budve na kulturnoj sceni, koja je uslijedila u narednim decenijama, nije produkt tržišnih trendova, niti slučajnosti, još manje slučajnog dolaska nekog velikog reditelja i kulturnog preduzetnika u Budvu, već rezultat vizije i promišljenog pristupa grupe intelektualaca, koji su bili u poziciji, odnosno koji su stvorili političke preduslove da ostvare svoje ideje.
“Niz preduzetih društvenih aktivnosti (na formiranju radio stanice, satelitske i kablovske televizije, gradskih vizuelnih komunikacija, otvaranju i oživotvorenju više od 2000 godina Starog grada, formiranje jedinstvenog Arheološkog muzeja, organizovanje ekskluzivnog, multidimenzionalnog i internacionalnog kulturnog festivala ‘Grad teatar’, organizovanje internacionalnih modnih susreta, intenzivne aktivnosti Moderne galerije, poslovni potezi ‘Montenegroturista’ - sponzorstvo Festivalu ‘Grad teatar’ i jugoslovenskoj izložbi svjetskog arhitekte Paola Portogezija itd.) formiraju jedan opšti kulturni kòd koji postaje osnovni kòd turističke i kulturne komunikacije ove zajednice sa užim i širim okruženjem” (Idejni projekat, str. 4.)
Iako je ovo današnje vrijeme vrijeme političkog populizma i zabluda, u kojemu su one ne samo stekle puno pravo građanstva, već se uzdigle i na vladajući nivo na društveno-političkoj sceni, u svijetlu gore navedene platforme i realizovanih aktivnosti od strane incijatora projekta, mora se naglasiti da izjava Ljubiše Ristića data na otvaranju 31. Festivala Grad tetar, 2017. godine, nije slučajni rezultat zaboravnosti ovog aktera, već subjektivna post festum percepcija, koja dovodena u vezu sa Ristićevim ideloškim okvirom jugonostalgije, javnosti prezentira potpuno pogrešnu sliku nastanka Festivala:
“Nisam ja, Ristić, napravio Grad teatar Budvu i Kotor art, nije ni Nada Kokotović, ni Rade Šerbedžija, ni Dušan Jovanovič koji su zajedno sa mnom osnovali i KPGT, i Grad teatar, i Kotor Art. Grad tetar Budva napravilo je tih dvije - tri stotine glumaca, pisaca, reditelja, tehničara, koji su došli iz Ljubljane, Zagreba, Moskve, iz Meksiko Sitija, Brisela, Njujorka, Subotice, Novog Sada, Beograda... To su ljudi koji su se sakupili ovdje tog ljeta 1987, zato što ih je okupljala jedna strepnja, jedan strah, jedan užas da se ta zemlja raspadala. Na sve strane su bili ljudi koji su htjeli svoje kulture, ekonomije, države, čuda, a mi smo svi osjećali da dolazi strašno vrijeme, i tada se ovdje skupili cijela tadašnja Jugoslavija i pola svijeta, da održimo ono što smo mi zvali jedinstven jugoslovenski kulturni prostor. Svi mi koji smo se plašili onoga što će doći, htjeli smo da ostanemo da radimo zajedno, da živimo zajedno, da svako ima svoje, ali da svi znamo prednosti toga kad smo skupa, kad podržavamo jedni druge. Dakle, solidarnost svih tih ustrašenih ljudi pred istorijom i pred onim što će se desiti neminovno, napravilo je Grad teatar Budva.” (Ristić: “Ne tjerajte glumce iz grada, jer ćete izgubiti grad”, Online Vijesti, 06. jula 2017.)
Gotovo zabavno zvuči ideja da su se 1986. i 1987. godine umjetnici iz Moskve, Njujorka, Brisela i Meksiko sitija okupljali u Budvi zbog strepnje, straha i užasa da se Jugoslavija raspada i potrebe da zaustave taj raspad i da je “solidarnost ustrašenih ljudi pred istorijom” napravila Grad teatar.
Ali izgleda da veliki projekti i nastaju samo u sudaru razičitih namjera, težnji i sila i iz tog sudara u stvarnosti proizilazi nešto što se u potpunosti ne poklapa sa htijenjima ni jedne od tih sila, učesnika sudara, stvaralaca - izrasta neka nova suština, neki novi kvalitet, različit uvijek od očekivanja učesnika.
(Naredne subote: Dan gubitka iluzija)
Bonus video:
