Konačno je žarko ljeto stiglo u naš grad - tako da ovom prilikom ne bih insistirao na nekoj od teških, najtežih, životno važnih tema - kojima se broja ne zna u ovom vrlo znakovitom povijesnom trenutku - a kako je neko pomenuo Svetislava Gavrilovoga Popovića u komentaru ispod mog posljednjeg teksta - hajde, rekoh, da vidimo mi što ovih dana radi naš veliki mukotrpnik - i još veći bogougodnik - koji je uvijek hrabro izlazio i dešavao se stvarima, ljudima, događajima...
Dakle, na Internet adresi polimskimuzej.me, veli da je izložba naslovljena “Večito”, da je posvećena stogodišnjici rođenja Bogdana Bogdanovića (1922 - 2010), “velikana srpske i jugoslovenske arhitekture”, te da je otvorena u galeriji “Nikola i Uglješa Popović” u Beranama, 1. jula tekuće godine, kao centralni događaj manifestacije Beransko kulturno ljeto. Mare Janakova Grujić je autorka i kustosica te izložbe, koja je premijeru imala u Beogradu, 21. septembra prošle godine, da bi zatim proputovala zemljom Srbijom, uzduž i poprijeko - i napokon dospjela u CG - i to baš u Berane. Konkretan povod za izložbu u Beranama je “proglašenje Bogdanovićevog spomenika na Jasikovcu (na šumovitom brdu udaljenom nekih kilometar od centra Berana, u pravcu sjeveroistoka - op.a.) za spomenik kulture od nacionalnog značaja...”. Čast da mudrorijekom otvori izložbu pripala je, pogađate - Svetu Gavrovome - beskompromisnom promicatelju uzvišene misli, velemajstoru i kazane i pisane riječi.
“Danas njegova djela nastavljaju da žive”, veli Sveto, a “primjer toga je i Memorijalni kompleks Jasikovac - Spomenik Slobodi. Utvrdu iz Otomanskog carstva (! - Sveto hoće da kaže - utvrdu iz perioda otomanske vlasti - op.a.) na Jasikovačkom brdu okruženu šumom (zarez - op.a.) Bogdan Bogdanović je označio kao prostor gdje će nići spomenik dimenzija oko 40/60 metara, zatvoren prstenom Hercegovačkog (sic - op.a.) krupnog kamena (kamenih blokova - op.a.) koji prati topografiju. Spomenik izvire iz samog pejzaža i predstavlja arhitektonsku cjelinu sa prirodom i okruženjem”.
Da ne bilo zabune, taj prsten od blokova od hercegovačkog kamena (... čuje se odjek koraka po kamenju hercegovskom ...) ne zatvara spomenik - već je integralni dio spomeničke kompozicije na Jasikovcu - koju, uz pomenuti kameni prsten, čini i jedna pozamašna kupa/konus, obložena drugom vrstom kamena, i šetnica (drugi prsten) oko spomenika, u kompletu sa pristupnom stazom koja tangira šetnicu. A što se tiče konstatacije da spomenik izvire iz pejzaža, te da predstavlja arhitektonsku cjelinu sa prirodom i okruženjem - ta konstatacija je opšte mjesto - u najopštijem smislu - i lako bi mogla da se prilijepi, nakon temeljite korekture, uz svaki redom spomenički kompleks podignut na teritoriji bivše, Titove Jugoslavije, u primarnoj funkciji sjećanja na slavne bitke NOB-a i/ili masovna stradanja nedužnih. I ne bih, u kontekstu priče o monumentalnoj spomeničkoj skulpturi iz tog perioda, toliko baš insistirao na arhitekturi - prije bi to bilo nešto na tragu lend-arta, ili tzv. pejzažne umjetnosti.
“Stiče se utisak da lebdeće gumno (! - op.a.) - 18 metara visoka kupa sa ukrašenim pješčanim pločama - formira ekscentričan fokus”, veli Sveto, “na najjužnijoj ivici prstena. Spoljašnost kamenog prstena okružena je širokom prugom asfaltiranog hodnika (! - op.a.). Ovo pojačava značaj mjesta kao skrivenog, mjesta urote i okupljanja, kasnije kao mjesta sjećanja i proslave (vidiš... a ja sam bio ubijeđen da je okupator na tom mjestu strijeljao beranske rodoljube - op.a.). Karakteristična osobina procesa dizajniranja Bogdana Bogdanovića (hajde, veli, da izdizajniramo B. Bogdanovića, za sve pare - op.a.) je dvosmisleno značenje ili funkcija konusa. Sa jedne strane, to je arhaični geometrijski oblik ogromnog simboličnog uticaja, ekstremne vještine (! - ekstremne, veli Sveto, vještine - op.a.) za razliku od prirodnog okruženja (šume), ali je istovremeno i u formalnom dijalogu i najbližem približavanju izgledu četinara.”
Najbližem, veli Sveto, približavanju...
A sad se vežite, polijećemo: “Zemljani zidovi, djelimično nestali i obnovljeni prirodom, takođe se u određenoj mjeri umjetno obnavljaju, poboljšavaju i dobijajući značaj kao artefakt i kao veza sa istorijom, izlaze na vidjelo. Na steli se nalaze folklorni ukrasi i citati. Stela je kamena ploča raznovrsnog oblika s dekoracijama i natpisima pogrebnog ili spomeničkog karaktera (Stela je kamena ili drvena ploča raznovrsnog oblika sa dekoracijama i natpisima pogrebnog ili spomeničkog karaktera - veli na adresi wikipedia.org - op.a.). Na ovim kamenim pločama sa preko 10.000 slova ispisane istorije odaju počast crnogorskoj istoriji i kulturi (s jasnim naglaskom na istoriji Vasojevića, valja naglasiti - op.a.)”.
Da je Sveto rekao da je taj konus na Jasikovcu Bogdanović podigao kako bi ovjekovječio tragičan događaj iz povijesti - kada je jednom dječačiću ispao kornet sladoleda iz ruke - to bi imalo nekakvog smisla - za razliku od ovih jednako smiješnih koliko i tužnih Svetovih bedastoća, odnosno neobaveznih ekskursa u onostrano. Ovako, zamišljam tradicionalno okupljanje duhova na vrhu Jasikovca, 31. decembra, tačno u ponoć, oko te Bogdanovićeve jelke.
Sveto, dušo, sebično bi bilo s moje strane kada vas ne bih podsjetio da imamo te Bogdanovićeve konuse od 18 metara i na Dudiku - u okviru Spomen-parka Dudik u blizini grada Vukovara - u kombinaciji sa dudovima, odnosno murvama - nema četinara - nema, dakle, zbora o formalnom dijalogu i najbližem približavanju izgledu četinara. Drugo, jednako bitno - asocijativna i interpretavna polja Bogdanovićevih realizovanih spomeničkih ostvarenja su beskonačna - i nije uputno, nikako, vezivati se za bilo kakve interpretacije. Konus na Jasikovcu (1977) i ima i nema veze sa tih pet konusa na Dudiku (1980). Nije čak uputno vezivati se za Bogdanovićeva tumačenja - jer su konusi u jednom trenutku vječne zublje - u drugom su tornjevi zakopanih gradova - a u trećem su putokazi ka svijetloj budućnosti.
Opet, da je Sveto došao sa pričom o Bogdanovićevoj jelci na Jasikovcu kod nas na UDG, na Fakultet politehnike, na drugu godinu, na modul Uvod u CG arhitekturu - koji vodim baš ja - a ne neko drugi - pustio bih ga da prođe. Koliko god da su Svetove opservacije besmislene i loše spakovane - ipak su očaravajuće originalne.
I sad se pitam - postoji li osoba u CG koja je u stanju da iz rukava, što bi se reklo, istrese par suvuslih rečenica o Bogdanu Bogdanoviću i njegovom Spomeniku Slobodi na Jasikovcu?
OK, preformulisaću pitanje: postoji li osoba u CG koja je sposobna da u par dana iskopa na Netu par pouzdanih informacija o Bogdanu Bogdanoviću i njegovom Spomeniku Slobodi na Jasikovcu - i da te informacije prepakuje u par suvuslih rečenica?
Naravno da postoji - svaki student na modulu Uvod u CG arhitekturu, na drugoj godini Fakulteta politehnike, na UDG, odradio bi to bolje od Sveta Gavrovoga.
Postavio bih vam još par pitanja - ali mi Maša (naša Maša - ministarka) reče prije par dana da bi trebalo da se opustim...
Opusti se, veli Maša. Nijesi, veli, opušten.
Bonus video:
