Preteču poslovne imigracije nalazimo još u antičko doba: tada su bogati pojedinci koristili svoje bogatstvo za sticanje građanskog statusa u antičkim gradovima Rimu i Atini i na taj način sebi omogućavali određene privilegije koje je taj položaj nosio sa sobom.
Moderna industrija poslovne imigracije svoje korijene ima u Kanadi, u sada već dalekim 80-im godinama prošlog vijeka.
U to vrijeme je kineska populacija koja je živjela u Hongkongu počela sa pripremama za predaju Hongkonga Kini od strane Velike Britanije, koja će se desiti cijelu deceniju kasnije, 1997. godine. Očigledno je da je ta predaja brinula mnoge kineske privrednike i biznise, koji su još tada počeli da tragaju za državom zapadne demokratije i kapitalističkog društva u kojoj bi mogli da nastave sa svojim karijerama i biznisima. Započeli su snažno lobiranje u Kanadi koja je, pored SAD, bila zapadna zemlja najbliža Hongkongu.
Kanadska vlada je 1986. godine osmislila prvi, pionirski imigraciono-investicioni program sa ciljem da se privuku značajne direktne strane investicije kao i bogati (visokoplatežni) imigranti koji bi preselili svoje biznise u Kanadu i postali kanadski poreski obveznici. Originalno, program je omogućavao investitorima da uz investiranje od 150.000 kanadskih dolara, u bilo koju kompaniju, postanu kanadski državljani. Vremenom, iznos investicija je porastao na 1,2 miliona kanadskih dolara i bio je ograničen na obveznice bez kupona. Na desetine hiljada imigranata investitora, u početku iz Hongkonga a kasnije i iz Kine, sa Bliskog istoka i ostalih djelova svijeta, investiralo je i imigriralo u Kanadu.
Tokom 1990. godine, vidjevši uspjeh programa u Kanadi, američki Kongres je kreirao investiciono-imigracioni program poznat pod nazivom EB5, koji je imao za cilj da pospješi ekonomiju SAD privlačeći direktne strane investicije i kreirajući značajan broj novih radnih mjesta. Originalno, cijena programa je bila 500.000 američkih dolara, a kasnije je dostizala iznos od 800.000. Iako se tokom godina program suočavao sa mnogim izazovima, uspio je da privuče hiljade investitora širom svijeta.
Velika Britanija je 1994. godine takođe kreirala imigraciono-investicioni program pod nazivom Tier 1 program, koji je vremenom postao vrlo popularan.
Imigraciona industrija 2009. godine doživljava veliki zaokret i to kada je mala ostrvska država Sent Kits i Nevis redefinisala program koji je još 1983. godine definisan njenim Ustavom. Taj program postaje poznat pod nazivom Državljanstvo kroz investicije. Prema njemu, investitorima je bilo omogućeno dobijanje državljanstva bez prethodnog posjedovanja boravka.
Program je postao izuzetno popularan u nevjerovatno kratkom periodu i doveo je do toga da su još četiri karipske države implementirale programe sličnih karakteristika.
Vidjevši uspjeh i popularnost karipskih programa, Kipar je 2007. godine kreirao svoj program državljanstva kroz investicije, koji je privukao preko 7.000 investitora. Nakon Kipra, i Malta je 2013. kreirala program državljanstva koji je do današnjih dana vrlo atraktivan za klijente koji žele da na relativno brz način dođu do državljanstva neke strane zemlje.
Crnogorski program ekonomskog državljanstva formalno je ustanovljen krajem 2018. godine, donošenjem Odluke o kriterijumima, načinu i postupku lica koje može steći crnogorsko državljanstvo prijemom radi realizacije posebnog programa ulaganja od posebnog značaja za privredni i ekonomski interes Crne Gore. Odlukom je predviđeno da program traje najduže tri godine ili do maksimalno 2.000 aplikacija, uz obaveznu investiciju u minimalnom iznosu od 250.000 eura za razvojne projekte na sjeveru države, odnosno 450.000 eura za razvojne projekte na jugu, donaciju državnom budžetu u iznosu od 100.000 eura, kao i uplatu administrativnih troškova postupka od minimum 15.000 eura.
Ipak, iako je prema navedenoj Odluci Program trebalo da počne sa primjenom 1. januara 2019. godine, odnosno rok od 3 godine je počeo da teče od 1. januara 2019, prve aplikacije su predate tek u oktobru iste godine. Dakle, prvih 9 mjeseci trajanja Programa potrošeno je na stvaranje administrativnih preduslova za njegovu implementaciju u smislu izbora agenata za posredovanje, odnosno marketing agenata, agenata za međunarodnu provjeru podobnosti, odnosno Due Diligence agenata, kao i za kreiranje kriterijuma za kvalifikovanje razvojnih projekata.
Takav početak Programa jedan je od razloga zašto on nije omogućio 2.000 aplikacija kako je i bilo predviđeno navedenom Odlukom. Drugi, jednako značajan razlog je pandemija kovida-19 koja je „zaključala“ čitav svijet na gotovo godinu dana i onemogućila i aplikante i nas kao marketing agente da komuniciramo sa administrativnim organima širom svijeta i obezbijedimo prikupljanje i protok potrebne dokumentacije za uspješno apliciranje u okviru crnogorskog Programa.
U ovom kontekstu mora se naglasiti da je Vlada Crne Gore pokazala određeni senzibilitet, te da je u decembru 2021. godine produžila trajanje programa na još godinu dana, ali uz uvođenje obaveze aplikanata da uplate dodatnih 100.000 eura na račun Fonda za inovacije.
Osim toga, neefikasnost naše administracije uslovila je da se aplikacioni proces rastegne na gotovo 5 godina. I pored toga što je aplikaciona naknada koja se plaćala za takozvane troškove postupka jedna od najvećih na svijetu, i što je državni budžet po osnovu ove naknade prihodovao više od 40 miliona eura, prosječno trajanje dužine postupka po aplikaciji bilo je duže od 12 mjeseci, dok je proces odobravanja za značajan broj aplikacija trajao i gotovo dvije godine. Tako su, recimo, određene aplikacije, samo u Agenciji za investicije, čekale više od 10 mjeseci da budu pregledane, te da bude ustanovljeno da li su ispunile formalne uslove, odnosno da li sadrže svu potrebnu dokumentaciju.
Takođe smo, u toku realizacije samog Programa, usljed političkih okolnosti do kojih je u Crnoj Gori došlo, bili upućeni na saradnju sa četiri različite administracije što je samo po sebi predstavljalo svojevrstan izazov. Činilo nam se da svaki put krećemo iz početka.
Na kraju, i iz različitih razloga, medijsko izvještavanje u vezi sa samim Programom bilo je u najvećem broju slučajeva daleko od onoga što su bile objektivne činjenice. Mogli smo čuti različite izjave “analitičara”, NVO aktivista i političara koje su bile usmjerene na kredibilitet samog Programa, a koji evidentno nisu bili ni upoznati sa bilo kakvim detaljima vezanim za njega. Te izjave i stavovi su u najvećem broju slučajeva bili toliko pogrešni u samoj postavci da mi kao agenti nijesmo ni vidjeli svrhu da demantujemo tako nešto.
Naime, sama bezbjednosna provjera aplikanata je u najvažnijem koraku izmještena iz Crne Gore i sprovođena je od strane agenata koji su plaćeni za svaku pojedinačnu aplikaciju bez obzira na to da li je njihovo mišljenje pozitivno ili negativno. Takođe, ni mi kao marketing agenti, niti aplikant u odnosu na koga je vršena provjera, nismo znali niti smo mogli znati koji od agenata vrši njegovu bezbjednosnu procjenu, te na taj način eventualno uticati na Due Diligence agenta. Tek nakon što bi DD agent dao pozitivno mišljenje, ta aplikacija bi bila proslijeđena državnim organima na dalje postupanje. Na taj način se u najvećoj mjeri sprečavao rizik od eventualne korupcije.
U razgovorima koje smo vodili sa predstavnicima Vlade, i drugim zainteresovanim stakeholderima, nijesmo dobili predlog boljeg modela bezbjednosne kontrole aplikanata, niti smo ga mogli naći u uporednoj praksi u svijetu.
Uprkos svemu navedenom, uz izvanredne napore naših saradnika, agenata širom svijeta, kao i angažovanih advokatskih timova, ostvarili smo, u navedenim okolnostima, impresivne rezultate.
Naime, ukupan priliv sredstava po osnovu investicija, donacija i administrativnih taksi premašuje 400 miliona eura. Nije nam poznato da je jedna administrativna odluka, koja gotovo da nije iziskivala angažman javnih sredstava, u tolikoj mjeri uticala na priliv stranih direktnih investicija.
Takođe, ovo je i dobar primjer da normativni akti javnopravnih organa mogu u vrlo kratkom periodu biti katalizator privatnih investicija. Najveći dio hotelskih kapaciteta koji se grade na sjeveru države u dobrom je dijelu finansiran sredstvima koja dolaze iz programa ekonomskog državljanstva. Uz to, kroz uplate donacija obezbijeđeno je i više desetina miliona eura za razvoj manje razvijenih područja kao i novoosnovani Fond za inovacije.
Među više od 1.000 aplikanata nalazi se značajan broj uglednih biznismena, rukovodilaca nekih od najpoznatijih svjetskih kompanija, ljekara, umjetnika i slično.
U studijama koje su radile vodeće međunarodne finansijske institucije, prije svih eksternih šokova od 2007. godine pa nadalje, najveći ograničavajući faktor crnogorske ekonomije, u smislu dostizanja statusa high income country, jeste nedostatak humanog kapitala, odnosno nedovoljnog broja stanovnika koji bi svojom privrednom aktivnošću odnosno produktivnošću, unaprijedili konkurentnost i ostvarili određeni prihod. Brojni su primjeri zemalja sa sličnom demografskom strukturom kakvu ima Crna Gora a u kojima kroz različite vidove dozvola za boravak i rad živi i radi više stotina hiljada takozvanih expata.
Kroz program ekonomskog državljanstva Crna Gora je dobila više stotina bogatih pojedinaca koji su sada njeni državljani i koji posjeduju kapital, znanje i vještine koji bi mogli biti iskorišteni u smislu unapređenja konkurentnosti crnogorske ekonomije.
Investicioni konsalting
Apex Capital Partners od svog osnivanja 1993. godine u Montrealu (Kanada) pruža specijalizovane usluge investicionog konsaltinga u oblastima sticanja drugog državljanstva, upravljanja bogatstvom i imovinom, finansijskim uslugama, kao i razvojem i upravljanjem projekata.
Sa gotovo 25 godina iskustva, Apex Capital Partners je, kao jedna od vodećih kompanija u ovoj oblasti, zajedno sa najkredibilnijim finansijskim institucijama i advokatskim kancelarijama širom svijeta, servisirala više od 2.000 klijenata u oblasti sticanja državljanstva kroz investicije.
U Crnoj Gori posluje od 2016. godine i jedan je od tri licencirana marketing agenta u okviru crnogorskog programa državljanstva kroz investicije.
Stimulans za poslovni ambijent
Danas, mnoge države širom svijeta, uključujući evropske zemlje poput Portugalije, Španije, Grčke i Mađarske, nastavljaju da implementiraju programe imigracije kroz investicije. U tom kontekstu, a imajući u vidu prethodno navedeno, sa iskustvom koje ima kroz realizaciju okončanog programa ekonomskog državljanstva, Crna Gora je u dobroj poziciji da razmatra mogućnosti uvođenja različitih modela poslovne imigracije koji bi imali za cilj privlačenje talentovanih ljudi širom svijeta da svoje poslovne aktivnosti ostvaruju u Crnoj Gori i na taj način ne samo privuče direktne investicije već istovremeno i dugoročno unaprijedi poslovni ambijent u zemlji.
( Apex Capital Partners )
