Rasizam na stadionima u dobu uspona ekstremne desnice

Dok je Uefa na potezu poslije rasističkih ispada na utakmici Bugarska-Engleska u Sofiji, incident ukazuje na poteškoće vladajućih fudbalskih tijela u suzbijanja rasizma u dobu uspona ekstremne desnice i obnavljanja ideja iz 30-ih godina prošlog vijeka.

Poslije rasističkih ispada bugarskih navijača na utakmici Bugarska-Engleska, vladajuća fudbalska tijela moraju da nametnu teže kazne kako bi se porazio rasizam na fudbalskim stadionima, pišu svjetski mediji, ali i ukazuju na izazove u iskorjenjivanju rasizma u vrijeme uspona ekstremne desnice i nacionalizma u evropskim društvima.

Uefa na potezu

Poslije sramotne noći rasističkih uvreda u Sofiji, Unija evropskih fudbalskih asocijacija (Uefa) sada mora nametnuti ozbiljne kazne, ocjenjuje britanski Gardijan (The Guardian) u uredničkom komentaru.

I prije nego što su fudbaleri Bugarske i Engleske izašli na teren sofijskog stadiona Vasil Levski, njihov kvalifikacioni meč za Evropsko prvenstvo je postao test nečeg daleko važnijeg od sportske veštine, ističe Gardijan, dodajući da su delovi stadiona bili zatvoreni zbog ranijih incidenta rasnih vrijeđanja na međunarodnim utakmicama.

Upozorenje tamnoputog fudbalera Tamija Ejbrahama da će Engleska razmotriti izlazak s terena ako se rasistički ispadi ponove, navukao je gnijev predsjednika bugarske fudbalske federacije Borislava Mihajlova koji je rekao da Bugarska ima manje problema s rasizmom od Engleske i da su Ejbrahamove izjave "omalovažavajuće" i "uvredljive".

Pokazalo se da je Ejbrahamova izjava dalekovida, pošto su engleskim crnim igračima iz dijela publike upućivani majmunski uzvici i druge uvrede, dok su ekstremno desni navijači više puta ponavljali nacističke pozdrave, ukazuje Gardijan. Posebna meta je bio Tajron Mings, pošto je zastao i usmjerio pogled kad tribinama odakle su dolazile najgore uvrede.

Sramotan spektakl ispunjen mržnjom je neizbežno postavio pitanje da li je meč trebalo prekinuti, ističe Gardijan i dodaje da Uefa mora početi da uvodi značajne sankcije tamo gdje postoji obrazac ponavljanja rasističkih vrijeđanja na stadionima, sve do isključenja klubova i zemalja s takmičenja. Predsjednik Uefa-e Aleksandar Čeferin je rekao da je za suzbijanje rasizma potrebna pomoć vlada i cijele "fudbalske porodice", što jeste istinito, ali on, ukazuje liberalni list, ima mogućnost da nametne ozbiljne sankcije i da je vreme da ih uvede.

Na utakmici u Sofiji je primjenjen protokol za rasizam, ali se na tome ne smije stati, ističe britanski konzervativni list Tajms (The Times).

Uefa-in protokol u slučaju rasizma na utakmici postoji od 2009, ali nikada nije potpuno sproveden, ukazuje Tajms i objašnjava da su predviđena tri koraka. Prvo se utakmica zaustavlja i uprava stadiona mora da pročita saopštenje s pozivom publici na stadionu da prestane s uvredama. Sljedeći korak je privremeni prekid i slanje igrača u svlačionice. Posljednji korak je potpuni prekid meča.

Prvi korak je stupio na snagu kada je engleski tamnoputi fudbaler Tajron Mings upozorio linijskog sudiju na rasne uvrede. Saopštenje je pročitano i onda je dva minuta prije poluvremena, utakmica opet zaustavljena. Engleski igrači su se okupili na terenu i zaključili da je bolje da nastave do pauze i onda ponovo procjene situaciju. Falanga mladih u crnom, od koji su mnogi nacistički pozdravljali, izbačena je sa stadiona, navodi Tajms. Poslije pauze uvrede su se nastavile, ali s manjim intenzitetom.

Utoliko je protokol doneo neku razliku i može se računati kao delomičan uspjeh, ali to ne znači da stvar može ostati na tome, ocjenjuje Tajms, ukazujući da fudbalske vlasti imaju istoriju popustljivosti kada je riječ o suočavanju sa rasizmom. Fifa je 2004. kaznila Španiju s 50.000 eura zbog vrijeđanja dva engleska crna igrača. Srpski fudbalski savez je kažnjen sa 75.000 eura 2012. pošto je engleska mlada reprezentacija bila predmet rasističkih uvreda, a Crna Gora je primorana da igra na praznom stadionu, pošto su navijači na rasnoj osnovi vrijeđali engleske igrače.

Bugarska, ističe Tajms, ima poseban problem, pošto je rasizam već 2011. ukaljao utakmicu u Sofiji, poslije čega je usledila kazna od 40.000 eura. Izbacivanje Bugarske iz sadašnjeg kruga takmičenja je jedna mogućnost, ali ta zemlja ionako nema šanse da se kvalifikuje za prvenstvo sljedeće godine. Teža kazna bi bila da ne može da učestvuje u kvalifikacijama za sljedeće prvenstvo i svako sledeće dok ne pokaže da može iskorijeniti problem.

Ekstremni političari i ekstremni navijači

Incident u Sofiji, međutim, ukazuje na poteškoće vladajućih fudbalskih tijela – Fifa-e i Uefa-e – u suzbijanja rasističkih uvreda igrača druge boje kože u vrijeme uspona ekstremnodesničarskih snaga širom svijeta, ocjenjuje Njujork tajms.

Epizoda u ponedjeljka uveče je takođe obnovila brige o posljedicama govora mržnje na društvo i politiku u širem smislu, dodaje list. U Bugarskoj, kao i drugim centralnoevropskim državama, grupe koje napadaju migrante takođe često napadaju Rome i druge etničke manjine.

Predsjednik Uefa-e Čeferin je okrivio rast nacionalizma u Evropi za ohrabrivanje rasističkog ponašanja među navijačima, ukazuje list i dodaje da su uprkos naporima da se iskoreni diskriminacija, epizode rasističkih uvreda obilježile mečeve u Francuskoj, Italiji, Slovačkoj i drugim evropskim zemljama.

Poslije utakmice premijer Bugarske Bojko Borisov je iznudio ostavku šefa bugarske fudbalske federacije, ali vrijeđanje crnih igrača nije pretjerano veliko iznenađenje za Borisova i mnoge druge Bugare, ističe Njujork tajms i ukazuje da je govor mržnje ušao u mejnstrim u centralnoj Evropi s usponom nacionalističkih partija posljednjih godina.

U Bugarskoj, kao i u mnogim evropskim zemljama, najekstremnije političke grupe teže povezivanju – ako ne zvanično, onda ideološki – s najekstremnijim fudbalskim navijačima, podvlači njujorški list. Ali se Bugarskoj neki od najekstremnijih glasova mogu naći u vladi, pošto je Borisov zarad ostanka na vlasti 2017. u vladajuću koaliciju uključio tri ultranacionalističke partije. Neki od njihovih članova su pozivali na nasilje nad migrantima, vređali žena i iznosili gnusne izjave, što je premijer tolerisao da bi održao vladajuću koaliciju.

Borisov je osudio ponašanje nekih fudbalskih navijača, navodeći da je "neprihvatljivo" da se Bugarska, za koju je rekao da je jedna od najtolerantnijih zemalja na svijetu, povezuje s rasizmom. Poslije pritiska Borisova, ostavku je podnio šef fudbalske federacije, dok je policija izvršila pretres kancelarije federacije.

Bugarska policija je identifikovala 15 navijača za koje se sumnja da su rasistički vrijeđali engleske igrače, dok je šest njih uhapšeno, navela je agencija Frans pres.

Utakmicu je gledalo 15.000 ljudi, pošto je dio stadiona djelimično zatvoren kao kazna zbog rasističkih ispada tokom utakmica protiv Kosova i Češke u junu.

Selektor bugarske reprezentacije Krasimir Balakov, koji je prvo tvrdio da ništa sporno nije čuo na utakmici, u utorak kasno uveče se izvinio engleskim fudbalerima.

Skandal je podijelio Bugare, ističe AFP. Dok su se mnogi na društvenim medijima izvinjavali zbog problema koji prožima zemlju, drugi su odbili da se identifikuju s prestupnicima i kritikovali pisanja britanskih medija što se Bugari nazivaju "rasistima" i "životinjama".

Uefa je najavila pokretanje istrage o ponašanju i bugarskih i engleskih navijača.

Širi evropski fenomen

Razlog što je Engleska naišla na rasističku zasedu, ide daleko iza nesposobnosti UEFA-e da kazni države prestupnice, ocjenjuje Dejli telegraf, dodajući da su engleski igrači poplavljeni širim talasom evropske politike.

Zatucani ljudi su postojali i prije uspona takozvanog populizma i biće ih na fudbalskim stadionima kada se, i ako, sadašnja nacionalistička regresija zaustavi. Ali ono s čime se Engleska suočila u ponedjeljak uveče je na drugom nivou – naizgled planiranom infiltracijom bande obrijanih glava obučenih u crno koja je pokazivala nacističke gestove, ocjenjuje Telegraf.

Mimo teme istočnoevropske ksenofobije, ističe Telegraf, vrijedi se podsjetiti da je četvrtina svih hapšenja za terorizam u Velikoj Britaniji prošle godine bila povezena s ekstremnodesničarskim nasiljem. Takođe, dodaje list, i među engleskim navijačima ima toksičnih nacionalista i treba razumjeti vezu između izobličenog patriotizma nekih engleskih navijača i njegove krajnje mutacije – otvaranje mračnih puteva ka 30-im godinama 20. veka.

Ranije potiskivani stavovi se sada otvoreno izražavaju i taj put vodi "od pojedinačnih idiota do organizovane mržnje" s kojom je Engleska morala da se suoči, ocjenjuje britanski list, dodajući da je Bugarska mjesto na kojem se završava ako se dozvoli fašističkim idejama – ili njihovim varijacijama – da se vrate u mejnstrim. U Bugarskoj se veliki politički nemir pokazao na utakmici a vlasti nijesu pokazale poriv da ga zaustave, ističe Telegraf uz ocjenu da se tako ohrabruju ekstremizam i njegove apologete.

Bugarsku epizodu treba posmatrati kao izraz šireg evropskog fenomena, nevjerovatno opasnog posrtanja ka idejama koje su bujale 30-ih godina 20. veka. Te ideje se razvijaju kada nema dovoljno volje da se zaustave i ustanu iz groba, ističe Telegraf. Tu nije riječ samo o kvalifikacijama za Evropsko prvenstvo, pošto sadrži sva obilježja koja definišu generacijsku borbu.