Slaba saobraćajna povezanost, nedostatak stručne radne snage i industrijske tradicije, manjak domaćeg kapitala i nedovoljno razvijeni finansijski sektor bili su kamen o vratu duboko zaostale privrede.
Veličina - na teritoriji Crne Gore je živjelo 2,5% stanovništva Kraljevine SHS/Jugoslavije - te status nemirne pokrajine, određivali su i domete njene političke (ne)moći, bez koje je uticaj na magistralne pravce svog ekonomskog razvoja bio ograničen. Uključenje u zajednicu teritorijalno veću za dvadeset puta, stimulisalo je određeni privredni iskorak, ali, u sistemu tržišne konkurentnosti, ograničenog obima. I mada je “tokom života Crne Gore u jugoslovenskoj kraljevini, došlo do izvjesnih promjena i pomaka u nekim oblastima njenog ekonomskog života, sve je to bilo nedovoljno da bi se moglo govoriti o prosperitetu, pa čak i o zadovoljavajućem ekonomskom stanju.
Ili, riječima onih koji su živjeli u tom vremenu...
“A pošto se ne proizvodi ništa, ni prometa nema nikakvog, pa je nastalo opšte nezadovoljstvo”, pisao je u trećoj deceniji 20. vijeka Spasoje Raspopović, komunista i član uprave Zore i Budućnosti, revolucionaru Bracanu Bracanoviću, koji se nalazio u Moskvi. “Šta hoćeš, brate, u ovoj našoj zemlji niko srećan, niko zadovoljan”.
Uprkos takvom okruženju, iako ne administrativni, Podgorica je, zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, za ono vrijeme solidnoj saobraćajnoj umreženosti, privrednom zamahu i neprestanom prilivu stanovništva - 1909. imala je 6.895 stanovnika, a po popisu iz 1931. godine 10.247 - izrastala u privredno, ekonomsko i kulturno čvorište Crne Gore, preobražavajući se iz istočnjačke kasabe u varoš modernijih evropskih obrisa. Prateći odjeke ritma savremenog življenja, odgovarajući na narasle potrebe omladine, usklađena sa mentalitetski izraženom željom za nadmetanjem, samopotvrđivanjem i ostvarivanjem, u njoj se postepeno razvijala relativno dinamična sportska scena, u prvom redu naslonjena na fudbal.
Uticaj je bio obostran. Kao što je Podgorica ekonomskim i društvenim razvitkom omogućavala elementarne uslove i stimulanse za igranje fudbala na svom području, tako joj je i fudbal donosio šmek urbanosti.
Ne bez otpora. U tradicionalnoj, konzervativnoj sredini, trčanje za loptom je, kao novotarija, nailazilo i ne nerazumijevanje i odbacivanje. Tako se u primjerku “Crne Gore”, lista Narodne radikalne stranke za Crnu Goru i Boku, od 20. novembra 1923. godine, mogao pročitati zabrinuti vapaj “roditelja”, koji poziva prosvjetne vlasti “da u interesu našeg podmlatka i njihovog ozbiljnog školovanja najenergičnije narede da se igranje fudbala i posjećivanje kina zabrani đacima sviju škola za sve vrijeme dok traje školska godina... Ovome užasu koji je na očiglednu štetu i propast našeg naroda, države i društva, moraju vlasti stati na put.”
Zabilježeno je i da je Jovan Tomašević, prvi predsjednik Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Crnu Goru, prebacivao svojim partijskim kolegama da se “dok traje permanentna revolucija, bave ćuškanjem lopte”. Iako ne usamljeni, ovi i ovakvi glasovi su zaglušeni masovnim prihvatanjem fudbala, njegovih socijalnih, a i fizičkih blagodeti.
“Za radne mase sport je važna činjenica, jer poslije dnevne iznurenosti u nehigijenskim radionicama, radniku je potrebno više nego li ma kome drugome čistog vazduha”, pisao je “Radni narod#, glasilo crnogorskog ogranka Komunističke partije Jugoslavije.
(Iz monografije “Ponosna prošlost, jedna je Budućnost”, koja će se uskoro naći u prodaji)
Bonus video:
