Od kraja aprila Slovenci na biciklima svakog petka protestuju protiv konzervativne vlade Janeza Janše, koju optužuju za korupciju i nedemokratsku vladavinu.
Od preuzimanja dužnosti u martu, Janša je veoma aktivan na Tviteru, sa zapaljivim objavama u stilu predsjednika SAD Donalda Trampa. Novinare naziva lažovima i “prestitutkama”, a retvitovao je članak u kojem se ukazuje da zagovornici slobode govora koja su pozvali na uzbunu zbog njegovih akcija, koriste kokain. Poznato je da je 2016, kada je bio lider opozicije, za dvije TV novinarke rekao da su prostitutke. Vladina kancelarija za komunikacije nedavno je povezala slovenačke medije sa prethodnim komunističkim režimom, što je izazvalo burne reakcije javnosti.
Pažnja vlade je u početku bila uglavnom usmjerena na borbu protiv pandemije koronavirusa, koju je Janša uporedio sa herojskom borbom protiv Jugoslavije i optužio demonstrante da izdajnički ističu jugoslovenske simbole.
On je u protestima prepoznao ljevičarsku orijentaciju, pa je u jednom od tvitova ukazao na to da učesnici nose i majice sa likom “masovnog ubice Josipa Broza Tita”.
Slovenija je prva u Evropi proglasila kraj epidemije, ali se njen učinak protiv virusa smatra prosječnim u regionu. Krizu je obilježio i skandal kada je agencija zadužena za nabavku maski i druge opreme optužena da je morala da potpiše sumnjive ugovore.
Kritičari Janše, koji je blizak saveznik mađarskog ultradesničarskog premijera Viktora Orbana, kažu da je krizu izazvanu pandemijom koristio za sticanje političkih poena.
Janša (61) je političku karijeru počeo kao borac za demokratiju i osamdesetih je kao novinar „Mladine“ važio za glavnog slovenačkog disidenta. Međutim, nakon proglašenja nezavisnosti, razvio se u lidera desnice.
Boris Vezjak, profesor Univerziteta u Mariboru, kaže za “Gardijan” da Janša u političkim kampanjama koristi govor mržnje, ksenofobije i islamofobije.
Premijera Slovenije optužuju i da podržava klijentelizam i korupciju. On je 2013. osuđen na dvije godine zatvora zbog podmićivanja, ali je ustavni sud poništio presudu zbog nedostatka direktnih dokaza i oslobođen je nakon što je šest mjeseci proveo u zatvoru. Predloženo ponovno suđenje nikad nije održano.
Nakon proglašenja pobjede nad kovidom, Janša je rekao da je vrijeme da se osigura da se recesija ne pretvori u depresiju i da Slovenija sačuva reputaciju “bezbjedne i sređene zemlje”.
Slovenija ima dobru reputaciju i od sticanja nezavisnosti od Jugoslavije 1991, nije privlačila puno pažnje.
“Kako se ne smatra ni potpuno centralnoevropskom ni sasvim balkanskom, Sloveniju često vide kao dobricu koja je izašla netaknuta iz olupine Jugoslavije, i kako priliči, pridružila se NATO i EU 2004”, piše britanski “Ekonomist”.
Međutim, njeno društvo je podijeljeno i mnogi su zabrinuti da porast represije i gušenje slobode gura državu ka autokratiji.
“Ekonomist” piše da Janša računa da zna ko su mu neprijatelji i da je riješen da ih sruši.
Prvi na udaru su slovenački javni servis i dio štampanih medija. Javni servis je otkrio i neke od afera koje prate Janšu, koji izbjegava konferencije za novinare i radije pribjegava porukama na društvenim mrežama, snimljenim izjavama i gostovanjima na privatnoj televiziji bliskoj njegovoj stranci.
Janšu, kojem je ovo treći premijerski mandat, podržava TV mreža koju finansiraju Mađari bliski Orbanu, a bivši direktor te medijske kuće Alojž Hojs je izabran za novog ministra unutrašnjih poslova.
Među Janšinim metama je i pravosuđe. Kaže da njegove “ključne funkcije” kontrolišu ljudi spremni da “zaštite elitu, paralelnu državu, ekonomski kriminal i tajkunske mreže”. Oni su “hobotnica klijentelizma”.
Anuška Delić, istraživačka novinarka koja je 2011. razotkrila neonacističke veze sa Janšinom strankom, kaže da Janša ima tendenciju da od države napravi još jednu “neliberalnu demokratiju” po uzoru na Orbanovu Mađarsku.
To se, svakako, ne može desiti tako brzo jer Janša ima tijesnu većinu u parlamentu i mora vladati u koaliciji.
Osim toga, izborno tijelo je tradicionalno naklonjeno lijevom centru, što će otežati precrtavanja političke mape.
“Janša je spreman da ide daleko kao Orban, u to nema sumnje, ali, na svu sreću, opozicija je i dalje jaka, a možda ni koalicija neće biti voljna da ga podržava do kraja”, kaže Vezjak.
“Ekonomist” navodi da Janša napada migrante, baš kao Orban, u nadi da će ga tema varvara pred vratima zadržati na tronu.
Dojče vele je nedavno pisao da Orban nastoji da isplete čvrstu i uticajnu mrežu na Balkanu. Njegova stranka Fides je u dobrim odnosima sa nacionalistima u Sjevernoj Makedoniji, a nastoji da se sve više približi i Srbiji Aleksandra Vučića.
“Sa Oliverom Varheljijem, kao novim komesarom EU za proširenje, položaj Budimpešte u regionu je ojačao. To bi moglo da se osjeti već sljedeće godine kada Slovenija, kao prva zemlja s vladom iz orbite Viktora Orbana, bude preuzela predsjedavanje EU”, ističe Dojče veče.
Demonstranti koji petkom izlaze na ulice, traže ostavku vlade i prijevremene izbore.
Redovni parlamentarni izbori planirani su za 2022. godinu i aktuelni saziv parlamenta nalazi se na polovini mandata.
Istraživački novinari neprijatelji države
Istraživački novinar Blaž Zgaga, koji je kritikovao kao nezakonite mjere koje je vlada uvela zbog pandemije, našao se na meti Janšinih napada.
Zvanični vladin nalog retvitovao je tvrdnju da je novinar “odbjegli psihijatrijski pacijent”.
Zgaga je rekao da su ti napadi doveli do talasa mejlova punih mržnje i prijetnji. “Ranije sam bio pod policijskom zaštitom, i ranije sam klevetan, ali nikad nisam doživio nešto poput ovoga”, rekao je Zgaga.
Konzorcijum udruženja za slobodu medija, uključujući Reportere bez granica, napisao je otvoreno pismo Veri Jurovoj, komesarki EU za vrijednosti i transparentnost, tražeći da reaguje na poteze slovenačke vlade. U pismu su navedene klevete na Zgagin račun i istaknuto da “strahuju za njegov život pošto su ga pristalice vlade proglasile za državnog neprijatelja”.
“Bez mržnje, prijetnji i ličnih napada. Ostvaren kontakt sa slovenačkom vladom povodom situacije”, objavila je Jurova na Tviteru.
Međutim, Janša nije ozbiljno shvatio taj prekor. “Nijedna ličnost u istoriji Slovenije nije učinila više na diskreditaciji novinarske zajednice od tog lažova”, napisao je u odgovoru.
Bonus video:
