Zapadni Balkan zauzima posebno mjesto u ruskoj spoljnoj politici.
Uprkos kulturnih i istorijskih veza sa lokalnim pravoslavnim Slovenima, rusko rukovodstvo i dalje proganja kriza na Kosovu tokom 1990-ih i NATO bombardovanje Srbije 1999.
Rusija nije oprostila NATO-u tu vojnu kampanju koja je sprovedena bez mandata Savjeta bezbjednosti UN.
Osjećaj da se „licemjerni“ Zapad prema njima odnosio nefer učvrstio je prijateljstvo bez presedana između Rusa i Srba.
Uprkos tim pretencioznim izlivima intimnosti, odnosi Rusije i Zapadnog Balkana pate od nedostatka ekonomske suštine.
Ruski udio u spoljnoj trgovini, investicijama, kreditiranju u padu je posljednjih nekoliko godina, zbog čega je ta zemlja pala sa prvog mjesta vodećih ekonomskih partnera regiona. Čak i u Srbiji, najvećem balkanskom savezniku Moskve, Rusija žestoko zaostaje za EU. Naime, svega 6,7 posto vanjske trgovine Srbije otpada na Rusiju dok skoro deset puta više, 64,4 posto, otpada na trgovinu Srbije sa EU.
U drugim državama zapadnog Balkana, Rusija još više zaostaje kada je u pitanju evropska finansijska podrška ili bilateralna trgovina sa pojedinačnim članicama EU. Čak ni odbijanje Srbije, Makedonije i BiH da se pridruže EU u sankcijama Rusiji nije pomoglo u oživljavanju ekonomske saradnje regiona sa Rusijom.
Štaviše, djeluje kao da Moskva gubi entuzijazam čak i kada je u pitanju njen tradicionalni adut, balkanski energetski sektor. Uprkos pompeznim najavama, brojni zajednički projekti u regionu - poput integracije cjevovoda Družba i Adria -ostaju neostvareni. Rusija i dalje ima investicije iz 2000-ih, uključujući naftne rafinerije u BiH i naftnog i gasnog giganta NIS u Srbiji. Međutim, okosnica energetske strategije u regionu gasovod Južni tok, napušten je 2014. Mada je alternativni Turski tok u izgradnji, njegov evropski segment je i dalje krajnje neizvjestan.
Ekonomska stagnacija, niske cijene energenata i novi prioriteti koje Moskva ima na Bliskom istoku i Pacifiku, spustili su Balkan na trećerazrednu poziciju prioriteta kada je u pitanju spoljna politika Rusije. Međutim, to ne znači da Balkan nije bitan Kremlju.
Za Moskvu, istorijska popularnost koju uživa na Zapadnom Balkanu je protivteža zapadu i zgodan, jeftin način da održi sliku Rusije kao pouzdane globalne sile sa interesima širom svijeta, uključujući i susjedstvo EU.
Budući da su zapadnobalkanske države najizglednije nove članice NATO-a, usporavanje daljeg širenja Alijanse jedan je od glavnih dugoročnih pokretača ruske spoljne politike. Moskva ne smatra da su joj male, siromašne države Zapadnog Balkana koje ulaze u NATO direktna prijetnja. Region je ionako svakako već odavno odvojen od Rusije pojasom članica NATO. Međutim, rusko rukovodstvo strahuje da bi obnova procesa širenja NATO-a mogla stvoriti ekspanzionistički impuls koji bi se mogao preliti i na teritoriju bivšeg Sovjetskog Saveza.
Moskva takođe vjeruje da je Zapad izazivao nevolje u ruskom susjedstvu proteklih godina i stoga smatra da je došlo „vrijeme za naplatu“.
Ima dosta primjera skorijeg ruskog miješanja na Balkanu. Većina njih ukazuje da Moskva nije spremna da opredijeli značajne resurse, ali da koristi duboko ukorijenjene lokalne probleme kako bi od Zapadnog Balkana napravila slabu tačku za Zapad.
Ohrabreni novim zastojem između Rusije i Zapada, balkanski lideri su veoma brzo otkrili da ih Moskva neće mamiti novim unosnim projektima i kreditima. Lider bosanskih Srba Milorad Dodik potrošio je pune dvije godine, od 2014. do 2016. pregovarajući o ruskom kreditu. Kako je objavljeno, radilo se o nekoliko stotina miliona eura. Ali uzalud. Moskva, kojoj fali keša, odlučila je da Dodika podržava samo verbalno, u onoj mjeri u kojoj on uspijeva da BiH drži paralisanom.
Rusija nije spremna da se izlaže riziku vršeći preveliki pritisak na države Zapadnog Balkana, već se umjesto toga odlučila za jeftini oportunistički pristup regionu, prebacujući većinu tereta na lokalne igrače. Kada su u pitanju obavještajne aktivnosti, tu se uglavnom radi o nekoliko ruskih agenata koji prosto kordiniraju aktivnosti mnogo većih infrastruktura lokalnih nacionalističkih radikala.
Broj ruskih propagandističkih medija koji emituju program na regionalnim jezicima je ograničen, ali oni vješto prenose antizapadnu naraciju koja je već prisutna u lokalnim medijima.
Što se tiče balkanskih političara, oni su takođe željni da promovišu sliku Rusije kao alternative Zapadu a da pritom sprovode svoje interese. Neki to čine na negativan način, predstavljaju se kao jedina sila sposobna da zaustavi ruski uticaj u regionu. Drugi zauzimaju suprotan pristup: preuveličavaju značaj ruske pomoći kako bi se fotografisali sa Putinom, koji je veoma popularan među srpskim biračima. Dok lokalni igrači odrađuju lavovski dio posla, Moskva može svoje napore da ograniči na nekoliko impresivnih ali jeftinih gestova koji se uklapaju u antizapadnu naraciju. Na primjer, može da priredi glamurozan prijem za jednog balkanskog političara u Kremlju i da pokloni zastarjelu vojnu opremu.
Ono što omogućava takvu politiku nije briljantno poznavanje regiona od strane Moskve niti njena strateška genijalnost, već brojni neuspjesi Zapada na Balkanu.
Ulazak u EU je i dalje daleka mogućnost za većinu zapadnobalkanskih država, dok neki evropski lideri daju prioritet iluziji stabilnosti u odnosu na istinske reforme u regionu.
Ukratko, narodi Zapadnog Balkana su razočarani u Zapad tako da mnogi od njih dozvoljavaju da ih privuku ili namame alternative. Mada Moskva ne želi da preuzme ekonomske ili bezbjednosne probleme Zapadnog Balkana, spremna je da održava takav privid.
Autor je zamjenik urednika Karnegi instituta za Evropu
Prevela: Nada Bogetić
Bonus video:
