Više međunarodnih medijskih organizacija upozorilo je uoči Svjetskog dana slobode medija, 3. maja, na loše stanje medijskih sloboda i bezbjednosti novinara u Srbiji i pozvalo Evropsku uniju (EU) da slobodu medija u Srbiji postavi kao prioritet u kontekstu vladavine prava i demokratije.
Organizacije među kojima su Međunarodni institut za štampu (IPI), Evropska federacija novinara (EFJ), Reporteri bez granica (RSF), Međunarodna federacija novinara (IFJ) upozorile su da Srbija "i dalje zaostaje u svojim obavezama da poboljša slobodu medija kao dio procesa pridruživanja EU" i istakle da taj "status kvo ne smije da se nastavi".
Od vitalnog je značaja da međunarodna zajednica prepozna ozbiljnost trenutne situacije za nezavisno novinarstvo u Srbiji, ukazuje se u zajedničkom saopštenju koje su potpisali i Article 19 Evropa, Evropski centar za slobodu štampe i medija (ECPMF), Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa, Reporteri bez granica (RSF), Fondacija Dafne Karuana Galicija i mreža SafeJournalists.
Uz ocjenu da će međunarodni pritisak biti ključan za sprovođenje pozitivnih promjena, potpisnici zajedničkog saopštenja objavljenog na sajtu IPI pozivaju EU da budući izvještaji o napretku Srbije u pristupanju EU u potpunosti odraze ozbiljnost situacije i da predlože značajne reforme, a evropske zvaničnike da u susretima sa srpskim zvaničnicima hitno pokrenu pitanje pritisaka političara na novinare.
Međunarodna tijela kao što su OEBS i Savet Evrope moraju nastaviti da se bave ovim pitanjima, a predstojeći izvještaj specijalnog izvestioca UN za slobodu mišljenja i izražavanja nakon posjete Srbiji trebalo bi da bude snažan u procjeni situacije, dodaje se.
U zajedničkim zaključcima se ocjenjuje da 24 godine nakon ubistva Slavka Ćuruvije, uslovi za bezbjednost novinara u Srbiji alarmantno podsjećaju na period u kojem je on ubijen. Ističe se da će međunarodne organizacije za slobodu štampe i novinarske organizacije, čiji su predstavnici nedavno boravili u Beogradu povodom godišnjice Ćuruvijinog ubistva, učiniti sve što mogu da podrže slobodno i nezavisno novinarstvo u Srbiji.
U zajedničkom saopštenju objavljenom nakon razgovora sa nezavisnim novinarima i urednicima, medijskim udruženjima i sindikatima, Stalnom radnom grupom za bezbjednost novinara ocjenjuje se da se nezavisno novinarstvo u Srbiji i dlaje suočava sa periodom krize.
Ukazuje se da su u Srbiji uslovi za bezbjednost novinara loši, da je slab pejzaž za vladavinu prava i da zarobljavanje medija i neprijateljska klima prema kritičkom izvještavanju znače da i dalje prijeti opasnost od fizičkihg napada na novinare.
Napore pojedinih aktera koji rade na procesuiranju napada na novinare podriva šira klima neprijateljstva koju stvaraju vodeći političari u Srbiji i dok se to ne riješi, a javni diskurs o kritičkom novinarstvu ne normalizuje, opipljivog napretka neće biti, navodi se.
Međunarodne medijske organizacije ocijenile su, pored drugog, da je Srbija jedna od država kandidata za članstvo u EU u kojoj se novinari suočavaju sa najjačim verbalnim pritiscima i napadima državnog vrha. Mnogi javni zvaničnici i dalje vide kritičko i istraživačko novinarstvo kao nepatriotsku prijetnju protiv koje se treba boriti, a ne kao zdrav i neophodan dio demokratskog tkiva zemlje, dodaje se.
Ukazuje se i da je neuspjeh političke klase da prihvati i poštuje ulogu kritičkog novinarstva opasan.
Dodaje se da mreže tabloidnih medija čiji su vlasnici bliski vlastima, po pravilu prihvataju klevete koje potiču od političara, izvještavaju o njima pojačavajući poruke i podstičući nepovjerenje i mržnju prema određenim novinarima. Takvo ponašanje političara normalizuje neprijateljstvo prema nezavisnim medijima i, u mnogim slučajevima, deluje kao putokaz za fizičke i onlajn prijetnje od strane nedržavnih aktera.
U zaključcima koji su na sajtu IPI objavljeni 26. aprila, takođe se ukazuje da je Srbija, ne računajući Ukrajinu, i dalje jedno od najopasnijih mjesta u Evropi za novinarski rad i iznose podaci domaćih novinarskih udruženja o broju napada na novinare.
Ocjenjuje se i da je u Srbiji "medijski pluralizam ostao posebno slab, sa nezavisnim elektronskim medijima koji su sistematski u nepovoljnom položaju na tržištu", a kao najjasniji primjer pominje se "kontroverzna odluka Regulatornog tijela za elektronske medije (REM) iz jula 2022. da ponovo dodijeli sve četiri nacionalne frekvencije provladinim televizijskim kanalima, zanemarujući prijave nezavisnih medijskih kuća".
Nastavljaju se kašnjenja u reformi zakona o javnom informisanju i medijima, kao i zakona o elektronskim medijima, javni emiter i dalje pati od nedostatka uređivačke nezavisnosti i pokazuje jasnu pristrasnost u svom programu i izvještavanju u korist vlade a državni oglašivači – godinama najveći oglašivači u medijima – nastavljaju da distribuiraju na proizvoljan i netransparentan način, uglavnom u korist provladinih medija.
Umjesto da budu diskvalifikovani iz programa sufinansiranja zbog redovnih kršenja novinarske etike, kako je utvrdio Savjet za štampu, tabloidni mediji i dalje dobijaju velike količine javnog novca. Ova upotreba državnih resursa je jedna od glavnih poluga za vladu da kooptira i kontroliše medijsko izvještavanje, dodaje se.
Međunarodne medijske organizacije upozorile su u zajedničkom saopštenju i da iako je u Srbiji direktno vlasništvo države nad medijima zabranjeno, kupovina više medija od strane Telekoma koji je u vlasništvu i pod kontrolom države posljednjih godina uspostavila model indirektnog državnog vlasništva.
To je odličan primjer medijskog zarobljavanja u Srbiji, a sve zajedno to učvršćuje provladin narativ na račun nezavisnog novinarstva, ukazuje se u saopštenju u kojem se pominje i problem zatrpavanja istraživačkih medija SLAPP tužbama po čemu je, kako se navodi, Srbija jedna od najgorih zemalja u Evropi.
Bonus video:
