Građani i nevladine organizacije iz Srbije potpisuju inicijativu za upućivanje zvaničnog obavještenja Međunarodnom birou za izložbe (BIE) o sistemskim kršenjima zakona, korupciji i bezbjednosnim rizicima u vezi sa međunarodnom specijalizovanom izložbom Ekspo 2027. koja bi trebalo da bude u Beogradu.
U dokumentu koji će biti upućen generalnom sekretaru BIE Dimitriju Kerkencesu, članovima Izvršnog odbora BIE i svim delegacijama država-članica BIE, piše da se zvaničnim obavještenjem ta organizacija "upozorava na ozbiljna, vjerodostojna i dokumentovana kršenja zakona" u vezi sa izložbom Ekspo 2027.
Navodi se da se zvanično obavještenje zasniva na javno dostupnim informacijama, zvaničnim dokumentima, istraživačkim izveštajima i stručnim analizama i da su predstavljeni dokazi "udžbenički primer zarobljavanja države, gde je vladin aparat sistematski korumpiran da bi služio privatnim interesima na račun javnog blagostanja".
"Ovo ne predstavlja samo izolovane slučajeve korupcije, već sveobuhvatnu subverziju demokratskog upravljanja i vladavine prava. Integritet pokreta Svjetske izložbe i bezbjednost miliona potencijalnih posjetilaca zavise od brze i odlučne akcije Međunarodnog biroa za izložbe. Istorija je pokazala da međunarodne organizacije koje ne reaguju na vjerodostojne dokaze o korupciji, trpe trajnu štetu po svoj legitimitet i efikasnost", piše u dokumentu.
U dokumentu, koji se može potpisati na adresi https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc_0rwHXPVHzxgEknCxqyh-KTnYC7nBHSE6_rssaBwFYajyFw/viewform, navode se i neposredni rizici: bezbednosni, finansijski, ekološki, reputacioni i pravni.
"Iako BIE ima nadzornu ulogu i nema direktnu operativnu kontrolu nad aktivnostima zemlje domaćina, nepostupanje po vjerodostojnim dokazima o korupciji i kršenju bezbednosnih i drugih propisa moglo bi dovesti do značajnih reputacionih i institucionalnih rizika. Takva neaktivnost može potkopati legitimitet BIE, izazvati kontrolu država članica i međunarodnih tijela i oslabiti integritet pokreta Svjetske izložbe", piše u dokumentu.
Dodaje se da su navedena pitanja "izuzetno ozbiljna" i da "zahtijevaju hitnu pažnju i djelovanje BIE kako bi bila spriječena nepovratna šteta po instituciju Svjetskih izložbi i zaštićeni javna bezbjednost i resursi".
"Od dana prijema ovog obavještenja, Međunarodni biro za izložbe neće moći da tvrdi da nije znao za pomenute probleme", piše u formalnom obavještenju čije će kopije biti poslate Generalnom direktoratu Evropske komisije za susedstvo i proširenje, Kancelariji Ujedinjenih nacija za droge i kriminal, Organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj, organizaciji Transparensi internešenel, Evropskoj banci za obnovu i razvoj, Evropskoj investicionoj banci, Savjetu Evrope i relevantnim diplomatskim misijama u Beogradu.
U zvaničnom obavještenju, između ostalog, piše da je Skupština Srbije usvojila poseban zakon (lex specialis) "koji fundamentalno potkopava vladavinu prava", omogućavanjem da se ugovori vredni do milijardu eura dodeljuju bez konkurentskog nadmetanja, suspenzijom primene osnovnih zakona i onemogućavanjem pravne zaštite pogođenih strana.
Vlada Srbije nije uspostavila nikakav nezavisni mehanizam nadzora za izložbu Ekspo 2027, određenim subjektima su dodeljeni vredni ugovori bez javnih tendera, a dokazi ukazuju na sistematsko loše upravljanje finansijama i njihovo pogrešno predstavljanje, piše u obavještenju.
Navodi se i da je početni budžet povećan sa jedne na 18 milijardi eura i da poseban zakon dozvoljava da se građevinski radovi izvode bez potrebnih dozvola duže od dve godine, uz tehničke preglede koje sprovode sami izvođači radova.
Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) izdala je zvanično upozorenje u februaru 2025. godine u kojem se navodi da projekat Ekspo predstavlja rizik od "nepovratne štete po životnu sredinu" i da ugrožava vodovodnu infrastrukturu Beograda, piše u dokumentu.
Dodaje se da je površina koju obuhvata projekat povećana 684 odsto - sa 119 na 813 hektara, bez opravdanja, i da država otkupljuje zemljište koje je prethodno privatizovano po cenama do 100 puta većim od prvobitne prodajne cijene.
U dokumentu piše i da je, zaključno sa martom 2025. godine, više od 100.000 građana Srbije potpisalo peticiju kojom se zahtijeva otkazivanje izložbe Ekspo 2027, i da su opozicione političke stranke zvanično tražile da Biro oduzme Srbiji licencu za domaćinstvo te izložbe.
Potpisnici od Međunarodnog biroa za izložbe, između ostalog, zahtijevaju da brzo počne konsultacije s državama članicama da bi se istražilo uspostavljanje nezavisnog mehanizma za praćenje izložbe Ekspo 2027 u Beogradu.
Zahtevaju i da Biro omogući formiranje međunarodnog stručnog panela stručnjaka za pravo, finansije, bezbjednost u građevinarstvu i zaštitu životne sredine radi sveobuhvatne procjene usklađenosti beogradskog Ekspa s međunarodnim standardima.
Od Biroa se zahtjeva i da se angažuje sa vlastima Srbije da bi tražio obnavljanje pune primjene zakona o javnim nabavkama, uspostavljanje nezavisnih mehanizama nadzora, usklađenost sa svim propisima o bezbjednosti i zaštiti životne sredine i punu transparentnost u vezi sa svim ugovorima i rashodima.
U dokumentu se navodi i da se zvanično obavještenje podnosi u skladu sa Principima sadržanim u Konvenciji o međunarodnim izložbama iz 1928. godine, Konvencijom Ujedinjenih nacija protiv korupcije, čija je Srbija potpisnica, osnovnim principima transparentnosti, dobrog upravljanja i vladavine prava, mandatom BIE da obezbjedi integritet svjetskih izložbi i odgovornošću građana da obavijeste međunarodne institucije o prijetnjama po javni interes.
Bonus video:
