Po prvi put su 27 zemalja-članica Evropske unije sastavile zajednički koncept svojih bezbjednosnih interesa i utvrdile koje mjere će u naredne tri godine biti preduzete kako bi EU bila jača i nezavisnija.
„Evropa mora da nauči da govori jezikom sile“, kaže pomalo ratnički visoki predstavnik EU za spoljnu politiku i bezbjednost Žozep Borel. Pojam „Strateški kompas“ bi pritom trebalo shvatiti doslovno, jer u dokumentu pod tim nazivom i na 40 stranica EU baca pogled od 360 stepeni, dakle po cijelom svijetu.
Kao glavna prijetnja po evropsku bezbjednost vidi se prije svega Rusija. Ona trenutno vodi agresivni rat protiv Ukrajine, učestvuje u sukobima u Gruziji i Moldaviji, i de fakto upravlja Bjelorusijom. Zatim slijede Kina, nestabilna situacija na Zapadnom Balkanu, islamistički teror u sjevernoj Africi, regionalni sukobi na Bliskom istoku. Pogled EU zatim, seže do Arktika, indo-pacifičke zone i Latinske Amerike. A uz sve to, spominju se i opasnosti od kibernetičkih napada, kao i opasnosti iz svemira.
„Elektrošok“ za NATO
Prije tri godine, kad su ideju „kompasa“ zagovarale francuske i njemačke diplomate, u Bijeloj kući još uvijek je vladao izolacionistički predsjednik Donald Tramp. U to vrijeme, francuski predsjednik Emanuel Makron je zapadni odbrambeni savez proglasio „klinički mrtvim“.
Sada se situacija u Evropi radikalno promijenila. Makron sada kaže da je Rusija izazvala buđenje Evrope. „Uvijek sam govorio da su nam potrebne strateške izjave, a njih dobijamo sada.“ NATO je, kaže Makron, dobio „elektrošok“, nakon što je Rusija napala Ukrajinu.
Svim političarkama i političarima u Evropskoj uniji je postalo jasno da Evropa može da se brani samo zajedno sa NATO, dakle sa američkim saveznicima. Zato EU sa svojim „Strateškim kompasom“ ni u kom slučaju ne nastupa kao konkurencija NATO, kaže Mihael Galer, demohrišćanski poslanik u Evropskom parlamentu specijalizovan za spoljnopolitičke teme. I naglašava: „Kolektivna odbrana će u dogledno vrijeme i dalje morati da bude organizovana zajedno sa NATO.“
I predstavnik EU za spoljnu politiku Žozep Borel zalaže se za NATO, savez kojem pripadaju 23 od 27 članica Evropske unije. „On ostaje srce naše teritorijalne obrane“, kaže Borel. Time on želi da oduzme vetar iz jedara američkim kritičarima evropskih pokušaja emancipacije.
Interventna jedinica pod njemačkim vođstvom
U svom strateškom dokumentu EU izražava nameru da do 2025. formira zajedničku interventnu jedinicu od 5.000 vojnika, želi bolje da koordiniše naoružavanje i međusobno da usklađuje rast izdataka za odbranu članica EU. Zajednički projekti bi trebalo da budu potpomognuti i iz budžeta EU.
„Najprije ide analiza toga odakle dolazi prijetnja, zatim slijedi utvrđivanje činjeničnog stanja, odnosno onoga šta imamo, a iz toga se izvodi zaključak šta nam je još potrebno. Tako Galer opisuje budući proces. A ako se, kaže, na pravi način sprovode projekti koji već postoje u Evropskoj agenciji za naoružanje (EVA), onda se za to može dobiti novac iz EU.
Njemačka je obećala da će u početku, za prvih 12 mjeseci, staviti na raspolaganje srž interventne jedinice. Vojnici iz više članica EU trebalo bi da „rotiraju“ i neće biti stacionirani u okviru stalne jedinice na jednom mjestu. „Za mene je to, iskreno rečeno, suviše kratkovido. Njemačka se javi i kaže: Mi ćemo to da obezbijedimo za godinu dana. To nije ono što je potrebno“, kritikuje Mihael Galer. Neophodna je, smatra, stalna jedinica od 5.000 ljudi koja će zajedno da vježba, trajno da bude stacionirana i koja će zajednički da djeluje.
Primjer Bosne i Hercegovine
Galer navodi dva primjera kada bi mogla da bude potrebna samostalna intervencija Evropske unije. Primjer Bosne i Hercegovine: ako bi proruski lider bosanskih Srba Milorad Dodik htio da otcijepi svoju „Republiku Srpsku“ od zajedničke države, EU bi mogla da interveniše. NATO možda ne bi mogao, jer turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan ima drukčije viđenje budućnosti države BiH. „U trenutku kad bi Erdogan rekao ’NE’, resursi i angažovanje NATO bi bili blokirani, jer se odluke donose jednoglasno. Ali, mi bismo, uprkos tome, morali da imamo mogućnost da djelujemo, ako to smatramo neophodnim“, kaže Galer za DW.
Primjer Malija
Drugi primjer: evakuacija evropskih jedinica ili građana. U Avganistanu je prilikom naglog povlačenja Evropska unija morala da iskusi da bez SAD ništa ne ide, i da EU očigledno nije mogla da djeluje. „To bi moglo da se ponovi kada se budemo povlačili iz Malija. Za razliku od Avganistana, tu nema američkih pomagača i zato je važno da stvorimo sopstvene mogućnosti“, kaže Galer.
U borbi protiv terorističkih milicija, u Maliju na zapadu Afrike stacionirana jedna misija EU i jedna francuska misija. Francuska namjerava da do juna okonča svoj angažman u toj zemlji zbog nesuglasica s vojnom huntom.
Ovaj put bi to trebalo da uspije
Evropska unija već dvije decenije pokušava da formira zajedničku interventnu jedinicu i uskladiti svoje strateške interese. Ovoga puta bi to trebalo bolje da funkcioniše, uvjeren je predstavnik EU za spoljnu politiku Žozep Borel. Ako ne bude htjelo da učestvuje svih 27 članica, u ime EU bi misiju mogla da sprovede ona grupa zemalja koje su spremne. Prema ugovorima EU to je moguće, navodi se u „Strateškom kompasu“.
„Evropska unija mora bolje da štiti svoje građane i svoje vrijednosti. Da bismo to postigli, moramo brže i odlučnije da djelujemo u rješavanju kriza“, kaže Borel. Sada bi taj kurs trebalo da odobre predsjednici država i vlada EU. Šok rata koji je u Evropu donijela Rusija pritom će sigurno pomoći, smatraju diplomate Evropske unije.
Bonus video:
