„Njemačka marka je nešto što neki Njemci vole više od sopstvene žene.“ Tako je u oktobru 1997. tadašnji savezni ministar finansija Teo Vajgel (CSU) opisao odnos brojnih Njemaca s njihovom valutom.
I mada Njemci u novčanicima već više od 20 godina ne nose marke nego eure, u glavama (i srcima) mnogih građana Savezne Republike marka i dalje „živi“. Zar nije kugla sladoleda za koju se danas mora izdvojiti i po dva eura, svojevremeni koštala jedva 30 feninga?
D-Marka je bila simbol njemačkog privrednog uzleta nakon Drugog svjetskog rata. Marka je postala mit. Kada je prije tačno 75 godina, 21. juna 1948. ta valuta uvedena u zapadnonjemačkim okupacionim zonama, rafovi u prodavnicama popunili su se preko noći. Trgovci su izvadili robu iz skladišta, robu koju su tamo čuvali, jer nisu imali poverenja u dotadašnju valutu, nemačku rajhsmarku.
Druga najvažnija valuta
U decenijama koje su uslijedile, zapadnonjemačka marka postala je druga najvažnija valuta svijeta, odmah iza američkog dolara. No, taj veliki „rez“ 1948, odnosno prelazak na novu nacionalnu valutu, bio je istovremeno i veliki šok. Ušteđevina brojnih građana se „istopila“. Za 100 rajhsmaraka na štednoj knjižici dobili su samo 6,50 novih maraka. Istovremeno su plate, stanarine i porezi jednostavno transferisani u novu valutu po načelu 1:1. Svaki građanin tada je dobio jednokratnu premiju od 40 maraka, a dodatnih 20 maraka mjesec dana kasnije. Redukovanje ponude novca na tržištu bio je temelj stabilne valute. Sa crnog tržišta je nestala kompenzaciona trgovina, baš kao i alternativno tržište na kojem se plaćalo – cigaretama.
Veliki test zrelosti za njemačku marku uslijedio je tek nekoliko decenija kasnije, i to sasvim neočekivano: „Ako dođe njemačka marka, mi ostajemo. Ako ne dođe, idemo k njoj!“ To su uzvikivali stanovnici tadašnjeg DDR-a tokom jeseni 1989, jeseni velikih promjena. Još i prije političkog ujedinjenja Njemačke, D-Marka je 1. jula 1990. zamjenila DDR-Marku. Kurs po kojem je istočna valuta mjenjana za zapadnu bio je 1:1.
Tadašnji savezni kancelar Helmut Kol (CDU) insistirao je na brzom kreiranju privredne i monetarne unije – i to uprkos upozorenjima iz Bundesbanke (Njemačke centralne banke). Problem je bio to što se, nakon uvoženja D-Marke kao zvanične valute, planska privreda DDR-a preko noći našla u turbulentnim vodama kapitalističkog sistema tržišne ekonomije.
Jedanaest godina kasnije, u novogodišnjoj noći 2001-02. stigao je euro. Nova evropska valuta zamenila je marku, liru, franak, šilinge…. Nakon početne euforije i u Njemačkoj je usledilo naglo otrežnjenje. Mnogi Njemci su euro doživjeli kao „Teuro“ (igra riječi kojom se signalizira da je s uvođenjem evra sve poskupjelo, prim. red.) – bez obzira na to što su statističari i ekonomisti tvrdili drugačije. Mnogi su prilikom korišćenja nove valute u prodavnicama, kafićima ili kod frizera imali osjećaj da je marka konvertovana u evro u odnosu 1:1. Riječ „Teuro“ je u prvoj godini nakon uvođenja eura proglašena za riječ godine u Njemačkoj.
Bilo je i mnogo onih koji su predviđali da će zajednička valuta s Italijanima i Grcima kad-tad postati nekonvertibilna i „mekana“, i da tržišta u nju neće imati povjerenja. Tadašnji kancelar Kol bio je svestan skepse, kako je to kasnije priznao u jednom intervjuu: „Mi bismo vrlo vjerovatno izgubili na referendumu o uvođenju eura i ukidanju njemačke marke.“
Koja je valuta stabilnija?
Koja se valuta na kraju pokazala kao stabilnija? Nemačka marka ili euro? To je – euro! Za 25 godina njegovog postojanja, Evropska centralna banka (ECB) uspjela je da ostvari svoj cilj, a to je prosječna godišnja stopa inflacije od dva odsto. Ankete Evropske unije osim toga pokazuju da euro ima veliku podršku: više od 80 odsto Njemaca i više od 70 odsto građanki i građana Evropske unije podržava zajedničku valutu.
Ipak, skepsa prema euru nije u potpunosti nestala i još uvek ima o onih koji čeznu za markom. Bivši glavni ekonomista ECB Otmar Ising želju za povratkom marke smatra nostalgijom, kako je to rekao 2018. godine: „Rasplamsa se diskusija oko cijene krigle piva na Oktoberfestu u Minhenu, i ljude zaborave da su i u vrijeme marke cijene rasle iz godine u godinu.“
Tako otprilike izgleda i kompleksno objašnjenje rasta cijena kugle sladoleda, koje su na prvi pogled zaista bezobrazno visoke: plate su porasle, porasla je kupovna moć, porasle su cijene sirovina i energije za proizvođače, više je birokratije. A oni koji još uvek negdje kod kuće imaju zalihe starih njemačkih maraka, ili ih slučajno otkriju na bakinom tavanu, za njih ne mogu ništa da kupe. Ali, kod Bundesbanke i dalje mogu da ih zamjene za euro.
Bonus video:
