Na izborima u nedjelju u Španiji, ekstremno desničarska stranka Voks izgubila je mandate, čime je po svoj prilici spriječena mogućnost formiranja prve vlade uz podršku radikalnih nacionalista od diktature generala Franciska Franka. Ovo ukazuje na ograničenja u naporima evropske ekstremne desnice da postane glavna politička snaga.
Ankete su predviđale ubjedljivu pobjedu Narodne partije (PP) desnog centra dok je Voks trebalo da bude odlučujući faktor, ali oni nijesu uspjeli da osvoje potrebnu većinu, usljed čega su proindipendentističke katalonske i baskijske stranke jezičak na vladi u parlamentu.
PP i Voks su osvojili najviše poslaničkih mjesta, ukupno 169 mjesta, ali to nije dovoljno za potrebnu većinu od 176 mjesta.
Vladajući Socijalisti (PSOE) i krajnje lijeva stranka Unidas Podemos osvojili su 153 mjesta, što je znatno bolje nego što se očekivalo. PP će prvi dobiti priliku da pokuša da sastavi koaliciju kako bi formirali vladu. Međutim, upravo njihov savez sa Voksom otežava dobijanje podrške od strane drugih frakcija.
Rojters ističe da premijer Pedro Sančez, koji je juče odbacio mogućnost održavanja novih izbora, ima bolje šanse da pregovara o podršci sa malim baskijskim i katalonskim separatističkim strankama, kao što je to učinio nakon izbora 2019.
Voks je sa 52 poslanička mjesta pao na 33 uprkos tome što su ih tokom kampanje podržali svi ugledni nacionalistički lideri, uključujući italijansku premijerku Đorđu Meloni i Viktora Orbana iz Mađarske.
Antiimigracioni i antifeministikčki Voks je naročito loš rezultat ostvario u regionima Kastilje i Leona, gdje je na lokalnom nivou dijelio vlast sa PP-om i promovisao politike koje su bile problematične za većinu mejnstrim birača.
Među njima su bile promjene pravila u klinikama za abortus kako bi se ženama prikazivali 4D snimci beba koje žele da abortiraju i kako bi čule njihov srčani ritam.
Rezultati izbora u Španiji ukazuju da su određene evropske desničarske partije dostigle svoj izborni vrhunac mada njihov uspon zabrinjava lidere od Brisela do Britanije.
“Najvažnija stvar među stanovništvom odnosila se na troškove života, a strategija Voksa je bila da se fokusira na teme indetiteta”, kazao je za Rojters Mudžtaba Rahman, direktor za Evropu u Eurazija grupi.
“Borbas protiv LGBT prava, imigracije i katalonskog separatizma nijesu donijeli rezultat kakav je Voks predviđao”, dodao je on.
Podrška desničarskom populizmu u četiri vodeće ekonomije eurozone raste, dok kriza troškova života podstiče nezadovoljstvo politikama rastom troškova i zelenom tranzicijom.
Međutim, do sada su stranke ekstremne desnice uglavnom bile manji koalicioni partneri ili potpuno isključene iz saradnje sa mejnstrim grupama, iako su neke njihove agende možda djelimično pomjerile politiku ka desnom centru.
Mane udruživanja sa ekstremnom desnicom se najbolje vide na primjeru glavnog lidera njemačke opozicije, Fridriha Merca, koji je juče bio primoran da povuče svoje izjave u kojima sugeriše da bi mogao na lokalnom nivou sarađivati sa Alternativom za Nemačku (AfD).
Merc, koji je na čelu demohrišćana (CDU), brzo je odbacio mogućnost saradnje sa AfD-om nakon negodovanja unutar redova njegove stranke.
Melonijeva, koja je prošle godine preuzela vlast kao šefica italijanske najviše desno orijentisane vlade od Drugog svjetskog rata, ublažila je njenu tvrdolinijašku retoriku o migraciji iako pokušava da izgradi međunarodni savez za suzbijanje dolazaka migranata.
Liderka francuske ekstremne desnice Marin le Pen takođe je ublažila stav prema određenim socijalnim temama i između ostalog preinačila obećanje da će zabraniti istopolne brakove.
“Narativ da Evropa pada u ruke ekstremne desnice je pretjeran”, kazao je Rahman za Rojters.
Pristalice Socijalističke partije slavile su poraz Voksa uz antifašistički slogan “no pasaran” (Neće proći) koji je koristila republikanska frakcija u Španskom građanskom ratu od 1936. do 1939.
Le Penova juče nije komentarisala rezultat izbora u Španiji mada je u maju među prvima čestitala pobjedu Voksa na lokalnim izhborima.
Francuska vlada je, sa druge strane, pozdravila rezultat kao “dobru vijest za Evropu”. “Oni koji su najglasniji nijesu uvijek u pravu, Evropa ostaje draga njenim građanima”, kazao je ministar za evropske poslove Loran Bune.
Ipak, podrška ekstremnoj desnici u nekoliko evropskih država i dalje je snažna. AfD je nedavno prvi put pobijedio na izborima za lidera okruga i na putu je da ostvari pobjedu na predstojećim izborima u tri pokrajine u istočnoj Njemačkoj. Uspon te partije izaziva zabrinutost domaće obavještajne službe zbog ekstremizma.
U flamanskom regionu Belgije, desničarska Vlams Belang je prema istraživanjima u prednosti uoči izbora. Rezultati ankete koju je sprovela državna televizija VRT u maju pokazalo je da bi 24,6 odsto birača podržalo tu partiju što je za šest procentualnih poena više nego na izborima 2019. Do sada, oni su bili isključeni na nacionalnom i regionalnom nivou.
“Populisti nude prosta rješenja za kompleksnu realnost inflacije, pada životnog standarda i sve većih posljedica klimatskih promjena”, kazala je Heder Grabe iz evropske organizacije Brojgel.
Međutim, širom Evrope, prosječni glasački udio za desničarske populiste samo se umjereno povećao sa oko 12,13 procenata sa početka vijeka do sadašnjih 15 odsto, kazao je Leri Bartels, profesor na Vanderbilt univerzitetu.
“Uspon populizma je sam po sebi naduvan, preuveličan selektivnim fokusom na mjesta gdje su desničarske populističke partije postigle značajan uspjeh”, kazao je Bartels.
Voks je privukao birače potencirajući niz nezadovoljstava. Ta partija podržava borbe bikova, želi da kastiljanski španski dobije prioritet u odnosu na regionalne jezike i fokusira se na podršku “porodici kao osnovnoj instituciji”.
Poput njemačkog AfD-a, Voks kritikuje politike borbe protiv klimatskih promjena i obećava smanjenje zona niskog emitovanja štetnih gasova i preusmjeravanje biciklističkih staza i autobuskih linija kako bi ustupili mjesta automobilima.
Lider te partije Santjago Abaskal tvrdi da postoji niz razloga za slab rezultat Voksa na izborima, okrivljujući “manipulisanje anketama” i ono što naziva preuranjenim slavljem PP-a.
Međutim, mada je Voks privlačan nekim biračima, za druge je mučna i sama mogućnost da oni dijele vlast sa mejnstrim ljevicom.
“Ne mogu glasati za PP jer sam živjela tokom frankizma, moj otac je tada bio u zatvoru”, kazala je jedna Španjolka za Rojters. “Mogu sebe da zamislim da podržim PP, ali kada je u igri Voks onda mi je to neprihvatljivo”.
Bonus video:
