Vladajuća njemačka koalicija tetura od jedne ankete do druge. Ali Demohrišćani (CDU/CSU), kao najveća opoziciona snaga, od toga gotovo i da nemaju nikakve koristi. Umjesto toga, svoj vrhunac doživljava Alternativa za Njemačku (AfD). Da li je razlog to što Demohrišćani ne pokazuju jasne pozicije? Ili su previše naklonjeni desničarskim populistima?
Ako se uporedi to kako se konzervativne partije kotiraju na evropskom nivou, njemački Demohrišćani još i dobro stoje. Prema aktuelnim anketama, sa podrškom koja se kreće između 25 i 29 odsto, CDU/CSU su i dalje na prvom mjestu. Pitanje je, međutim, dokle će to tako biti.
Teški gubici u Italiji i Francuskoj
U 13 od 27 zemalja Evropske unije desničarsko-populističke i desničarsko-ekstremističke stranke već su pretekle tradicionalne, umjereno-konzervativne stranke ili su skoro na istom nivou. Tendencija je dakle jasna, čak i ako su razlozi za to od zemlje do zemlje različiti.
U nekim evropskim zemljama konzervativne partije su čak prestale da postoje ili su postale besmislene. U Italiji je, na primjer, Hrišćanska demokratija pola vijeka gotovo uvijek obezbjeđivala premijera. Stranka se, međutim, raspala nakon korupcijskog skandala 1990-ih. Desnim spektrom u Italiji sada dominiraju nacionalističke i desničarsko-ekstremističke partije kao što su „Liga“ i „Braća Italije“, ova druga sa premijerkom Đorđom Meloni na čelu.
Tradicionalno konzervativne snage zaostaju i u Francuskoj. Nikola Sarkozi je bio predsjednik od 2007. do 2012. godine – posljednji konzervativac na toj funkciji. Danas Republikanci (partija nasljednica Sarkozijeve Unije za narodni pokret, UMP), imaju oko deset odsto u anketama, dok krajnje desničarska stranka Marin Lepen realno može da se nada pobjedi na sljedećim predsjedničkim izborima.
"Uhvaćen u klinč između centra i desnice"
Francuska bi trebalo da bude upozorenje za Uniju, kaže politikolog Tomas Bibriher sa Gete univerziteta u Frankfurtu. On se intenzivno bavio istraživanjem međunarodne krize konzervativizma i o tome objavio i studiju pod naslovom „Centar/Desno“.
Umjereni konzervativci u Francuskoj su se pod Sarkozijem pomjerili previše udesno, ostavljajući prostor u centru. „Francuski republikanci su na taj način bili uhvaćeni u klinč desnice i centra. To je scenario koji treba imati na umu kada je riječ o CDU“, ukazuje Bibriher.
U Njemačkoj, politička konkurencija desno do Demohrišćana trenutno ima šanse. Maksimilijan Krah, nosilac izborne liste AfD za evropske izbore sljedeće godine i član Glavnog odbora stranke na saveznom nivou, nada se da će se Demohrišćani u Njemačkoj razvijati kao i njihove sestrinske stranke u Francuskoj i Italiji: „Politička desnica će biti uspješna samo ako Demohrišćani nestanu“, kaže Krah.
Cilj njegove Alternative za Njemačku je da postane najjača stranka na desnoj polovini političkog spektra, tako da su Demohrišćani, kako kaže, glavni strateški protivnik AfD-a. Prema anketama, AfD je već sada na drugom mjestu sa oko 21 odsto podrške što je najbolji rezultat te stranke u njenoj ne tako dugoj istoriji (osnovana je u februaru 2013).
Konkurent umjesto manjeg partnera
Politikolog Floris Biskamp sa Katoličkog univerziteta Ajhštet-Ingolštat već duže vreme prati razvoj AfD-a. Do sada su, ukazuje, u stranci uvijek postojale jake snage koje su na srednji rok imale za cilj da uđu u vlast kao manji koalicioni partner CDU/CSU, a kako bi mogli da zemlju postepeno gurnu udesno.
Ali, dodaje, u Alternativi za Njemačku sada dominiraju oni koji imaju na umu potpuno drugačiju stvar. „Oni žele da suštinski promijene njemačku i zbog toga nisu za saradnju sa Demohrišćanima, već otvoreno izjavljuju da žele da ih unište“, kaže Biskamp. „Toga bi trebalo da budu svjesni u CDU/CSU. A za to se zalaže i Krah.“
Koliko je čvrst tzv. "požarni zid"?
Nedavno su iz CDU stizali dvosmisleni signali po pitanju moguće saradnje sa AfD. Zvanično se govori o tzv. „požarnom zidu“, iliti o otme da sa AfD nijedna druga stranka, pa ni CDU, neće da sarađuje, ali stalno se nađu i poneki članovi ili poslanici CDU, posebno u istočnoj Njemačkoj, koji naglas razmišljaju o tome da bi možda u budućnosti trebalo raditi zajedno sa AfD.
Do velikog negodovanja, posebno liberalnijih dijelova CDU koji su više orijentisani ka centru, došlo je kada je predsjednik stranke Fridrih Merc u jednom intervjuu u julu ove godine relativizovao „požarni zid“ prema AfD na opštinskom nivou. Drugim riječima – najavio je moguću saradnju na lokalnom nivou.
Merc je takođe taj koji je, otkako je početkom 2022. preuzeo funkciju predsjednika CDU, više puta izazvao nezadovoljstvo svojim izjavama, na primjer kada je CDU opisao kao „alternativu za Njemačku sa suštinom“, kada je govorio o „socijalnom turizmu“ misleći na ratne izbjeglice iz Ukrajine ili kada je sinove migranata nazivao „malim pašama“.
Politikolog Bibriher kritikuje takve izjave. „Kada lider stranke koja kaže da predstavlja centar koristi takve termine, onda on takav jezik čini društveno prihvatljivim. Pritom to što se Merc distancira od AfD-a nije od velike pomoći“, kaže Bibriher. Naprotiv, „kobna je strategija insistirati na isključenju i razgraničenju od AfD, a istovremeno preuzimati retoriku i teme AfD-a.“ To bi moglo da ostavi utisak da je AfD zapravo u pravu po pitanju sadržaja, ali da Demohrišćani ne rade sa njima samo iz razloga strategije moći.
Da li bi dakle CDU mogla da se suoči sa sudbinom sličnom onoj koje su imale neke slične stranke u susjednim evropskim zemljama? Ne, odgovara Folker Kauder, koji je 13 godina bio šef poslaničke grupe Demohrišćana u Bundestagu. CDU, kaže, nije klasična konzervativna stranka. „Mi se bavimo politikom na osnovu hrišćanske slike čovjeka, imamo i liberalne i hrišćansko-socijalne korene“, kaže Kauder. „Nismo samo konzervativni, kao neke od tih partija u Evropi koje su poslije nas nestale.“
Kauder takođe upozorava da bi njemački Demohrišćani veći akcenat trebalo da stave na hrišćansko-socijalna pitanja. „CDU ne bi trebalo da koristi frazu kao što je ’alternativa za Njemačku sa suštinom’. Kada govorimo za javnost, onda mora biti jasno da to govore Demohrišćani, a ne populisti.“
Ako to ne bude uspjelo, smatra, to bi onda srednjoročno bio ozbiljan problem za CDU. „Mislim da je potpuno pogrešno spekulisati da bi približavanje AfD-u moglo da pomogne u predizbornoj kampanji CDU. Po mom iskustvu, ljudi tada glasaju za original.“
CDU i CSU se i dalje dobro kotiraju u poređenju s drugim umjereno-konzervativnim partijama širom Evrope. Ali, diskusije o pravom kursu za Demohrišćane u opoziciji i o odnosu sa AfD-om, vjerovatno će da se nastavi, jer će sljedeće godine, pored evropskih, biti održani i pokrajinski izbori u Brandenburgu, Tiringiji i Saksoniji. U sve tri pokrajine Alternativa za Njemačku mogla bi da postane najjača stranka.
Bonus video:
