Premijer Mađarske Viktor Orban njeguje bliske odnose s desničarskim populistima, autokratama i diktatorima širom svijeta – od Aleksandra Vučića, preko Redžepa Tajipa Erdogana, do Benjamina Netanjahua i Vladimira Putina. Nekima od njih Orban čak pomaže da pobjegnu kada se suoče s problemima s pravosuđem – čak i po cijenu da se mađarska država umiješa u ilegalne i mafijaške akcije.
Godine 2018. Mađarska je organizovala bjekstvo kao iz krimića za bivšeg makedonskog premijera Nikolu Gruevskog iz Skoplja do Budimpešte. Za to su korišćena mađarska diplomatska vozila kako bi se Gruevski neprimjetno prevezao preko više državnih granica. Bivši premijer je u Makedoniji morao da odsluži zatvorsku kaznu zbog korupcije – umjesto toga, u Mađarskoj je dobio azil.
U martu 2024. godine bivši predsjednik Brazila Žair Bolsonaro privremeno se zadržao u ambasadi Mađarske u svojoj matičnoj zemlji – vjerovatno kako bi izbjegao moguće hapšenje. Neposredno prije Božića 2024. godine, Mađarska je dala azil bivšem potpredsjedniku Ministarstva Poljske Marcinu Romanovskom, za koga postoji evropski nalog za hapšenje.
Nalog za hapšenje Dodika
Najnovija „spasilačka misija“ Mađarske daleko nadmašuje sve te slučajeve. Ona istovremeno ima ozbiljne bezbjednosno-političke posljedice za Evropu, kao i geopolitički uticaj. Radi se o mogućem bjekstvu Milorada Dodika, predsjednika većinski srpskog entiteta Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, u Mađarsku – bar tako pretpostavlja cjelokupna bosansko-hercegovačka vlast. Sigurno je jedno, Orban je nedavno svom prijatelju Dodiku obezbijedio specijalne jedinice za hitne slučajeve.
Pozadina: Dodik je krajem februara prvostepeno osuđen zbog ustavnih prekršaja protiv jedinstvene države, koja se sastoji od Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine, na godinu dana zatvora i šest godina zabrane političkog djelovanja. Presuda, međutim, još nije pravosnažna, a apelacioni postupak je u toku. Ipak, prošle nedjelje u BiH je izdat opšti nalog za hapšenje Dodika.
Mađarska policija u BiH
Kao preventivnu mjeru, Mađarska je već krajem februara poslala specijalnu jedinicu svoje policije u Republiku Srpsku, kako je Dodik lično objavio kada je donijeta presuda protiv njega. Radi se o 78 pripadnika mađarske antiterorističke jedinice TEK. Oni su stigli zajedno sa oklopnim vozilima i mobilnom komandnom centralom.
Prema riječima mađarske vlade, radi se o zajedničkoj vježbi sa srpskim specijalnim jedinicama u BiH. Međutim, čudno je što ta vježba nije unaprijed najavljena, suprotno evropskim običajima. Takođe, vojnici TEK su u zemlju ušli preko susjedne Srbije, bez znanja vlasti BiH – a djelimično su to uradili i u civilnim odijelima.
Viktor Orban se hvali da je Mađarska pod njegovim rukovodstvom, pored Vatikana, jedina zemlja u Evropi koja „stoji na strani mira“ i aktivno se zalaže za mir u Ukrajini. Ipak, slanjem mađarskih policajaca u Republiku Srpsku, Orban se više kvalifikuje kao pomoćnik ratnih huškača.
Jer, Dodik već godinama agituje protiv postojanja države Bosne i Hercegovine i neprestano prijeti secesijom Republike Srpske. Konflikt je eskalirao do tačke u kojoj Dodik otvoreno ignoriše pravosuđe i, u slučaju njegovog eventualnog hapšenja, prijeti primjenom sile koja bi mogla da dovede do otcjepljenja Republike Srpske od Bosne i Hercegovine.
Ideja „srpskog svijeta“
Dodik dobija podršku od srpskog predsjednika Aleksandra Vučića, koji, u duhu „ruski svijet“, promoviše koncept „srpski svijet“ – duhovno-kulturno jedinstvo svih Srba i njihovo ujedinjenje u jedinstvenoj nacionalnoj državi. Ta politika već nekoliko godina izaziva sve veće tenzije u regionu i danas čini mogućim novi rat u BiH ili na Kosovu. Podržavanjem Dodika i Vučića, Orban time značajno doprinosi destabilizaciji cjelokupnog regiona.
Orbanov intenzivan angažman na Zapadnom Balkanu traje više od decenije. Najbliže odnose mađarski premijer održava sa Vučićem i Dodikom. Ekspert za Balkan Adnan Ćerimagić naziva to autokratsko trojstvo – „bratstvom“.
Međusobna priznanja
Orban i Vučić zajednički su inicirali investicione projekte vrijedne milijarde, među kojima je i brza željeznička pruga Budimpešta–Beograd, finansirana kineskim kreditima. U Republici Srpskoj, Orban je 2021. pomogao Dodiku koji je bio u škripcu zbog američkih sankcija, finansijskim paketom od sto miliona eura. Godinu dana kasnije, odobrio je još jedan kredit od 110 miliona eura po povoljnim kamatnim stopama.
Tri državnika iz „bratstva“ rado međusobno dodjeljuju visoke državne ordene. Od Dodika je Orban u aprilu 2024. godine dobio „Orden Republike Srpske“, koji su prethodno, između ostalih, dobili i Vladimir Putin i Peter Handke. Orban je zauzvrat 18. februara 2025. dodijelio Vučiću najviši orden za zasluge u Mađarskoj, a Milorad Dodik bio je pozvan kao gost na tu ceremoniju u Budimpešti.
Regionalna sila Mađarska
Za Orbana je dugoročna strateška odluka da podrži zemlje-kandidate za pristupanje Evropskoj uniji u regionu Zapadnog Balkana, pod uslovom da njima upravljaju autokrate slične njemu. Mađarski premijer se nada da će mu to pomoći da ojača svoju poziciju unutar Evropske unije. Istovremeno, Orban nastoji da Mađarsku etablira kao regionalnu silu u srednjoj i jugoistočnoj Evropi.
Etnonacionalistički koncepti, poput „srpskog svijeta“, ni Orbanu nijesu strani. U svim susjednim zemljama Mađarske postoje mađarske manjine, a posebno brojne su u Slovačkoj, Ukrajini, Rumuniji i Srbiji. Kada je pak riječ o Ukrajini, Orban očigledno ne isključuje mogućnost njenog raspada u budućnosti, nakon čega bi Mađarska mogla da povrati djelove zapadnoukrajinskog regiona – Zakarpatske oblasti. Orban već sada svog istočnog susjeda često naziva „ničijom zemljom“ ili „područjem zvanim Ukrajina“.
Upozorenja iz SAD
I dalje ostaje nejasno zašto Orban ide tako daleko u svojoj posebnoj podršci Miloradu Dodiku i Republici Srpskoj. Dodik, koji je još bliži Putinov saveznik nego Orban, i dalje se nalazi pod sankcijama Sjedinjenih Američkih Država. Sudeći prema glasinama, Sjedinjene Države su oštro kritikovale angažovanje TEK u Republici Srpskoj i upozorile Mađarsku da ne nastavlja sa podrškom Dodikovim separatističkim planovima.
Orban je takođe u potpunosti pokvario odnose sa državom Bosnom i Hercegovinom. BiH je nedavno zabranila slijetanje mađarskom vojnom avionu u kojem se nalazio državni sekretar iz Orbanove vlade. Hrvatski predstavnik u Predsjedništvu BiH, Željko Komšić, zatražio je čak isključenje Mađarske iz mirovne misije Eufor/Altea u BiH.
Međutim, Mađarska bi mogla da ima ekonomski interes u Republici Srpskoj, posebno kada su u pitanju rudarski projekti, kako ovih dana izvještavaju mediji u BiH. Prema tim izvještajima, Mađarska bi mogla da dobije koncesiju za eksploataciju litijuma u istočnoj Bosni. To bi bilo značajno za Mađarsku, s obzirom na to da Orban želi da od svoje zemlje napravi jednog od najvećih evropskih proizvođača baterija.
Dodik negira genocid
Milorad Dodik se, uprkos potjernici, iznenada pojavio u Izraelu u utorak popodne (25. marta 2025), gdje je učestvovao na kontroverznoj konferenciji o antisemitizmu koju je organizovalo izraelsko Ministarstvo za pitanja dijaspore i borbu protiv antisemitizma, zajedno sa brojnim desničarskim ekstremistima iz čitavog svijeta. Dodik je tim povodom na platformi Iks objavio sljedeću poruku: „Srbi i Jevreji su narodi koje su drugi željeli da unište – i ipak su preživjeli. Zato se razumijemo. I zato stojimo zajedno.“
Ta izjava je višestruko cinična i groteskna. Nikada nije postojao plan ili akcija za istrebljenje svih Srba.
Dodik, s druge strane, negira genocid nad muslimanskim Bošnjacima u Srebrenici 1995. godine. Kako bi to „naučno“ potkrijepio, osnovao je komisiju na čijem čelu se nalazio kontroverzni izraelski istoričar Holokausta Gideon Grajf. Ta komisija je 2021. godine zaista „utvrdila“ da u malom istočnobosanskom gradu nije bilo genocida – što je u suprotnosti s presudama Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju (ICTY) u Hagu.
Izvještaj Komisije međunarodni eksperti i istraživači ocjenjuju kao nenaučan. Ipak, Dodik ostaje pri svojoj verziji događaja: prema njemu, žrtve – čak i u ratovima u bivšoj Jugoslaviji – bili su prije svih Srbi.
Bonus video:
