“Hajde da pucamo”, rekao je Karol Navrocki, prije nego što je krenula teška rok muzika, a kamera prešla na scene predsjedničkog kandidata, kojeg podržava glavna nacionalistička opoziciona partija u Poljskoj, kako puca iz raznog oružja.
Snimak, podijeljen na društvenim mrežama istoričara i amaterskog boksera, osmišljen je da suprotstavi njegov imidž žestokog momka sa urbanijim protivnikom, gradonačelnikom Varšave Rafalom Tšaskovskim iz liberalne vladajuće Građanske koalicije (KO), koji je takođe učestvovao u dobrovoljnoj vojnoj obuci.
Poljaci danas izlaze na predsjedničke izbore za koje proevropska vlada u Varšavi tvrdi da mogu oživjeti napore za demokratizaciju zemlje, dok ih nacionalistički protivnici vide kao priliku da Poljsku usmjere na put koji je inspirisao predsjednik SAD Donald Tramp.
Prema anketama, liberalni gradonačelnik Varšave, Tšaskovski (53), saveznik vladajuće koalicije, važi za vjerovatnog pobjednika - mada tek nakon drugog kruga koji je zakazan za 1. jun, ističe agencija Rojters.
Na drugom mjestu u trci za nasljednika Andžeja Dude, koji je odslužio dva mandata, nalazi se amaterski bokser i konzervativni istoričar Karol Navrocki (42), koga podržava opoziciona nacionalistička stranka Pravo i pravda (PiS). Treći je kandidat krajnje desnice Slavomir Mencen (38). Obojica su simpatizeri Trampa i njegovog pokreta “Učinimo Ameriku ponovo velikom” (MAGA), te poznati po svom antiimigrantskom stavu i borbi protiv “vouk” liberalnih vrijednosti.
Sva trojica obećavaju da će nastaviti da pružaju vojnu podršku Kijevu, ali se razilaze u stavovima o tome koliku pomoć treba pružiti izbjeglicama iz Ukrajine.
Činjenica da su i Navrocki i Tšaskovski smatrali da moraju da se pokažu u pripremama za mogući oružani sukob, naglašava koliko je bezbjednost važno pitanje za birače u zemlji koja planira da više nego udvostruči veličinu svoje vojske na pola miliona vojnika, kako bi se zaštitila od, onoga što vidi kao prijetnju iz Rusije.
Bilo da se znoji u bokserskoj teretani ili pomaže žrtvi poplave da popravi kuću, Navrocki se trudi da izgradi imidž osobe koja je istovremeno snažna i prizemna.
Mada je bio izložen bujici kritika liberalnih medija, a njegova kampanja uzdrmana optužbama da je stekao drugu nekretninu od starijeg muškarca u zamjenu za obećanje o brizi koju nije ispunio, njegova strategija ipak funkcioniše kod nekih birača.
“On bi bio bolji... vođa vojske”, rekla je Elžbieta Jožvjak, 65-godišnja penzionisana učiteljica koja je prisustvovala mitingu Navrockog u istočnom gradu Garvolinu. “Zašto? Zato što je muževan, snažan, odbija napade kojima je stalno izložen.”
Za druge, Tšaskovski, koji je ranije obavljao funkciju zamjenika ministra spoljnih poslova i bio poslanik u Evropskom parlamentu, bio bi bolji lider u nesigurnim vremenima zbog svog iskustva u međunarodnim odnosima.
“Taj čovjek je inteligentan... obrazovan, ima međunarodne kontakte”, rekla je inženjerka Monika Kvašnjevska dok je prolazila kroz tržni centar u centru Varšave.
Međutim, uprkos prednosti od oko osam procentualnih poena u odnosu na Navrockog, Tšaskovski, koji u anketama ima oko 32 odsto podrške, mogao bi se suočiti s teškoćama u drugom krugu izbora između njih dvojice, smatraju politički analitičari.
Sin džez muzičara, Tžaskovski ima problema da pridobije birače u ruralnim oblastima, gdje se Navrocki često doživljava kao neko ko bolje razumije njihove probleme sa visokim troškovima života i protivljenjem migracijama.
Sastanak sa Trampom
Navrocki se početkom maja sastao sa Trampom u Bijeloj kući, u posjeti za koju njegove pristalice kažu da pokazuje kako njihov kandidat već ima pažnju lidera najmoćnijeg vojnog saveznika Poljske.
“Takav gest predsjednika Sjedinjenih Država govori mnogo”, rekao je poslanik PiS-a Mihal Vojšik. “Karol Navrocki, iz perspektive jačanja poljsko-američkih odnosa, jeste najbolji kandidat”.
PiS se pozicionirao kao glasan pristalica Trampa i odbacuje argumente Građanske koalicije (KO) da Evropska unija treba da ima veću ulogu u bezbjednosti bloka.
Navrocki je u martu za privatnu televiziju TV Republika izjavio da saradnja sa Evropskom unijom treba da se fokusira na ekonomska pitanja, a ne da zadire u “područja od strateškog i egzistencijalnog značaja za poljsku državu”.
“Ne dovođenju u pitanje Sjevernoatlantskog saveza!” dodao je.
Izvor iz izbornog štaba Tšaskovskog naveo je da su željeli da istaknu iskustvo svog kandidata i njegove veze u evropskim centrima moći, u kontrastu sa manje istaknutom ulogom Navrockog, koji je na čelu Poljskog instituta za nacionalno sjećanje.
Za razliku od svog protivnika, Tšaskovski se zalaže za snažniju ulogu Evropske unije, paralelno sa NATO savezom.
“Danas nam bezbjednost podjednako obezbjeđuju i Sjedinjene Države i Evropska unija, snažan sjevernoatlantski savez, zajedno,” rekao je na mitingu u centralnom gradu Lođu u petak.
Za Filipa Pazderskog, analitičara iz Fondacije “Stefan Batori” u Varšavi, te razlike mogle bi uticati na pristup Poljske eventualnim mirovnim pregovorima koji uključuju Ukrajinu.
“Sasvim sigurno, ako Rafal Tšaskovski bude predsjednik, Poljska će podržavati stav Evropske unije i raditi na jačanju evropskog prisustva u tim razgovorima”, rekao je.
“Dok to možda ne bi bilo toliko važno za gospodina Navrockog, jer bi njemu bilo važnije da podrži stav Sjedinjenih Država, koje smatraju da možda Evropska unija i ne mora da bude prisutna za pregovaračkim stolom u tim diskusijama”.
Saradnja sa Tuskom
Tšaskovski je obećao da će ukoliko pobijedi na izborima sarađivati sa vladom premijera Donalda Tuska na poništavanju izmjena u pravosuđu koje je uvela stranka PiS, a za koje su kritičari u Evropskoj uniji i u samoj Poljskoj tvrdili da su narušile demokratsku ravnotežu vlasti.
PiS je izgubio većinu u parlamentu u oktobru 2023, kada je Tuskova centristička koalicija pobijedila na izborima, okončavši gotovo deceniju njihove vladavine, usljed talasa narodnog nezadovoljstva zbog njihove politike prema ženama i manjinama. Ipak, predsjednik Duda je koristio pravo veta da blokira veći dio Tuskovih reformskih pokušaja.
“Ulog na ovim izborima jednako je visok kao i 15. oktobra”, rekao je Tusk prošlog mjeseca u parlamentu. “Zato se nadam mobilizaciji... Teško je vladati uz neprijateljski nastrojenog predsjednika i sva ta veta.”
U Poljskoj, predsjednik ima pravo veta na zakone i funkciju vrhovnog komandanta oružanih snaga, ali mu suštinska izvršna ovlašćenja ostaju ograničena.
Glasaju i Rumuni i Portugalci
Osim Poljaka i milioni birača u Rumuniji i Portugalu takođe će danas izaći na birališta u okviru izborne “super-nedjelje” koja će odrediti pravac njihovih demokratija u trenutku pojačanih političkih, trgovinskih i ekonomskih tenzija, ocjenjuje “Gardijan”.
U Rumuniji će se centristički gradonačelnik Bukurešta, Nikusor Dan, tihi matematičar, suočiti s kandidatom krajnje desnice u drugom krugu predsjedničkih izbora, pokušavajući da zadrži Rumuniju na njenom proevropskom putu i umiri tržišta formiranjem vlade.
Nedavna anketa pokazala je da je Dan (55) u mrtvoj trci sa evroskeptičnim favoritom Đorđem Simionom, koji je, zahvaljujući talasu narodnog nezadovoljstva prema glavnim partijama, ostvario pobjedu u prvom krugu 4. maja, što je dovelo do pada prozapadne vlade.
Dan je obećao brze razgovore sa proevropskim, pro-NATO partijama i već ima iskustva u formiranju većina kao nezavisni gradonačelnik Bukurešta u dva mandata.
Rumunija je u novembru prošle godine djelovala kao da će se okrenuti Moskvi nakon što je desničarski novajlija Kalin Đorđesku osvojio najviše glasova u prvom krugu predsjedničkih izbora. Međutim, najviši sud te zemlje poništio je izbore zbog sumnji u rusko uplitanje. Moskva je odbacila te optužbe.
Simion, koji se smatra nasljednikom Đorđeskua, protivi se pomoći Ukrajini i kritikuje rukovodstvo Evropske unije. On je izjavio da ne isključuje vanredne parlamentarne izbore kako bi došao do željenog premijera i vladajuće većine.
U Portugalu, gdje se održavaju vanredni parlamentarni izbori svega 14 mjeseci nakon prethodnog glasanja, izgleda da će se status kvo nastaviti. Mnogi Portugalci od današnjih parlamentarnih izbora očekuju vladu koja može da se izbori sa izazovima koje nameću globalne trgovinske tenzije i druga geopolitička pitanja, i kraj neprestanog ciklusa izbora svake godine.
Premijer desnog centra, Luis Montenegro, raspisao je izbore kao odgovor na sve češća pitanja u vezi sa poslovnim aktivnostima njegove porodice.
Nedavne ankete predviđaju sličan ishod kao i prošli put: Demokratski savez (AD) kojem pripada Montenegro ima oko 33%, opoziciona Socijalistička partija (PS) oko 26%, a krajnje desna partija Chega oko 17%.
“Gardijan” ocjenjuje da Montenegro vjerovatno ponovo neće uspjeti da osvoji većinu - čak i ako postigne dogovor sa malom partijom Liberalna inicijativa, koja bilježi podršku od oko 6% - i da će se suočiti sa teškoćama u upravljanju, naročito ako socijalisti ispune prijetnje da će blokirati njegov zakonodavni program.
Uplitanje stranih aktera?
Poljska je u srijedu saopštila da je otkrila mogući pokušaj uplitanja u predsjedničku izbornu kampanju putem oglasa na Fejsbuku, za koje se sumnja da su finansirani iz inostranstva, što je tvrdnja koju je ta društvena platforma osporila.
“Centar za analizu dezinformacija NASK-a identifikovao je političke oglase na platformi Fejsbuk koji bi mogli biti finansirani iz inostranstva. Materijali su prikazani u Poljskoj”, naveo je NASK, nacionalni istraživački institut za sajber bezbjednost.
“Nalozi koji su učestvovali u kampanji potrošili su više na političke materijale u posljednjih 7 dana nego bilo koji izborni odbor”, navodi se u saopštenju NASK-a. Nije precizirano iz koje zemlje je mogao doći novac.
Portparol kompanije Meta (META.O), vlasnika Fejsbuka, odbacio je tvrdnje o mogućem stranom miješanju. “Svako ko želi da vodi oglase na našim platformama koji se odnose na društvena pitanja, izbore ili politiku mora proći verifikacioni proces kako bi dokazao svoj identitet i prebivalište u zemlji u kojoj se oglasi prikazuju”, rekao je portparol.
“Naša istraga je potvrdila da je administrator povezan sa tim stranicama autentičan i sa sjedištem u Poljskoj. Nismo vidjeli dokaze o stranom uplitanju”.
NASK je naveo da je Meta blokirala sporne oglase nakon što ih je institut prijavio. Međutim, portparol Mete rekao je za Rojters da to nije tačno i da oglasi nisu blokirani.
NASK je dodao da su oglasi navodno podržavali jednog od kandidata na izborima, ali da su u stvarnosti mogli imati cilj da mu naškode i destabilizuju situaciju u zemlji.
Andžej Kozlovski, šef Tima za analizu narativa i provjeru činjenica pri NASK-u, izjavio je za državnu televiziju TVP Info da su oglasi pokušavali diskreditovati Navrockog i Mencena, dok su naizgled podržavali Tšaskovskog - ali da je sve mogla biti provokacija.
Poljska je i ranije tvrdila da njena uloga centra za pružanje pomoći Ukrajini čini zemlju metom ruskih špijunskih aktivnosti, sabotaža i sajber napada.
Bonus video:
