Za Gundberta Šerfa, suosnivača njemačke kompanije Helsing, najvrednijeg evropskog startapa u oblasti odbrane, ruska invazija na Ukrajinu promijenila je sve.
Šerf se morao ozbiljno boriti da privuče investitore kada je prije četiri godine osnovao firmu koja proizvodi borbene vojne dronove i vještačku inteligenciju za upotrebu na ratištu.
Danas mu je to najmanji problem. Kompanija sa sjedištem u Minhenu više je nego udvostručila svoju procijenjenu vrijednost, dostigavši 12 milijardi dolara tokom runde prikupljanja kapitala prošlog mjeseca.
“Evropa ove godine, prvi put nakon mnogo decenija, troši više na nabavku odbrambene tehnologije nego Sjedinjene Države”, kazao je Šerf.
Bivši partner u firmi McKinsey & Company smatra da se Evropa možda nalazi na pragu transformacije u oblasti inovacija u odbrani, slične Projektu Menhetn, naučnom poduhvatu koji je SAD omogućio brzo razvijanje nuklearnog oružja tokom Drugog svjetskog rata.
“Evropa se sada suočava s realnošću odbrane”, poručuje on.
Rojters je razgovarao sa dvadesetak izvršnih direktora, investitora i kreatora politika kako bi ispitao na koji način Njemačka, najveća evropska ekonomija, planira da igra ključnu ulogu u ponovnom naoružavanju kontinenta.
Prema riječima sagovornika Rojtersa, vlada kancelara Fridriha Merca vidi vještačku inteligenciju i startap tehnologiju kao ključne elemente svojih planova za odbranu i značajno smanjuje birokratiju kako bi startape direktno povezala s najvišim vojnim strukturama.
Oblikovana traumom nacističkog militarizma i snažnim poslijeratnim pacifističkim duhom, Njemačka je dugo održavala relativno mali i oprezni sektor odbrane, oslanjajući se na bezbjednosne garancije SAD.
Njemački poslovni model, utemeljen na dubokoj averziji prema riziku, takođe je favorizovao postepena poboljšanja umjesto disruptivnih inovacija.
To više nije slučaj. Sa sve neizvjesnijom američkom vojnom podrškom, Njemačka, jedan od najvećih podržavalaca Ukrajine, planira da gotovo utrostruči svoj redovni budžet za odbranu, na oko 162 milijarde eura godišnje do 2029. godine.
Veliki dio tog novca biće usmjeren na preoblikovanje same prirode ratovanja, kazali su izvori britanske agencije.
Kompanija Helsing dio je talasa njemačkih odbrambenih startapa koji razvijaju najnapredniju tehnologiju, od robota sa vještačkom inteligencijom nalik tenkovima i bespilotnih mini-podmornica do borbeno spremnih “špijunskih bubašvaba”.
“Želimo da pomognemo da Evropa ponovo dobije kičmu”, rekao je Šerf.
Neke od tih manjih firmi sada savjetuju vladu rame uz rame sa renomiranim kompanijama, poput Rajnmetal i Hensolt, koje imaju manje podsticaja da se fokusiraju na inovacije, s obzirom na to da već imaju dugačke liste čekanja za konvencionalne sisteme, rekao je jedan od izvora britanske agencije.
Nacrt novog zakona o javnim nabavkama, koji je u srijedu odobrila Mercova vlada, ima za cilj da smanji prepreke za startape sa ograničenim budžetom, tako što im omogućava da dobiju avansna plaćanja prilikom prijave na tendere.
Zakon bi takođe omogućio vlastima da ograniče tendere samo na ponuđače unutar Evropske unije.
Mark Vitfeld, izvršni direktor i osnivač kompanije ARX Robotics, koja proizvodi autonomne robote, rekao je da mu je nedavni sastanak sa njemačkim ministrom odbrane Borisom Pistorijusom jasno pokazao koliko duboko ide promjena razmišljanja u Berlinu.
“Rekao mi je: ‘Novac više nije izgovor - sada ga ima’. To je bila prekretnica”, kazao je Vitfeld.
Njemačka kao predvodnik
Otkad se Donald Tramp vratio na političku scenu i ponovo doveo u pitanje posvećenost Amerike NATO savezu, Njemačka se obavezala da će do 2029. ispuniti novi cilj alijanse o izdvajanjima za odbranu od 3,5% BDP-a - brže od većine evropskih saveznika.
Zvaničnici u Berlinu naglašavaju potrebu razvoja evropske odbrambene industrije, umjesto oslanjanja na američke kompanije. Međutim, prepreke za razvoj vodećih industrijskih aktera u Njemačkoj, i Evropi u cjelini, su značajne.
Za razliku od SAD, tržište u Evropi je fragmentisano. Svaka zemlja ima svoj set standarda za nabavke koje je potrebno ispuniti da bi se dobili ugovori.
Sjedinjene Države, kao najveći vojni potrošač na svijetu, već imaju razvijen krug odbrambenih giganata, poput Lockheed Martin i RTX, i prednost u ključnim oblastima, uključujući satelitsku tehnologiju, borbene avione i precizno navođenu municiju.
Vašington je još 2015. počeo da podržava startape iz sektora odbrambene tehnologije, uključujući Shield AI, proizvođača dronova Anduril i softversku kompaniju Palantir, dodjeljujući im djelove vojnih ugovora.
Evropski startapi su do nedavno stagnirali uz vrlo malo podrške države, ističe Rojters.
Ipak, analiza magazina “Aviation Week” iz maja pokazuje da se očekuje da će 19 najvećih evropskih potrošača za odbranu, uključujući Tursku i Ukrajinu, ove godine potrošiti 180,1 milijardu eura na vojne nabavke, naspram 175,6 milijardi koje će potrošiti SAD. Ukupna vojna potrošnja Vašingtona i dalje će ostati viša.
Hans Kristof Acepodijen, šef njemačkog udruženja za bezbjednosni i odbrambeni sektor (BDSV), kazao je da je jedan od izazova to što je sistem vojnih nabavki prilagođen ustaljenim dobavljačima i da nije dobro usklađen sa brzim tempom koji zahtijevaju nove tehnologije.
Ministarstvo odbrane Njemačke je u saopštenju navelo da preduzima korake kako bi ubrzalo proces nabavki i bolje uključilo startape, kako bi nove tehnologije što prije bile dostupne Bundesveru.
Anet Lenigk-Emden, šefica moćne agencije za nabavke oružanih snaga, posebno je istakla dronove i vještačku inteligenciju kao oblasti u razvoju koje Njemačka mora da unaprijedi.
“Promjene koje one donose na bojno polje revolucionarne su poput uvođenja mitraljeza, tenka ili aviona”, kazala je za Rojters.
Špijunske bubašvabe
Sven Vajceneger, koji rukovodi Centrom za sajber inovacije rekao je da rat u Ukrajini mijenja i društvene stavove, uklanjajući stigmu vezanu za rad u sektoru odbrane.
“Njemačka je od početka invazije razvila potpuno novu otvorenost prema pitanjima bezbjednosti”, izjavio je.
Vajceneger je kazao za Rojters da sada svakodnevno dobija između 20 i 30 zahtjeva na LinkedInu, dok ih je 2020. dobijao možda 2 do 3 sedmično, sa idejama za razvoj odbrambenih tehnologija.
Neke od ideja koje se razvijaju djeluju kao naučna fantastika, poput kiborg bubašvaba kompanije Swarm Biotactics, koje su opremljene specijalizovanim minijaturnim rančevima za prikupljanje podataka u realnom vremenu, na primjer putem kamera.
Električni impulsi trebalo bi da omoguće ljudima da daljinski upravljaju kretanjem insekata. Cilj je da oni pružaju informacije izviđanja u neprijateljskom okruženju, na primjer podatke o položaju neprijateljskih snaga.
“Naši bioroboti, bazirani na živim insektima, opremljeni su za neuralnu stimulaciju, senzorima i sigurnim komunikacionim modulima”, rekao je direktor kompanije Stefan Vilhelm. “Moguće je upravljati pojedinačno ili da djeluju autonomno u rojevima”.
U prvoj polovini 20. vijeka, njemački naučnici prednjačili su u razvoju brojnih vojnih tehnologija koje su postale globalni standard, od balističkih raketa do mlaznih aviona i navođenog oružja. Međutim, nakon poraza u Drugom svjetskom ratu, Njemačka je demilitarizovana, a njen naučni kadar raspršen.
Verner fon Braun, koji je za naciste izumio prvu balističku raketu, bio je jedan od stotina njemačkih naučnika i inženjera prebačenih u SAD nakon Drugog svjetskog rata, gdje je kasnije radio za NASA-u i razvio raketu koja je odvela svemirski brod Apolo na Mjesec.
U posljednjim decenijama, inovacije u sektoru odbrane bile su snažan pokretač ekonomskog napretka. Tehnologije poput interneta, GPS-a, poluprovodnika i mlaznih motora potekle su iz vojnih istraživačkih programa, prije nego što su transformisale civilni život.
Pogođena visokim cijenama energije, usporavanjem potražnje za izvozom i konkurencijom iz Kine, njemačka ekonomija, vrijedna 4,75 biliona dolara, zabilježila je pad tokom posljednje dvije godine. Proširenje vojnih istraživanja moglo bi donijeti ekonomski podsticaj.
“Samo treba da usvojimo ovu logiku: snažna odbrambena industrijska baza znači snažnu ekonomiju i inovacije pod ubrzanjem”, rekao je Markus Federle, partner u investicionoj firmi Tholus Capital koja je fokusirana na sektor odbrane.
Bjekstvo iz “doline smrti”
Averzija prema riziku među evropskim investitorima u prošlosti je stavljala startape u nepovoljan položaj - teško su dolazili do kapitala potrebnog da prežive tzv. “dolinu smrti”, kritičnu ranu fazu kada su troškovi visoki, a prodaja niska.
Međutim, povećanje potrošnje za odbranu od strane evropskih vlada nakon ruske invazije na Ukrajinu navelo je investitore da aktivno traže prilike piše Rojters i ističe da Evropa sada ima tri startapa sa statusom “jednoroga”, procijenjenom vrijednošću većom od milijardu dolara. To su Helsing, njemački proizvođač dronova Quantum Systems i portugalski Tekever, koji takođe proizvodi dronove.
“Njemačka je sada pod velikim pritiskom da bude vodeća nacija evropske odbrane”, rekao je Sven Kruk, glavni strateg kompanije Quantum.
Njemačka je postala drugi najveći vojni donator Ukrajine, odmah nakon SAD. Narudžbine za čije odobrenje su ranije bile potrebne godine, sada se realizuju za nekoliko mjeseci, a evropski startapi su dobili priliku da brzo testiraju svoje proizvode na terenu, navelo je nekoliko izvora britanske agencije.
Ulaganja u evropsku odbrambenu tehnologiju dostigla su milijardu dolara u 2024, u odnosu na skromnih 373 miliona u 2022, a očekuje se da će ove godine još više porasti.
“Društvo je shvatilo da moramo da branimo naše demokratije”, rekao je Kristijan Zaler, generalni partner u firmi HV Capital, investitor u kompanije ARX i Quantum Systems.
Prema analizi podataka kompanije Dealroom za Rojters, ulaganja rizičnog kapitala rastu brže u Njemačkoj nego drugdje. Njemački odbrambeni startapi su u posljednjih pet godina od investitora prikupili 1,4 milijarde dolara, što ih stavlja ispred Ujedinjenog Kraljevstva, pokazuju podaci.
Džek Vang, partner u firmi za rizični kapital Project A, rekao je da su mnogi njemački startapi u sektoru odbrane, ukorijenjeni u inženjerskoj snazi zemlje, veoma uspješni u integraciji postojećih komponenti u skalabilne sisteme.
“Kvalitet kadrova u Evropi je izuzetno visok, ali gledajući u cjelini, ne postoji bolja zemlja, niti bolji inženjerski talent od onog koji smo vidjeli u Njemačkoj”, istakao je.
Slabosti u njemačkoj automobilskoj industriji znače da postoje slobodni proizvodni kapaciteti, uključujući i unutar Mitelštanda, malih i srednjih preduzeća koja čine okosnicu njemačke privrede.
Štefan Tuman, izvršni direktor bavarskog startapa Donaustahl, koji proizvodi tzv. “lutajuću” municiju, kaže da svakodnevno prima od 3 do 5 prijava radnika iz automobilske industrije.
“Startapima su potrebni mozgovi za inženjering i izradu prototipova”, rekao je. “A njemački Mitelštand biće njihovi mišići.”
Bonus video:
