Evropska unija finansira festivale, bacanje sjekira, saune i sportske kampove novcem namijenjenim za odvikavanje energetskih radnika od fosilnih goriva, izazivajući strah da se milijarde eura bacaju u vjetar - ili još gore.
Više evropskih političara, klimatskih NVO i organizacija za nadzor korupcije izrazilo je zabrinutost zbog vodećeg fonda EU, Fonda za pravednu tranziciju (JTF), osnovanog da podrži energetske radnike i njihove zajednice u udaljavanju od zagađujućih industrija.
“Ne znamo kako zemlje članice troše taj novac. To nije ispravno. To bi trebalo da bude javno”, rekla je Monika Hohlmejer, poslanica Evropske narodne partije i potpredsjednica Odbora za kontrolu budžeta Evropskog parlamenta.
Kao odgovor na zahtjev za slobodan pristup informacijama koji je poslala Fondacija Tomson Rojters, Evropska komisija je saopštila da ne može da dostavi sveobuhvatan spisak projekata fonda jer takve informacije ne posjeduje.
Komisija je navela da ne zna koji projekti ili kompanije imaju korist od 26,7 milijardi eura iz Fonda za pravednu tranziciju, pokrenutog 2021. godine kako bi pomogao državama članicama EU da se udalje od korišćenja prljavih fosilnih goriva i prebace na zelenije opcije.
Do sada je JTF raspodijelio više od 11 milijardi eura među 27 država članica EU: finansirajući proizvodnju vodonika u Poljskoj bogatoj ugljem, obnavljanje tresetišta u Finskoj, podršku obnovljivim izvorima energije u Grčkoj i razvoj “zelenog čelika” u Rumuniji.
Prema modelu “zajedničkog upravljanja”, članice mogu trošiti sredstva JTF-a kako žele, sve dok time “omogućavaju regionima i ljudima da se suoče sa socijalnim, ekonomskim i ekološkim posljedicama tranzicije ka klimatski neutralnoj ekonomiji”.
Države nisu u obavezi da obavještavaju institucije EU o svojim projektima - ni prije finansiranja ni nakon sprovođenja, navela je Komisija.
Kritičari ipak upozoravaju da ovaj nedostatak transparentnosti i odgovornosti znači da bi novac EU mogao biti zloupotrijebljen, bilo kroz korupciju, prevaru ili finansiranje projekata koji su neučinkoviti ili irelevantni.
Fond, koji je pokrenula predsjednica Komisije Ursula fon der Lajen kako bi osigurala da “niko i nijedan region ne bude zapostavljen” u prelasku na nultu emisiju, namijenjen je radnicima i zajednicama koje zavise od rudnika uglja, čeličana i tresetišta.
Ambiciozni evropski cilj smanjenja emisija do 2030. mogao bi ukinuti gotovo pola miliona radnih mjesta, a očekuje se da će se sektor uglja prepoloviti u narednih pet godina, prema procjeni EU.
Poslanica Hohlmejer je rekla da nedostatak transparentnosti znači da bi JTF mogao da ponovi greške iz 2021. s fondom EU za oporavak od pandemije, koji je bio obojan prevarama i neuspjesima.
Prije nego što je JTF pokrenut, Evropski revizorski sud - čija je misija unapređenje finansijskog upravljanja - upozorio je da fond ima značajne nedostatke i da mu nedostaje fokus na rezultate.
Na primjer, ustanovljeno je da bi države članice sa sličnim potrebama mogle hipotetički da dobiju jednaku sumu sredstava, pri čemu bi “jedna mogla uspješno da zatvori pogone s velikim emisijama ugljenika, dok bi druga mogla samo da ih smanji - čak i privremeno”.
Vinsent Burže, portparol Evropskog revizorskog suda, rekao je da će fond biti revidiran sljedeće godine.
“Budite sigurni da ćemo ga detaljno ispitati i uraditi naš posao kako bismo zaštitili finansijske interese EU i osigurali da se novac poreskih obveznika koristi na dobar način”, poručio je on.
Neki JTF projekti već su pod lupom.
Ida-Viru, okrug na sjeveroistoku Estonije, gdje se nalaze velika nalazišta uljnog škriljca, dio od 354 miliona eura koji mu je dodijeljen iz JTF-a potrošio je na festival sauna, centar za bacanje sjekira i plesni maraton, saopštilo je Ministarstvo finansija te zemlje za Fondaciju Tomson Rojters.
Drugi projekti JTF-a uključuju hotel sa spa-centrom u prirodi, fabriku proizvoda od lameliranog drveta, centar za vodene sportove, digitalnu muzičku biblioteku i ljetni kamp hokeja na ledu za djecu.
“Mora se postaviti pitanje da li se ovaj novac troši na pravi način i da li će zaista zamijeniti izgubljena radna mjesta”, rekao je Bris Bomer, direktor za klimu i životnu sredinu u Transparency International, globalnoj antikorupcijskoj organizaciji.
Bomer je pozvao EU da osigura “punu transparentnost” o tome ko dobija novac i kako se on troši, kako bi se otkrili eventualni sukobi interesa, spriječila zloupotreba i postigao maksimalni učinak.
Ministarstvo finansija Estonije odbranilo je projekte, navodeći da novac diversifikuje privredne aktivnosti i smanjuje oslanjanje na fosilna goriva, koja čine gotovo polovinu ekonomskog učinka okruga Ida-Viru.
Projekti omogućavaju stanovnicima da “razmisle o ekološki održivijoj budućnosti” i jačaju kulturno nasljeđe i društvenu koheziju, rekao je portparol ministarstva.
Takve inicijative “očigledno nisu zloupotreba sredstava… već neophodan korak ka pravednoj, na ljudima zasnovanoj i održivoj tranziciji ka klimatskoj neutralnosti”, dodao je portparol.
Portparol Komisije nije komentarisao estonske projekte posebno, rekavši da Komisija ima samo “pregled” potrošnje, a da praćenje sprovođenja dolazi kasnije.
Finansiranje se može obustaviti ako programi ne ispune 65% svojih ciljeva, a države članice moraju pregovarati s Komisijom o svojim planovima kako bi oblikovale i usmjerile projekte prije nego što dobiju sredstva.
prevod: S. Strugar
Bonus video:
