Prema promjeni pravila angažovanja koju su, prema pisanju francuskog lista “Mond”, odobrile članice NATO-a, nakon ruskih dronovskih upada u vazdušni prostor Alijanse 9. septembra i incidenata s ruskim lovcima iznad Estonije 19. septembra, avioni koji patroliraju istočnim krilom više nisu ograničeni samo na presrijetanje letjelica koje se previše približe savezničkom vazdušnom prostoru: sada svaka država koja se osjeti napadnutom može samostalno odlučiti o odgovarajućem odgovoru bez čekanja na konsenzus saveznika. Francuski list ocjenjuje da su potpune implikacije ove odluke i dalje neizvjesne.
Ova promjena je mogla proći nezapaženo usred buke dramatičnih diplomatskih izjava. Međutim, ona se odnosi na duboko strateško i tehničko pitanje: NATO pravila angažovanja, koja postavljaju okvir i nivo vojnog odgovora u slučaju napada ili agresije.
Ta pravila su uglavnom povjerljiva, piše “Mond” i dodaje da nijedna vojna snaga ili komandant jedinice nikada ne otkriva detalje kriterijuma koji bi ih naveli da se opredele za jednu vojnu opciju umjesto druge kao odgovor na potez protivnika, jer bi to moglo potkopati njihovu djelotvornost. Jedini izuzetak je kada je cilj odvratiti neprijatelja od djelovanja.
Aleksus Grinkevič, novi američki general na čelu savezničkih snaga NATO-a, prošle nedjelje je u pažljivo odmjerenom razgovoru sa novinarima francuskog lista opisao osjetljivu promjenu usvojenu tokom vanrednog sastanka Sjevernoatlantskog savjeta (NAC) u Briselu 23. septembra.
Do sada su avioni koji patroliraju istočnim krilom granica uglavnom bili ograničeni na presretanje ruskih aviona koji bi se previše približili vazdušnom prostoru NATO-a. Svaka druga akcija zahtijevala je konsenzus među saveznicima. Međutim general Grinkevič je sada odobrio znatno manje pomirljiv pristup - eufemistički opisan kao “fleksibilniji” - koji omogućava svakoj zemlji koja smatra da je napadnuta da samostalno odluči o odgovarajućem odgovoru.
Očigledno pitanje koje proizilazi iz ove izjave jeste da li bi neka članica NATO-a sada mogla da obori ruski lovački avion ako uđe u njen vazdušni prostor, umjesto da ga samo “presretne” i “isprati” nazad na njegovu teritoriju, kako su to nalagala dosadašnja pravila. Odgovor je sada možda potvrdan, piše “Mond” i dodaje da je šef NATO snaga bio oprezan i nije otkrio koje bi mjere zaštite mogle biti uvedene da bi se izbjegla takva eskalacija.
Kremlj: Nepromišljeno i opasno
Kremlj je krajem prošle nedjelje saopštio da su razgovori o obaranju ruskih vojnih aviona nad Evropom nepromišljeni, agresivni i predstavljaju ozbiljnu eskalaciju tenzija u blizini ruske granice.
Agencija Blumberg je prošle nedjelje objavila da su evropske diplomate na privatnom sastanku upozorile Kremlj da je NATO spreman da u potpunosti odgovori na dalja kršenja svog vazdušnog prostora, uključujući i obaranje ruskih aviona.
Na napetom sastanku u Moskvi, britanski, francuski i njemački izaslanici su, prema pisanju američke agencije, izrazili zabrinutost zbog upada tri lovca MiG-31 iznad Estonije prošle sedmice. Prema izvorima koji su govorili pod uslovom anonimnosti diplomate su nakon sastanka zaključile da je povreda vazdušnog prostora bila namjerna taktika naređena od strane ruskih komandanata.
Tramp je podržao lidere NATO-a, uključujući Poljaka Donalda Tuska, koji su snažno pozvali na obaranje ruskih aviona, dok je njemački ministar odbrane Boris Pistorius upozorio da saveznici rizikuju da “nesvjesno” upadnu u Putinovu “zamku eskalacije” ukoliko otvore vatru na ruske letjelice.
“Ako NATO obori ruski avion pod izgovorom navodnog kršenja njegovog vazdušnog prostora, to će značiti rat”, rekao je ruski ambasador Aleksej Meškov u četvrtak tokom intervjua na francuskoj radio-stanici RTL.
I drugi lideri NATO-a, među kojima i italijanska premijerka Đorđa Meloni, pozvali su na oprez, upozoravajući saveznike da ne nasjednu na provokaciju Kremlja. Ipak, holandski premijer Dik Skof izjavio je da bi podržao obaranje aviona. “Rusi treba da budu svjesni da se to može dogoditi ako uđu u vazdušni prostor NATO-a”, rekao je Skof u četvrtak u intervjuu u Njujorku.
Upadi dronova i lovačkih aviona nisu novost. Vazdušne granice Alijanse, naročito iznad Baltika, čine uske koridore podložne nesporazumima i brojnim manevrima u sivoj zoni. Od 2022. NATO je prijavljivao između 300 i 500 presretanja ruskih aviona godišnje.
Primjer Turske
Međutim nakon niza posljednjih povreda vazdušnog prostora NATO-a pojedini saveznici su podsjetili na brzu i smrtonosnu reakciju Turske prije deceniju, kada je oborila ruski borbeni avion koji je prešao preko njene južne granice.
Ministarka odbrane Litvanije Dovile Sakaliene objavila je na mreži Iks da je Turska “prije 10 godina postavila primjer” za NATO, pozivajući na odlučnije poteze u suočavanju sa današnjim “testovima” iz Rusije.
Dana 24. novembra 2015, turski avion F-16 oborio je ruski Su-24 u blizini sirijske granice. Na dramatičnim snimcima vidio se avion u plamenu kako se obrušava na šumoviti greben, što je označilo prvi takav vojni sukob između člana NATO-a i Moskve od osnivanja alijanse 1949. godine.
Turska, koja ima drugu najveću vojsku u NATO-u, navela je da je u više navrata uputila upozorenjaprije nego što se odlučila za primjenu važećih pravila o upotrebi sile. Moskva je negirala bilo kakva kršenja, zamrzla odnose i uvela trgovinske i turističke restrikcije Ankari.
U roku od nekoliko sati, NATO je sazvao hitan sastanak i izrazio solidarnost u vezi sa teritorijalnim integritetom Turske, ali je istovremeno pozvao na smirenost. Naredni potezi Alijanse, uključujući nadzorne i rano-uzbunjivačke letove, imali su za cilj deeskalaciju, a ne izazivanje konfrontacije.
Međutim Turska se 2015. osjećala izloženom zbog, kako je vidjela, mlake reakcije NATO-a i ekonomskih posljedica koje je izazvalo obaranje ruskog aviona. To je na kraju, ironično, navelo Ankaru da potraži bliže veze sa Moskvom, koje su se održale i tokom rata aktuelnog Rusije protiv Ukrajine, piše agencija Rojters.
Zid protiv dronova
Lideri Evropske unije na jučerašnjem sastanku u Kopenhagenu razgovarali su o “zidu protiv dronova” radi zaštite kontinenta od ruskih dronova. Mada Evropska komisija još nije izradila detaljan plan za taj projekat, ostavljajući otvorena pitanja troškova i praktične primjene, generalni sekretar NATO-a Mark Rute pohvalio je tu ideju kao “pravovremenu i neophodnu”.
Portparol Kremlja Dmitrij Peskov kritikovao je evropske planove za zid protiv dronova.
“Kao što je istorija pokazala, podizanje zidova nikad nije ispravno”, rekao je Peskov novinarima u utorak.
Bonus video:
