Što se hibridni rat Rusije više približava evropskim prijestonicama, to se čini da su lideri Evropske unije manje sposobni da se dogovore kako da odgovore. Barem je takav bio zabrinjavajući utisak nakon disonantnog samita EU u Kopenhagenu.
Sastanak, sazvan prošle sedmice s ciljem da se izgradi konsenzus o ključnim prioritetima evropskog ponovnog naoružavanja, pretvorio se u neprijatnu demonstraciju sukoba oko nadležnosti, političkih prepirki i skrivenih interesa koji sputavaju napore da se izgradi koherentna evropska odbrana. Lideri su se prepirali ne samo oko toga ko bi trebalo da vodi vojno jačanje Evrope, već i o tome kako finansirati dalju otpornost Ukrajine na rusku agresiju i kako unaprijediti kandidaturu Kijeva za članstvo u EU.
Izrazili su zabrinutost zbog ponovljenih povreda evropskog vazdušnog prostora dronovima koji nadlijeću aerodrome i vojne baze, kao i zbog ulazaka ruskih borbenih aviona preko granica - ali djeluje da nijesu sigurni kako da reaguju. Oboriti ih? Ispratiti ih van teritorije? Održati smirenost i nastaviti po starom? Ili uzvratiti korišćenjem zamrznute ruske imovine za obezbjeđivanje velikog zajma Ukrajini, preduzimanjem agresivnijih koraka za zaustavljanje ruskog izvoza nafte i gasa, te davanjem Kijevu raketa dugog dometa za napade dublje u rusku teritoriju?
U Kopenhagenu nije postignut konsenzus - a odluke će morati biti donijete uskoro.
Ruski predsjednik Vladimir Putin vjerovatno se smije kakofoniji u danskoj prijestonici i mogao bi iz toga izvući zaključak da je Evropa slaba i podijeljena u odgovoru na njegove sve češće provokacije. To bi bilo opasno za sve strane.
Lideri najvećih članica EU iskoristili su neformalni samit da odbace predlog predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen o izgradnji višeslojnog “zida protiv dronova” za istočnu Evropu, nakon niza incidenata u kojima su ruski dronovi povrijedili vazdušni prostor i događaja povezanih s ruskom “flotom iz sjenke” dotrajalih tankera koji krše sankcije.
Sukob u Kopenhagenu nije bio oko dronova, već oko moći. Nacionalni lideri posumnjali su da se iza odbrambenih inicijativa krije pokušaj Evropske komisije da proširi svoje nadležnosti, pa su željeli da Ursulu fon der Lajen vrate u okvire njenih ovlašćenja
U dokumentu koji je distribuirala liderima, Fon der Lajen je predložila četiri vodeća evropska odbrambena projekta: evropski zid protiv dronova, nadzornu mrežu za istočno krilo, vazdušni odbrambeni štit i svemirski odbrambeni štit. Takođe je navela da će izvršni organ EU pratiti napredak država članica u ispunjavanju ciljeva za povećanje spremnosti do 2030. godine, kroz novi proces izvještavanja i procjene.
Francuski predsjednik Emanuel Makron odbacio je koncept “zida protiv dronova”, rekavši da je potrebno nešto “sofisticiranije i složenije”. Njemački kancelar Fridrih Merc oštro je kritikovao pretjeranu regulaciju iz Brisela i, iza zatvorenih vrata, žestoko napao plan protiv dronova. Italijanska premijerka Đorđa Meloni žalila se da se Brisel fokusira isključivo na zaštitu istočnih zemalja, dok zanemaruje južno krilo. Takođe je nagovijestila još jedan prigovor: to bi, po njenom mišljenju, trebalo da bude posao NATO-a, a ne EU.
Sukob nije bio oko dronova, već oko moći. Nacionalni lideri posumnjali su da se iza odbrambenih inicijativa krije pokušaj Evropske komisije da proširi svoje nadležnosti, pa su željeli da Ursulu fon der Lajen vrate u okvire njenih ovlašćenja.
U redu je kada Brisel nudi državama članicama 150 milijardi eura u zajmovima za zajedničke projekte nabavke vojne opreme i da ublaži fiskalna pravila kako bi se omogućilo veće zaduživanje za potrebe odbrane. Ali velike evropske vlade žele da zadrže kontrolu u svojim rukama, pri čemu bi se grupe zemalja fokusirale na razvoj različitih sposobnosti radi ispunjavanja svojih NATO obaveza.
Takvi sukobi oko nadležnosti postoje otkako je EU prije 25 godina preuzela ulogu u oblasti odbrane. Sada su ponovo izbili, i to još izraženije, jer odbrana sve više postaje nova oblast evropske integracije.
Ne može se kriviti Brisel što insistira da države članice efikasnije koriste rastuće budžete za odbranu zajedničkim projektima, umjesto da dupliraju kapacitete i time sprečavaju izgradnju jače evropske vojne industrijske i tehnološke baze. To, međutim, podrazumijeva usklađivanje vojnih potreba i manju zavisnost od kupovine američke opreme.
Ipak, političko vođstvo ostaće u rukama glavnih evropskih vojnih sila, između ostalog i zato što je EU ograničena činjenicom da među članicama ima neutralne države (Austriju, Irsku, Kipar i Maltu), ali i zemlje naklonjene Rusiji (Mađarsku, Slovačku, a uskoro možda i Češku). Osim toga, Ujedinjeno Kraljevstvo ostaje nezaobilazan akter evropske odbrane, uprkos tome što je napustilo Uniju.
“Koalicija voljnih”, koja djeluje pod francusko-britanskim vođstvom na davanju bezbjednosnih garancija Ukrajini, mogla bi poslužiti kao jezgro evropskog procesa ponovnog naoružavanja. Međutim, industrijsko rivalstvo među njenim ključnim članicama prijeti da potkopa zajednički odbrambeni napor.
Francuska i Njemačka sukobljene su oko projekta budućeg borbenog vazduhoplovnog sistema, koji su pokrenule 2017. godine, a kojem se kasnije pridružila i Španija. Koncept koji je obuhvatao lovce šeste generacije, napredne dronove i “borbeni oblak” trebalo je da postane evropska alternativa zavisnosti od američkog F-35 i njegovih nasljednika. Međutim, “vazdušne borbe” između glavnih izvođača, Dassault Aviationa i Airbusa, oko dizajnerskog vođstva i raspodjele posla dovele su projekat na ivicu kolapsa. U međuvremenu, konkurentski globalni borbeni vazduhoplovni program, koji predvode Ujedinjeno Kraljevstvo, Italija i Japan, napreduje.
U osnovi svih ovih sporova leži nedostatak međusobnog povjerenja među Evropljanima, koji dodatno produbljuje neizvjesnost u pogledu američke posvećenosti evropskoj bezbjednosti pod administracijom Donalda Trampa. Kada države nijesu sigurne koliko mogu da vjeruju jedna drugoj, njihov instinkt je da se oslone na svoje nacionalne vojne industrije i oružane snage.
To slabi Evropu upravo u trenutku kada mora da pokaže snagu i odlučnost prema Rusiji. Evropski lideri moraju prestati da traže krivce u Evropskoj komisiji i hitno djelovati zajednički - kao da je Evropa pod napadom, jer ona to i jeste.
Tekst je preuzet iz “Gardijana”
Prevod: N. B.
Bonus video:
