Posljednjih godina, Britanija je u očima Moskve postala omiljeni negativac. Optuživana je za planiranje napada dronovima na ruske vojne aerodrome, za dizanje u vazduh gasovoda Sjeverni tok, za vođenje „terorističkih“ upada unutar Rusije, pa čak i za pomaganje u prošlogodišnjem jezivom napadu Islamske države na koncertu u Moskvi.
Ove sedmice je dodata nova optužba: ruske vlasti tvrde da je britanska obavještajna služba pokušala - i nije uspjela - da namami ruske pilote da prebjegnu na Zapad.
„FSB je sve to veoma detaljno razotkrio“, rekao je ruski ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov novinarima u Moskvi, opisujući ono što je nazvao britanskom podrškom zavjeri da se ruski pilot, koji upravlja avionom opremljenim "kinžal" raketom, namami u Rumuniju, gdje bi, kako je tvrdio, avion oborile snage NATO-a.
„Ne znam kako će se Britanci oprati od toga, iako je dobro poznata njihova sposobnost da, poput guske s koje voda sklizne, uvijek izađu čisti,“ dodao je Lavrov, koristeći rusku izreku koja Britaniju prikazuje kao zemlju koja bez obzira na postupke uvijek izbjegne odgovornost.
London negira umiješanost u sve ove zavjere.
Dok Moskva nastoji da obnovi odnose s administracijom Donalda Trampa, Britanija je preuzela ulogu koja je nekada bila rezervisana za SAD - glavnog protivnika Kremlja i omiljenog bauka u njegovom propagandnom ratu.
„Rusija sebe vidi kao ravnopravnu sa Sjedinjenim Državama“, rekao je potpukovnik Džon Forman, bivši britanski vojni ataše u Moskvi. „Sada ne mogu direktno da kritikuju Trampa, pa koga će onda okriviti za svoje nevolje - za gubitke u Ukrajini, za milion žrtava? Okrivljuju ono što im je najbliže, Britance. Lako je prikazati nas kao korijen svih ruskih problema“.
Ove godine, ruska Spoljna obavještajna služba (SVR) je saopštila: „London danas, kao uoči oba svjetska rata, djeluje kao glavni globalni huškač“.
To je uloga koju je Britanija, prema ruskom viđenju, povremeno nosila već više od dva vijeka.
Tokom hladnog rata, SAD su u žargonu KGB-a bile poznate kao „glavni neprijatelj“, dok je Britanija bila daleko iza, na drugom mjestu. Iako rivalstvo i međusobno špijuniranje nikada nisu nestali, u očima Kremlja prijetnja iz Britanije bila je tek sporedna priča u odnosu na glavni okršaj između Moskve i Vašingtona.
Međutim, rivalstvo između Rusije i Britanije ima dugu istoriju, koja seže do „Velike igre“ u 19. vijeku, kada su se imperijalna Rusija i Britanija borile za uticaj u centralnoj Aziji, gdje su se njihove imperije na nekim mjestima približavale jedna drugoj na svega 20 milja.
Postojao je kratak period kada su imperije bile saveznici, ali nakon Oktobarske revolucije 1917. godine, Britanija je ponovo postala glavni protivnik, koji su marksistički boljševici vidjeli kao vodeću silu starog kapitalističkog i imperijalističkog poretka.
SAD su u to vrijeme bile tek sporedna misao; rana sovjetska spoljna obavještajna služba pokrivala je tu zemlju iz svog britanskog odjeljenja, „pošto je bila anglosaksonska zemlja i zato što nam ionako nije mnogo smetala“, prema riječima Georgija Agabekova, obavještajca koji je kasnije prebjegao.
Međutim, potpuna invazija na Ukrajinu dovela je odnose na najniži nivo do sada.
Iako su britanski budžet i kapaciteti mnogo manji od američkih, Britanci su često bili znatno spremniji od svojih američkih partnera da preuzmu rizike i pomjeraju granice kada je riječ o vojnoj pomoći Ukrajini i razmjeni obavještajnih podataka.
„Britanci su bili korak ispred od prvog dana“, rekao je jedan izvor iz ukrajinske obavještajne službe.
Boris Džonson je bio jedan od prvih zapadnih lidera koji je posjetio Kijev nakon invazije, stigavši početkom aprila 2022, samo deset dana nakon što su se ruske snage povukle s položaja oko prijestonice. Džo Bajden je u posjetu stigao tek u februaru 2023.
Američki zvaničnici su odobrili masivnu podršku Ukrajini, ali su bili oprezni zbog mogućeg zaoštravanja sukoba, dok je Džonson često koristio borbenu retoriku o porazu Rusije, što u Moskvi nije prošlo nezapaženo.
Ruski zvaničnici, uključujući Vladimira Putina, više puta su se hvatali za tvrdnje da je Džonson osujetio mogući mirovni sporazum u proljeće 2022. godine. Prema verziji koju Moskva plasira, Kijev je bio spreman da pristane na uslove već u ranoj fazi rata, ali se povukao po britanskom nalogu. To je verzija događaja koju je predsjednik Volodimir Zelenski odbacio, ali koja je sada ukorijenjena u ruskim državnim medijima.
„Džepovi anglofobije zaista postoje unutar bezbjednosnih službi, među ljudima poput (Nikolaja) Patruševa, (Aleksandra) Bortnikova i (Sergeja) Nariškina“, rekao je Forman, misleći na trojicu najmoćnijih ruskih silovika, pripadnika bezbjednosnog establišmenta.
Među ruskom vladajućom elitom, nekada bezazleni izraz „Anglosaksonci“ ponovo je oživio kao skraćenica za najdublje strahove Kremlja u vezi sa Zapadom. U zvaničnom leksikonu, on više ne označava drevni narod, već geopolitičku zavjereničku grupu, koju ovaj put predvodi London i koja je optužena da pokušava da obuzda, ponizi i na kraju rasturi Rusiju.
Neprijateljstvo se spustilo s vrha ka dolje. Propagandisti na ruskoj televiziji sada se nadmeću ko će izreći bizarnije prijetnje: jedan od Putinovih omiljenih voditelja redovno se hvali da bi Britanija mogla biti „potopljena“ novim ruskim nuklearnim torpedom.
Javno mnjenje slijedi isti obrazac. Prema anketi Levada centra ovog ljeta, 49 odsto Rusa navodi Britaniju kao jednog od glavnih neprijatelja svoje zemlje, odmah nakon Njemačke.
Ali čini se da ta mržnja u samoj Britaniji uglavnom prolazi neprimijećeno, rekao je Forman.
„Oni se mnogo više bave nama nego što se mi bavimo njima“, rekao je. „To nije odnos zasnovan na uzajamnosti; prosječan Britanac na ulici nema pojma da takva mržnja uopšte postoji“.
Dodatnu zabunu stvara to što je moskovska retorika često kontradiktorna, opisujući Britaniju i kao blijedu kolonijalnu relikviju u nestajanju, i kao silu s nesrazmjerno velikim uticajem na svjetska zbivanja.
„Sovjetski lideri tada, a ruski lideri danas, udjeljuju Ujedinjenom Kraljevstvu svojevrsan izvrnuti kompliment tvrdeći da vjeruju kako London stoji iza svake zavjere protiv njih“, napisao je Majkl Klark, gostujući profesor vojnih studija na Kings koledžu u Londonu, u nedavnom izdanju British Army Review.
„Britanska obavještajna služba i dalje je omiljena meta ruskih analitičara“, dodao je.
Istovremeno, kako je navedeno u nedavnom radu instituta New Eurasian Strategies Research, Britanija se u Moskvi prikazuje „kao oslabljena sila, marioneta Sjedinjenih Država i društvo u moralnoj i socijalnoj degradaciji“.
Britanija, međutim, nije sama u kremaljskoj galeriji neprijatelja. Od Trampovog izbora, Evropa u cjelini pridružila se tom spisku - više ne kao lojalni sljedbenik Vašingtona, već, prema moskovskom narativu, kao pravi izvor zapadne agresije i nestabilnosti.
Ipak, čini se da Ujedinjeno Kraljevstvo zauzima posebno mjesto.
„Ne vole oni Evropu, ali Britance zaista mrze, to je poruka koja se stalno provlači kada razgovarate s Rusima“, rekao je jedan visoki evropski diplomata u Moskvi, koji je zatražio anonimnost kako bi mogao govoriti slobodno.
Šta britanski status neprijatelja konkretno znači za rusku politiku prema Ujedinjenom Kraljevstvu teško je procijeniti.
Među ruskom vladajućom elitom, nekada bezazleni izraz „Anglosaksonci“ ponovo je oživio kao skraćenica za najdublje strahove Kremlja u vezi sa Zapadom. U zvaničnom leksikonu, on više ne označava drevni narod, već geopolitičku zavjereničku grupu, koju ovaj put predvodi London i koja je optužena da pokušava da obuzda, ponizi i na kraju rasturi Rusiju
Ujedinjeno Kraljevstvo nije jedino koje optužuje Moskvu da vodi široku hibridnu kampanju na njegovoj teritoriji. Širom Evrope, obavještajne službe pripisuju Moskvi sabotaže, podmetanje požara i operacije dezinformisanja, kao dio onoga što opisuju kao koordinisanu kampanju protiv kontinenta.
Ali na diplomatskom planu, čini se da Moskva jedinstveno odbija da stupi u kontakt s Londonom, čak ni kroz privatne kanale. "Fajnenšl tajms" je ove sedmice izvijestio da je London pokušao, ali bez uspjeha, da uspostavi diskretnu liniju komunikacije, dok se Kremlj pokazao mnogo otvorenijim prema Berlinu i Parizu.
Pavel Baev, istraživački profesor u Institutu za mirovna istraživanja u Oslu, sugerisao je da bi razlog mogao biti to što vojna podrška Ukrajini uživa široku podršku britanske javnosti i čitavog političkog spektra, dok je u drugim evropskim zemljama mnogo spornija.
„Kao rezultat toga, Moskva se sada više fokusira na Njemačku i Francusku kao potencijalne kanale za potkopavanje evropskih planova o ponovnom naoružavanju", rekao je Baev.
Klark je primijetio da se moskovsko neprijateljstvo dodatno zaoštrava zbog onoga što Rusija vidi kao britansku stratešku ranjivost: zemlju koja je usklađena s Evropom, ali stoji izvan nje, i sve je izolovanija od nje.
„Moskva smatra da se Ujedinjeno Kraljevstvo tokom procesa breksita izolovalo od svojih evropskih partnera i da će mu trebati vremena da povrati političku poziciju koju je izgubilo među glavnim evropskim silama“, rekao je.
Istovremeno, napisao je Klark, Britanija se mučila da održi obnovljeno strateško partnerstvo sa Sjedinjenim Državama, jer joj je bilo teško da zadrži bliske odnose i sa Trampovom i sa Bajdenovom administracijom.
„Dakle, iz perspektive Moskve, Ujedinjeno Kraljevstvo je izolovanije nego ikada od 1914. i može biti lako izdvojeno kao ranjiva meta“.
Prevod: A.Š.
Bonus video:
