Ovih dana se navršava 1.700 godina od održavanja Prvog nikejskog sabora. Ovo veliko crkveno okupljanje u Rimskom carstvu pod carom Konstantinom, održano 325. godine, smatra se ključnom etapom u razvoju crkve.
Na saboru u Nikeji, na kojem je učestvovalo oko 200 episkopa, oblikovani su osnovni djelovi današnje hrišćanske vjere.
"Prvi Nikejski sabor je bio jedini sabor, dakle jedino okupljanje gotovo svih tada relevantnih autoriteta u antičkoj crkvi, pod vođstvom cara", objašnjava katolički teolog iz Paderborna Kristijan Štol.
"Za razliku od svih kasnijih sabora, ovaj sabor i dalje priznaju sve postojeće hrišćanske konfesije", dodaje Štol za Dojče vele (DW).
To pokazuju i programi crkvenih akademija i obrazovnih institucija – ne samo u Njemačkoj – kao i skupovi međunarodnih mreža teologa: gotovo svuda se, s različitim akcentima, ove godine pojavljuje spominjanje Nikejskog sabora.
Želja za jedinstvom
Štol je takođe direktor važnog Instituta "Johan-Adam-Meler" za ekumenizam, sa katoličke strane. Po njegovom mišljenju, danas "mnogi hrišćani širom svijeta gledaju na ovaj sabor" sa nadom ili namjerom da se ojača jedinstvo ne samo unutar crkve, već i u političkom svijetu.
Jer, 325. godine se, u osnovi, takođe radilo o jedinstvu crkava i jedinstvu carstva. Danas su, nasuprot tome, i crkva i svijet podijeljeni i razjedinjeni.
U dvije goruće temeljne tačke, Nikejski sabor je donio razjašnjenja. Prvo, učesnici su se nakon duge rasprave dogovorili oko zajedničkog datuma Uskrsa. Time je centralni hrišćanski praznik u tadašnjem svijetu prvi put proslavljen istog dana među svim hrišćanima.
Drugo, sabor je donio odluku o tome kako treba razumjeti osobu Isusa iz Nazareta.
"Već Novi zavjet poznaje različita gledišta po tom pitanju", kaže Štol.
Zato je u antičkom svijetu bilo "čitav niz teoloških kontroverzi".
"U Nikeji su se dogovorili da se Hristos može nazvati Bogom – u istom smislu u kom vjernici govore o Bogu Ocu."
To se i danas visoko cijeni kod svih hrišćanskih konfesija. U ispovijedanju vjere se kaže da je Isus Hristos, Sin Božiji, "pravi Bog od pravog Boga, rođen, a ne stvoren, jednosuštan s Ocem..."
"Car kao pokretač"
Zanimljiv je bio istorijski kontekst. Veliko okupljanje crkvenih predstavnika sazvao je svetovni vladar. Konstantin (rođen između 270. i 288 u današnjem Nišu; preminuo 337) bio je rimski car od 306. godine, a od 324. vladao je i zapadnim i istočnim dijelom Rimskog carstva, odnosno Vizantijom.
Najkasnije od 324. godine otvoreno se izjašnjavao kao hrišćanin.
Štol ocjenjuje Konstantina kao "pokretača" sabora. Svjetovna vlast je prije svega slijedila političke motive – da okonča sukobe u carstvu. Car je želio "da izbjegne sukobe među episkopima, da zaštiti svoju upravu od teoloških rasprava".
A učesnici sabora su, uprkos jezičkim barijerama i vrlo različitom porijeklu, uspjeli da se dogovore – što bi danas moglo poslužiti kao uzor u rješavanju vjerskih sukoba, smatra Štol.
Tako ovaj događaj, koji je trajao od kraja maja (tačan datum početka nije poznat) do 25. jula 325. godine, zaista – i to je rijetkost – pripada zajedničkoj istoriji svih današnjih crkava.
Tu je nastao zajednički simbol ispovijedanja vjere kao tačka oslonca. U gradu, koji se danas zove Iznik i koji se nalazi oko 120 kilometara jugoistočno od Istanbula.
Veliko iščekivanje pape Franja
Godinama unazad, nedavno preminuli papa Franjo je s velikim iščekivanjem gledao na 2025. godinu u okviru teme ekumenizma. To je s jedne strane bilo posebno zbog činjenice da su ove godine sve crkve slavile Uskrs istog dana – što se dešava rijetko, jer su se tokom istorije kalendari zapadnog i istočnog hrišćanstva razišli.
S druge strane, što je još važnije, Franjo je želio da usmjeri pažnju na sjećanje na Nikeju i zajedničko nasljeđe svih hrišćana. Posjeta povodom jubileja bila je planirana za kraj maja. Ali, stvari su se odvile drugačije.
Inače, papa Franjo, koji je preminuo 21. aprila u 88. godini, bio je gotovo prijateljski povezan sa vaseljenskim patrijarhom Vartolomejem (85), koga je posjetio 2014. u njegovoj rezidenciji u Istanbulu, a sreo se s njim ponovo 2015. na Lezbosu.
Vartolomej, koji je prisustvovao i Franjovom ustoličenju 2013. u Vatikanu, nedavno je u dva navrata putovao u Rim – na sahranu Franja i na ustoličenje pape Lava XIV.
To što tako nešto danas izgleda normalno, zapravo nije bilo uobičajeno: tek 1964. godine su se, prvi put nakon više od 500 godina, ponovo sreli papa iz Rima i patrijarh iz Carigrada.
Lav XIV, koji je od 8. maja biskup Rima i time papa, i Vartolomej, koji je patrijarh od 1991, sastali su se 18. maja u Vatikanu.
Nakon toga je rimski papa pozvao na postizanje potpune zajednice među svim hrišćanima i podsjetio na Prvi nikejski sabor.
Sada se očekuje – a papa je to najavio svega nekoliko dana po preuzimanju službe – da će krajem novembra otputovati u današnju Tursku povodom obilježavanja 1.700 godina od sabora i posjetiti današnji Iznik i Istanbul.
Bonus video:
