Zvaničnici Pentagona sastali su se krajem avgusta s grupom evropskih diplomata i prenijeli im oštru poruku: Sjedinjene Države planiraju da obustave dio bezbjednosne pomoći Letoniji, Litvaniji i Estoniji, članicama NATO-a koje se graniče s Rusijom.
U širem smislu, zvaničnik Pentagona Dejvid Bejker rekao je grupi, prema riječima jednog zvaničnika, upoznatog s tim komentarima, da Evropa mora biti manje zavisna od SAD. Pod predsjednikom Donaldom Trampom američka vojska će usmjeriti pažnju na druge prioritete, poput odbrane sopstvene teritorije, prenio je Rojters.
Agencija navodi da su neke evropske diplomate strahovale da bi taj potez mogao da ohrabri ruskog predsjednika Vladimira Putina i da se u petak možda ispostavilo da su bili u pravu.
Ruski lovci MiG-31 ušli su u estonski vazdušni prostor na oko deset minuta, saopštila je Estonija, prije nego što su ih otjerali italijanski avioni F-35. Rusija je negirala povredu estonskog vazdušnog prostora, navodeći da su njeni avioni letjeli iznad neutralnih voda. Nekoliko sati kasnije, ruski avioni su nadlijetali poljsku naftnu platformu, saopštila je Varšava. U noći između 9. i 10. septembra, poljska vojska je oborila nekoliko ruskih dronova.
Reakcija SAD na te incidente za sada je bila prilično suzdržana. Tramp se nekoliko sati nije oglašavao povodom posljednjeg upada, a zatim je rekao da bi to mogla biti “velika nevolja”. Nakon incidenta u Poljskoj, na svojoj mreži Truth Social zagonetno je objavio: “Here we go!” (“Počinje!”).
Njegove reakcije se, čini se, uklapaju u obrazac koji se tek nazire, navodi Rojters.
Nakon mjeseci u kojima je predlagao različite ideje za rješavanje ili posredovanje u nekim od najtežih svjetskih sukoba, Tramp se posljednjih nedjelja uglavnom povukao iz diplomatije. Umjesto toga, prepustio je saveznicima, a u nekim slučajevima ih i podsticao, da preuzmu inicijativu, uz neodređena obećanja o američkoj pomoći.
On sve više pažnje usmjerava na unutrašnja pitanja, poput borbe protiv kriminala, suočavanja s onim što naziva nasilnim ljevičarskim ekstremizmom i reforme jednog od glavnih programa za izdavanje viza.
Nakon burnog diplomatskog ljeta, tokom kojeg je na Aljasci ugostio Putina, Tramp je poručio Evropljanima da moraju uvesti oštre sankcije kupcima ruske nafte ako očekuju da Vašington dodatno pojača finansijski pritisak na Moskvu zbog njenog rata u Ukrajini.
Nakon što je prvih nekoliko mjeseci mandata pokušavao da obezbijedi prekid vatre između Izraela i Hamasa, predsjednik SAD je u posljednje vrijeme počeo da odmahuje rukom na poteze Izraela koji, čini se, potkopavaju mogućnost dogovora o okončanju rata u Gazi.
Zvaničnici Bijele kuće su osudili napad Izraela na kancelariju Hamasa na teritoriji Katara, američkog saveznika, ali nisu preduzeli nikakvu akciju. Kada je Izrael pokrenuo kontroverznu vojnu ofanzivu na grad Gazu, Tramp se nije usprotivio, iako su evropski i arapski saveznici osudili taj potez, koji je, kako se činilo, mogao da sahrani mirovne pregovore.
Rojters piše da Trampov oprez prema uključivanju SAD u velike sukobe ne iznenađuje s obzirom na to da je tokom dvogodišnje kampanje tvrdio da je država vojno preopterećena, a politički protivnici nazivali su ga izolacionistom.
Međutim, tokom ljeta se pojavio drugačiji Tramp. Na nezadovoljstvo nekih konzervativnih političkih saveznika, u junu je bombardovao ključne iranske nuklearne lokacije u znak podrške izraelskom vazdušnom ratu. Na samitu NATO-a u Holandiji kasnije tog mjeseca, nagovijestio je da će poslati nove PVO sisteme “patriot” Ukrajini. U julu je pojačao prijetnje sankcijama i tarifama usmjerenim protiv Moskve.
Prema ocjeni analitičara, Tramp se sada vraća na staro.
Aron David Miler, dugogodišnji američki diplomata i viši saradnik Karnegi fondacije za međunarodni mir, kaže da je Tramp možda jednostavno shvatio da su sukobi mnogo teži za rješavanje nego što je zamišljao.
“On nije zainteresovan da preduzme bilo šta, osim ako ne procijeni da će uloženi napor i politički kapital donijeti dobitak vrijedan truda”, rekao je Miler.
Rojters piše da bi najnoviji zaokret predsjednika lako mogao da bude praćen još jednim u suprotnom smjeru, i podsjeća da je on u aprilu i maju javno sugerisao mogućnost povlačenja iz rata u Ukrajini, da bi se zatim ponovo snažno angažovao na tom pitanju.
Osim toga, dodaje se u analizi, povlačenje Bijele kuće nije bilo potpuno. Dio američkog naoružanja je posljednjih sedmica počeo da pristiže u Ukrajinu u okviru zajedničke bezbjednosne inicijative SAD i NATO-a, nazvane program PURL.
Tramp je možda jednostavno shvatio da su sukobi mnogo teži za rješavanje nego što je zamišljao. On nije zainteresovan da preduzme bilo šta, osim ako ne procijeni da će uloženi napor i politički kapital donijeti dobitak vrijedan truda
Ipak, analitičari izražavaju zabrinutost da će mlaka reakcija SAD na posljednje ruske provokacije samo ohrabriti Putina na agresivnije poteze.
Dalje povlačenje SAD “dovelo bi do još provokativnijih akcija Putina, jer on Evropu vidi kao slabiju budući da ju je moguće podijeliti, naročito bez podrške SAD”, kaže Aleks Plitsas, viši saradnik Atlantskog savjeta.
Nekoliko evropskih diplomata u Vašingtonu privatno je izrazilo iscrpljenost zbog Trampovog promjenljivog stava prema Rusiji, i sugerisalo da bi eventualno novo zaoštravanje njegovog kursa prema Moskvi moglo da bude bez kredibiliteta.
Tokom ljeta, rekle su te diplomate, raspoloženje je bilo primjetno drugačije.
Na samitu NATO-a u junu, Tramp je zasuo pohvalama evropske lidere, a mjesec kasnije više puta prijetio Rusiji direktnim i sekundarnim sankcijama i pristao na uspostavljanje programa PURL.
Međutim, razočaravajući samit s Putinom nije donio nikakav proboj, već veliki udarac za Kijev: Tramp je nakon sastanka izjavio da prekid vatre u Ukrajini nije preduslov za trajan mir, što je stav koji zastupa Putin, ali ne i evropski saveznici.
U napetom razgovoru 4. septembra sa evropskim partnerima, Tramp je tvrdio da evropske države očekuju da će ih SAD izbaviti, iako same još uvijek podržavaju rusku ratnu mašineriju kupovinom ruske nafte, navela su dvojica zvaničnika upoznatih s detaljima poziva.
Tramp je naredne sedmice poručio zvaničnicima Evropske unije da bi trebalo da Kini i Indiji uvedu stoprocentne carine kako bi ih kaznili zbog kupovine ruske nafte. Takav potez je predstavio kao preduslov za djelovanje SAD, rekao je jedan zvaničnik.
Trampove pristalice kažu da on samo traži da se Evropa založi za sopstvenu bezbjednost.
Međutim, kako navodi Rojters, neke diplomate naslućuju zamku. Takve mjere bi bilo teško brzo progurati kroz birokratiju EU, naročito jer Unija preferira sankcije u odnosu na carine. Dvojica visokih evropskih diplomata u Vašingtonu takođe su primijetila da je Tramp u posljednje vrijeme govorio o snižavanju trgovinskih barijera sa Indijom.
Ostaje nejasno da li će upad u Estoniju u petak promijeniti Trampov proračun u odnosu na Rusiju, piše Rojters.
Njegova administracija je, reklo bi se, ostala ravnodušna i na pismo koje su prošle sedmice poslali poslanici iz Estonije, Litvanije i Letonije, tražeći da Tramp preispita plan o ukidanju dijela bezbjednosne pomoći.
“Mnogi od naših evropskih saveznika spadaju među najbogatije zemlje svijeta”, rekao je jedan zvaničnik Bijele kuće. “Oni su sasvim sposobni da finansiraju te programe, ako to žele.”
Bonus video:
