Godine 1980, Gertrud Šolc-Klink, nekadašnja neumoljiva liderka Nacističkog ženskog biroa u Berlinu od 1934. do 1945, opisala je svoju nekadašnju funkciju istoričarki Klaudiji Kunc kao “uticanje na žene u njihovim svakodnevnim životima”.
Njena publika - otprilike 4 miliona djevojaka u okviru Hitlerove omladine, 8 miliona žena u nacističkim udruženjima pod njenom jurisdikcijom i 1,9 miliona pretplatnica njenog ženskog časopisa Frauen Warte (Ženska straža), prema Kunc - bila je izložena propagandi koju je ona nazivala “kolijevka i kutlača”, odnosno reproduktivne i domaćinske dužnosti kao temelj nacionalne snage.
“Postojao je čitav niz ženskih časopisa koji su veličali domaćice” u nacističkoj Njemačkoj, kaže Kunc, počasna profesorka istorije na Univerzitetu Djuk. “To bi danas bio ekvivalent društvenim mrežama.” “Frauen Warte” nije sadržao ništa pretjerano političko - već uglavnom privlačne “lajfstajl” sadržaje o tome kako održavati čist i dobro opskrbljen dom dok se odgaja zdrava porodica, uz povremene rasprave o tome koliko šminke žena treba da koristi. Preferirao se prirodan izgled - slično današnjem trendu “čiste djevojke”. “U cenzurisanom društvu svima su potrebne rasprave o bezazlenim temama”, dodaje Kunc.
Kunc je dobro upoznata s načinima na koje politički autokrate koriste rad žena u domaćinstvu kako bi sproveli državnu ideologiju. Njena knjiga iz 1986. “Majke u otadžbini” opisuje kako su obične žene nacističke Njemačke “djelovale u samom njenom središtu”, njegujući ideale bijele nadmoći, ženske podređenosti i porodične žrtve.
Mislioci poput njemačkog teoretičara Teodora Adornoa iz 20. vijeka i savremenog američkog političkog filozofa Džordža Lakofa razmatrali su paternalističku ličnost autoritarnih režima, pri čemu Lakof naglašava da u modernoj istoriji krajnje desničarski autoritarni režimi institucionalizuju mušku vlast kroz hijerarhiju nalik porodici: žene su podređene muškarcima, a oboje pokoreni naciji kao metaforičkom “strogom ocu”. U domu, očinski autoritet i majčinska potčinjenost oblikuju djecu za širi društveni poredak, učeći ih da vide žensku podložnost kao stabilnost i da prihvate strah i konformizam kao cijenu pripadanja.
“Postoji oklijevanje da se ovaj trenutak nazove fašizmom”, kaže istoričarka kulture Tifani Florvil, “ali ekstremna autoritarna dinamika danas se jasno vidi na američkoj desnici”. (Zaista, Trampove pristalice ne prestaju da ga zovu “tata”.)
Bez presedana su deportacije imigranata; upotreba službe ICE za neosnovano zadržavanje ljudi u centrima u kojima se krše ljudska prava; zastrašivanje sudija, advokatskih kancelarija i univerziteta; i napadi na osnovne principe liberalne demokratije - što sve podstiče istoričare specijalizovane za fašizam da napuste zemlju.
“Najslavnija dužnost žene jeste da daruje djecu svom narodu i naciji, djecu koja mogu nastaviti lozu generacija i koja garantuju besmrtnost nacije”, rekao je nacistički propagandista Jozef Gebels publici žena 1933. godine
Istovremeno, odvija se značajan udar na rodnu ravnopravnost. Ideja da su ženska tijela državni resurs za održavanje populacije ponovo izbija u prvi plan; Trampova administracija podstiče tradicionalne uloge ukidanjem jednakosti na radnom mjestu, ograničavanjem reproduktivnih prava i kontrolisanjem rodnog identiteta.
“Najslavnija dužnost žene jeste da daruje djecu svom narodu i naciji, djecu koja mogu nastaviti lozu generacija i koja garantuju besmrtnost nacije”, rekao je nacistički propagandista Jozef Gebels publici žena 1933. godine. Rasno selektivni rast populacije bio je ključni dio programa nacionalističkih, fašističkih režima poput nacističke Njemačke i Italije Benita Musolinija. Put ka časti za većinu žena bio je rađanje djece, što je bilo formalizovano kroz finansijske nagrade i medalje za majke sa mnogo djece.
Na sličan način, Trampova administracija promoviše pronatalne nagrade, poput državnog investicionog računa od 1.000 dolara za svaku novorođenu bebu, a razmatrane su i druge mjere, uključujući “Nacionalnu medalju majčinstva” za žene sa šestoro djece. Dok je potpredsjednik Džej Di Vens početkom 2025. na jednom skupu protiv abortusa uskliknuo: “Želim više beba u Sjedinjenim Državama”, republikanci u Kongresu su planirali ukidanje federalnih poreskih olakšica za vrtiće i drugih vidova podrške koji omogućavaju ženama učešće na tržištu rada - pokušaj da se kontrolišu društvene uloge žena.
Politike administracije sugerišu da cilj nije samo rast populacije, već posebno veći broj bijelih porođaja. Ukidanjem reproduktivnih prava u većoj mjeri nego u bilo kojem trenutku u posljednjih 50 godina, Trampova administracija postavila je temelje za pogoršanje stope smrtnosti majki - naročito među crnkinjama, koje umiru pri porođaju gotovo tri i po puta češće nego bijele žene. Administracija je takođe pokazala neprijateljstvo prema ljudima druge boje kože, razdvajajući imigrantske porodice, ograničavajući imigraciju i naređujući ukidanje prava na državljanstvo po rođenju.
Fašistička pronatalna politika oslanja se na privid bijelih, hrišćanskih “porodičnih vrijednosti” - strategiju koja podsjeća na rad Šolc-Klink, nacističke proto-influenserke, koja je promovisanjem “djece, kuhinje i crkve” (Kinder, Küche, Kirche) nudila sliku slatkog i mirnog života. Kada je davala intervjue, Šolc-Klink je insistirala pred Klaudijom Kunc da ona i njene saradnice nisu imale nikakve veze s koncentracionim logorima, genocidom ili političkom doktrinom - da o tim stvarima gotovo ništa nisu ni znale. Umjesto toga, Šolc-Klink je činila da domaće i reproduktivne dužnosti izgledaju prestižno, a ne nametnuto, pomažući nacističkoj partiji da “obične žene osjete vrijednost na način na koji je ženama u liberalnijim partijama to bilo uskraćeno”, kaže Kunc.
Majčinstvo može biti duboko ispunjavajuće, i malo ko bi osporio značaj porodičnog života. Ipak, autoritarni pokreti ga odavno politizuju, pretvarajući ga u jedinu svrhu žene i zamjenu za autonomiju i prava. Nacionalna nestabilnost samo pojačava poruku da je pravo mjesto žene u domu sa djecom. “Ako postoji haos,” kaže Kunc, “onda žene koje održavaju domaći front stabilnim imaju još veću odgovornost: ‘Napolju je haos, ali moja porodica će živjeti tradicionalne vrijednosti.’”
Kako autoritarni režimi jačaju, oni se često oslanjaju na ženske pokrete kako bi društvo ostalo stabilno i funkcionalno na nivou domaćinstva, predstavljajući regresivne politike u privlačnijim i pristupačnijim terminima. To naročito važi za fašističke režime, koji zavise od masovnog učešća u sprovođenju svojih ekstremno nacionalističkih ciljeva. Danas tu ulogu preuzima digitalna “womanosphere”, poznata i kao femo-sfera.
Kao pandan “manosferi”, uticajnom onlajn prostoru ispunjenom mizoginijom, femosfera je neformalna mreža internet kreatora koji se okupljaju oko normativne ženstvenosti. Njena ideja o ženstvenosti oblikovana je kroz anti-kvir stavove, bijelu supremaciju, fundamentalističko hrišćanstvo i tradicionalni maternalizam. Ona se takođe uklapa u ekstremni, diskriminatorski program Projekta 2025, koji ima za cilj da poništi istorijske pobjede ženskog pokreta poput jednakosti na radnom mjestu, na obrazovanje i zdravstvenu zaštitu.
Ove vrijednosti promovišu konzervativni milenijalski i gen Z kreatori sadržaja, među kojima su Aleks Klark, voditeljka podkasta o velnesu Culture Apothecary; “profesionalna brbljivica” Bret Kuper; jutjuberka Izabel Braun; konzervativna provokatorica Kendis Ovens; anti-trans aktivistkinja i voditeljka podkasta Rajli Gejns; hrišćanska influenserka Ali Bet Staki; kao i publikacije poput Evie magazina, nazivanog “konzervativni Kosmo”. Konzervativna studentska organizacija Čarlija Kirka, “Turning Point USA”, organizuje godišnji ženski samit na kojem su glavne teme brak, rađanje i domaćinstvo.
Sadržaji femosfere kreću se od otvoreno političkih do onih koji na prvi pogled mogu djelovati kao obična lajfstajl estetika. Ove nostalgične vizije ljepote - zdrave, aspirativne predstave vrtlarstva, kuvanja, brige o zdravlju i majčinstva, oličene kroz “trad” (tradicionalne) domaćinske influenserke poput Hane Nilman i Sare Terez - su veoma privlačne. Iako nisu svi “cottagecore (kulturno-estetski trend koji romantizuje jednostavan, seoski način života i bliskost s prirodom) kreatori konzervativni propovjednici, ovaj tip sadržaja prepoznat je po ulozi u “alt-right” kanalu, gdje se oslobađajuće inovacije poput kontracepcije prikazuju kao “toksične”, a idealni status žene svodi na udata, bosa i trudna.
Femosfera veliča radosti doma i majčinstva, dok potiskuje rastuću društvenu i političku marginalizaciju žena, u konačnici učvršćujući fašističke vrijednosti poput rodne hijerarhije i dužnosti prema naciji. Za Klaudiju Kunc, sve to djeluje kao ponavljanje iste formule: “djeca, kuhinja i crkva” - samo u digitalnom dobu.
U femosferi, ženi je mjesto u domu: dobre, normalne žene žele da ostanu tamo. Ovaj digitalni pokret odražava ono što feministička medijska teoretičarka dr Džili Bojs Kej naziva “reakcionarnim feminizmom”, anti-progresivnim otporom koji tvrdi da su “posvećenost, privrženost i zaštita” ženini “evolucijski određeni interesi”, uz vrlo malo prostora za nijanse.
Femosfera nudi individualističke strategije pobune protiv percipiranog liberalnog statusa kvo, ali time zapravo učvršćuje drevne rodne hijerarhije. Naime, ako je žena finansijski zavisna od muža, oslobođena je tereta plaćenog zaposlenja i može se u potpunosti posvetiti domaćinstvu, umjesto da dijeli vrijeme između posla i kuće. Ogroman pritisak na žene da istovremeno rade i obavljaju većinu kućnih poslova - kao i javnozdravstvena kriza izgaranja roditelja - čine ove argumente zavodljivim.
Međutim, sadržaj femosfere često prikriva složene materijalne realnosti; na primjer, uslovi koji su u pedesetim godinama činili domaćinstva sa jednim hraniteljem održivijim više ne postoje. Napadi na reproduktivna prava zapravo ograničavaju budućnosti koje žene mogu da izaberu, a bez finansijske nezavisnosti one nerijetko ne mogu napustiti situacije porodičnog nasilja.
Žene poput Šolc-Klink iskoristile su istorijski rijetku priliku da se istaknu u autoritarnim režimima postajući njihovi portparoli; danas za to nije potrebna nikakva zvanična sankcija (iako političke grupe finansiraju kreatore sadržaja kroz često netransparentne kampanje). Ekonomija pažnje sama po sebi nudi podsticaje, a kontriranjem rodnoj ravnopravnosti žene lako postaju algoritamsko zlato. Licemjerje je očigledno: kreatorke u femosferi često zastupaju mudrost povlačenja iz “sfere tržišno posredovanog rada”, dok zapravo monetizuju svoj sadržaj, kaže Sofi Luis, feministička teoretičarka.
Influenserke iz femosfere često objavljuju nehajno mizogine sadržaje. Nedavno je influenserka Aleks Klark, koja se hvali svojom “lukavom” taktikom širenja ideologije kroz velnes sadržaje, ugostila gošću koja je tvrdila da kada žene “uđu u muški prostor” - pokazujući ljutnju, asertivnost ili autoritet - to ih “doslovno ubija”, navodeći porast stope raka dojke kao dokaz. U klipu se sugeriše da bi, radi sopstvenog zdravlja, žene trebalo da ostanu krotke i mirne.
Ali patrijarhalna politika povređuje žene, pa čak i one koje u njoj učestvuju: ekstremno desničarska kongresmenka iz Džordžije, Maržori Tejlor Grin, izjavila je u avgustu za “Dejli mejl” da postoje “žene u našoj partiji koje su zaista umorne i zgađene načinom na koji (republikanski) muškarci tretiraju republikanke”. Republikanke su svjesne da ne mogu da obave abortus kada im je potreban. Kuper, kreatorka iz femosfere, priznala je za “Njujork tajms” da su je desničarski kolege nazivali “ludom” zato što je radila dok je bila trudna. Loren Sadern, kanadska influenserka koja je stekla slavu objavljujući sadržaje kritične prema feminizmu i imigraciji, nedavno je objavila memoare u kojima priznaje da je bila emocionalno mučena u svom tradicionalističkom braku. “Najnesrećniji ljudi koje sam upoznala bili su zarobljeni u toj čudnoj, lažnoj “trad” dinamici”, rekla je Sadern u intervjuu u maju.
Fašizam možda izdaje žene, ali se i dalje oslanja na njihovu podršku.
Musolinijeva fašistička Italija stvarala je sliku modernizacije, ekonomskog rasta i obilja u poljoprivredi od dvadesetih do četrdesetih godina. Ali nakon što je Musolini udaljio trgovinske partnere, oslanjanje Italije na domaće proizvode dovelo je do nestašica hrane toliko ozbiljnih da Italijani nisu imali dovoljno pšenice ni za tjesteninu. U svojoj knjizi iz 2022. Hranjenje fašizma: Politika ženskog rada u ishrani, Garvin piše da je propagandna priča države o domaćoj idili prikrivala sistemsko oslanjanje na neplaćeni rad žena u kući; od majki se očekivalo da svojom dovitljivošću i napornim radom premoste nestašice hrane.
Smanjenje ulaganja u obrazovanje izgleda manje prijeteće kada ste ubijeđeni da je vaša uloga da školujete sopstvenu djecu; manje bezbjedna i skuplja prehrambena ponuda izgleda manje problematična kada vjerujete da bi svako trebalo da uzgaja vlastite proizvode; uskraćivanje sredstava Centru za kontrolu i prevenciju bolesti ne izgleda toliko loše kada ste naučeni da ne vjerujete vakcinama i kada mislite da možete izliječiti male boginje “biljnim lijekovima ili starinskom narodnom medicinom”.
Italijanski lajfstajl časopisi poput “La Cucina Italiana” trudili su se da prikriju nestašicu hrane nastalu Musolinijevim lošim upravljanjem i pretvore je u izvor individualnog ponosa, objavljujući fotografije djevojčica koje su uzgajale nagrađivano povrće i nudeći recepte zasnovane na ostatku pirinča. Vlada je željela da žene pokriju njene neuspjehe i da “budu srećne zbog toga”, kaže Garvin.
Slični napori mogli bi biti potrebni u SAD dok Donald Tramp razgrađuje ono što je ostalo od ionako oskudne socijalne sigurnosne mreže. Administracija je smanjila finansiranje zdravstvene zaštite i Agencije za zaštitu životne sredine; demontirala Ministarstvo obrazovanja, čime je smanjena dostupnost i ravnopravnost obrazovanja za djecu; te degradirala sisteme namijenjene bezbjednosti snabdijevanja hranom, uključujući i smanjenje osoblja u Upravi za hranu i lijekove.
Pod izgovorom povratka grubom individualizmu, Trampova administracija odriče se odgovornosti za američke potrebe. U julu je Ministarstvo za domovinsku bezbjednost SAD na društvenim mrežama objavilo kičastu ilustraciju pionirskog para koji u naručju drži bebu, uz natpis “Sjetite se nasljeđa svoje Domovine”. Poruka je bila jasna: Amerikanci treba da budu ponosni na svoju izdržljivost, dok ostaju prepušteni sami sebi.
Influenserke iz femosfere pripremaju žene da romantizuju dužnost i podstiču ih da odbace feministički politički angažman kao “vouk glupost”. One pomažu da se nacionalna debata skrene sa pitanja kako bi vlada mogla ulagati u zajednice kroz benefite poput bolje stambene sigurnosti, plaćenog porodiljskog odsustva, univerzalnog zdravstvenog osiguranja i dostupne, pristupačne brige o djeci. Neuspjeh demokrata da adekvatno podrže i vrednuju žene omogućio je desnici da iskoristi široko rasprostranjeno nezadovoljstvo, ubjeđujući žene da očekuju manje od nacije koja bi mogla da im pruži više.
Bez adekvatne i dostupne zdravstvene zaštite, hrane i obrazovanja, majke mogu završiti kao faktičke učiteljice kod kuće, poljoprivrednice i bolničarke. “Trad” influenseri uljepšavaju ovaj nepravedni teret predstavljajući ga kao omaž životu na imanju (i koriste ga da plasiraju neutemeljene “ljekove”), umjesto da ga nazovu pravim imenom: preuzimanje onoga što bi trebalo da radi država. Smanjenje ulaganja u obrazovanje izgleda manje prijeteće kada ste ubijeđeni da je vaša uloga da školujete sopstvenu djecu; manje bezbjedna i skuplja prehrambena ponuda izgleda manje problematična kada vjerujete da bi svako trebalo da uzgaja vlastite proizvode; uskraćivanje sredstava Centru za kontrolu i prevenciju bolesti ne izgleda toliko loše kada ste naučeni da ne vjerujete vakcinama i kada mislite da možete izliječiti male boginje “biljnim lijekovima ili starinskom narodnom medicinom”.
Musolinijeva vlada je takođe “zaista željela da izbaci žene iz poslova srednje klase kako bi otvorila ta mjesta za muškarce, jer je postojalo ozbiljno pitanje zaposlenja”, kaže Garvin. Nacija je koristila kulturni trop “donna-crisi” ili “žena u krizi” - negativan stereotip urbane i nezavisne žene, sličan savremenom američkom desničarskom pojmu “žrtva feminizma” ili izrazu Džej Di Vensa “besprizorne žene s mačkama” - da bi ocrnila zaposlene žene. Ipak, dok je propaganda promovisala sliku žena iz srednje i više klase zaštićenih od rada, stvarnost je bila proračunatija, kaže Garvin: fašistička Italija je željela žene iz nižih slojeva u radnoj snazi, gdje su mogle biti plaćene manje od muškaraca.
U julu je Trampova administracija uvela nove radne obaveze za Medicaid, savezno-državni program koji obezbjeđuje zdravstvenu zaštitu za više od 77 miliona ljudi sa niskim prihodima, od kojih je 80 odsto žena sa prosječnom starošću od 40 godina. Ministarka poljoprivrede Bruk Rolins sugerisala je da te građanke mogu raditi na američkim farmama kako bi zadržale zdravstveno osiguranje, zamjenjujući deportovane imigrante. Uprkos svim obećanjima o domaćinskoj idili, klasični evropski fašistički režimi slali su domaćice u fabrike i na polja kada je nedostajalo radne snage. Dosljedno, upravo se od žena na kraju očekuje da ponesu teret državnih promašaja.
Žene koje postanu poslušne domaćice i njegovateljice mogu svjesno, pa čak i radosno, prihvatiti tu ulogu. One mogu vjerovati da u zavisnosti vide fundamentalnu istinu - cijenu sigurnosti - vjerujući da će ih patrijarhat štititi sve dok drže kuću besprijekorno čistom i peku hljeb s osmijehom. Ipak, mnoge ne uzimaju u obzir uticaj licemjerne propagande na svoje izbore - niti posljedice prilagođavanja tiraniji koja se može okrenuti protiv njih.
Umjesto slobode, jednakosti, moći i izbora, Trampov režim ženama nudi laskanje i obmanjujuće pojednostavljen pogled na svijet koji im uskraćuje ulogu. Iako su žene ključne za Maga projekat, neki od njegovih pristalica počinju da shvataju da tradicionalni život nije samo idilična fantazija prošlosti, već nagovještaj sumorne budućnosti. Život na patrijarhalnom imanju možda neće biti onako ružičast kako se predstavlja.
Tekst je preuzet iz “Gardijana”
Priredila: N.B.
Bonus video:
