Teško je čuti američkog predsjednika Donalda Trampa kako govori ružnu riječ o „snažnim ljudima“ i autoritarnim vođama sa Bliskog istoka.
Saudijskog lidera Mohameda bin Salmana nazvao je „fantastičnim“ i „briljantnim“, rekavši da je „ono što je učinio nevjerovatno kada je riječ o ljudskim pravima i svemu ostalom“.
Samo ove godine Saudijska Arabija pogubila je više od 240 ljudi, često bez pravičnog sudskog postupka, izvještavaju organizacije za ljudska prava.
Kada je riječ o turskom predsjedniku Redžepu Tajipu Erdoganu, američki ambasador u Turskoj nedavno je opisao Trampov odnos sa sve autokratskijim turskim liderom kao „bromansu“ – dakle kao svojevrsnu „bratsku ljubav“.
„On je tvrd orah, ali mi je prijatelj“, rekao je Tramp s oduševljenjem tokom oktobarskog sastanka sa Erdoganom, koji se nedavno našao na naslovnim stranama svjetskih medija zbog hapšenja opozicionih političara.
„Ne znam zašto mi se više sviđaju tvrdi ljudi nego meki, laki“, zapitao se Tramp na istom tom sastanku.
Novi odnos prema autoritarnim vođama Bliskog istoka
Prethodne američke administracije uglavnom su uslovljavale vojne sporazume i pomoć Bliskom istoku poštovanjem ljudskih prava i demokratske politike – ili su barem deklarativno podržavale te ideale. Međutim, prema ažuriranoj američkoj Strategiji nacionalne bezbjednosti, objavljenoj ovog mjeseca, to više nije slučaj.
Ovaj dokument redovno ažuriraju različite administracije i on prikazuje promjenljive prioritete američke nacionalne bezbjednosti.
U verziji iz 2022. godine, pripremljenoj tokom mandata bivšeg predsjednika Džoa Bajdena, navedeno je da će SAD na Bliskom istoku „podržavati i jačati partnerstva sa zemljama koje se pridržavaju međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima“ i da će „zahtjevati odgovornost za kršenja ljudskih prava“.
U izmjenama koje je usvojila Trampova administracija, objavljenim početkom decembra, ljudska prava se uopšte ne pominju, a „međunarodni poredak zasnovan na pravilima“ spominje se samo jednom. Kada je riječ o Bliskom istoku, jednostavno se navodi da Amerika mora prestati da „vrši pritisak na ove nacije – posebno na zalivske monarhije – da napuste svoje tradicije i istorijske oblike vladavine“.
U istom dokumentu evropskim „oblicima vladavine“ nije ukazana ista pažnja. Trampova administracija možda planira da prestane da „vrši pritisak“ na Bliski istok, ali u Evropi očigledno namjerava da vodi ono što je Evropski savjet za spoljne odnose nedavno opisao kao „kulturni rat“, na primjer kroz podršku desničarskim, anti-EU strankama.
Zašto Tramp više voli arapske kraljevske porodice nego lidere EU?
„Trampov personalizovani stil donošenja odluka i njegovi autoritarni instinkti čine ga mnogo prirodnijim ’jakim čovjekom’ nego što su to konvencionalni, demokratski izabrani lideri“, kaže Kristijan Kouts Ulrihsen, istraživač Bliskog istoka na Bejker institutu za javnu politiku Univerziteta Rajs.
„Trampova sklonost ka liderima Bliskog istoka, a posebno onima iz Zaliva, možda je ukorijenjena u uvažavanju određenih sličnosti u njihovom stilu donošenja politika, kao i u transakcionoj osnovi odnosa koje grade“, rekao je on za DW.
„Lideri zalivskih zemalja takođe imaju prednost što ne pripadaju taborima tradicionalnih američkih saveznika ili protivnika, već zauzimaju ’siguran prostor’ transakcionih, iako bliskih partnera.“
Kako je Andreas Krig, viši predavač na Školi za bezbjednosne studije Kraljevskog koledža u Londonu, napisao neposredno prije Trampove posjete Zalivu u maju ove godine:
„Trampov transakcionizam pronalazi prirodan dom u Zalivu. Premisa je jednostavna: dobijate ono što platite. Nema pretvaranja oko zajedničke sudbine, vrijednosti ili ideala… Upravo tako plemenske monarhije Zaliva upravljaju svojim odnosima.“
Katar je Trampu poklonio avion vrijedan 400 miliona dolara, dok su Ujedinjeni Arapski Emirati i Saudijska Arabija dali ekstravagantna obećanja da će uložiti stotine milijardi dolara u američku ekonomiju.
Čini se da Tramp voli ideju sebe kao kralja
Moguće je i da Tramp cijeni odsustvo ograničenja političkog djelovanja koje imaju autoritarni lideri Bliskog istoka, dodaje Kouts Ulrihsen. To je, kako navodi, nešto što i sam Tramp nastoji da postigne, posebno u svom drugom mandatu.
Saudijskom Arabijom, UAE i Katarom upravljaju kraljevske porodice koje same donose zakone, ne tolerišu političko neslaganje i, pošto nisu demokratije, ne zavise od naklonosti građana da bi ostale na vlasti.
U februaru 2025. godine Tramp je aludirao na sebe kao na svojevrsnog kralja. Objavu na mreži Truth Social završio je riječima „Živio kralj!“, povodom ukidanja naplate taksi za zagađenje u Njujorku, za šta se on zalagao. Zvanični nalog na Instagramu Bijele kuće podijelio je citat uz ilustraciju napravljenu vještačkom inteligencijom na kojoj Tramp nosi krunu.
„Neo-rojalizam“ mijenja međunarodni sistem
Nedavno objavljen naučni rad u časopisu International Organization, čiji su autori profesori Stejsi Godard sa koledža Velsli u Masačusetsu i Abraham Njujman sa Univerziteta Džordžtaun u Vašingtonu, podržava ovu tezu.
U radu se Trampova sklonost ka bliskoistočnim „jakim ljudima“ posmatra kao dio nastajućeg sistema „neo-rojalizma“.
Autori definišu neo-rojalizam kao „međunarodni sistem koji oblikuje mala grupa hiper-elita, koje koriste moderne ekonomske i vojne međuzavisnosti kako bi izvukle materijalne i statusne resurse za sebe“.
„Trampova vizija apsolutnog suvereniteta, njegovo oslanjanje na kliku sastavljenu od članova porodice, vatrenih lojalista i elitnih hiper-kapitalista, ne upravlja samo američkom spoljnom politikom, već i samim uređenjem međunarodnih odnosa“, pišu autori.
„U skladu s neo-rojalizmom, Tramp određene lidere vidi kao nosioce nečega nalik monarhijskom suverenitetu i daje prioritet odnosima sa njima.“
Naravno, sistemi zasnovani na kraljevskim porodicama nisu novi, ističu Njuman i Godard. Oni postoje vjekovima, a zalivske monarhije decenijama koegzistiraju sa demokratskim nacionalnim državama.
Međutim, ono što se sada dešava jeste „transformacija međunarodnog sistema kakva se događa jednom u generaciji“, tvrdi Njuman.
U radu se navodi da su se i druge zemlje kretale ka sistemima kojima dominiraju elite, uključujući Tursku, Indiju, Mađarsku, Kinu i Rusiju. Ali sada, kada i SAD – sa svojom ekonomskom i vojnom moći – idu u tom pravcu, ta ideja se širi, jer su i drugi svjetski lideri, uključujući Evropljane, primorani da igraju po istim pravilima.
„U tekstu smo vrlo jasno naveli da ovaj (neo-kraljevski) poredak još nije konsolidovan“, rekao je Njujman za DW. Da bi se u potpunosti učvrstio, mora potkopati postojeći liberalni poredak zasnovan na pravilima, objašnjava on.
To je, prema njegovim riječima, jedan od razloga zašto je Evropska unija — koju mnogi vide kao glavnog predstavnika tog poretka — izložena napadima. To je takođe dio objašnjenja zašto Tramp favorizuje zalivske monarhije.
„U ovom (neo-kraljevskom) sistemu legitimitet se stiče kroz izuzetnost“, kaže ovaj politikolog. „Zbog toga ste apsolutni vladar. Pa čije odobrenje vam je potrebno?“ pita on. Naravno — odobrenje drugih „apsolutnih vladara“. „A Bliski istok je plodno tlo za to“, dodaje.
„Ako želite da promovišete ovu (neo-rojalističku) alternativu, morate normalizovati ovakvo ponašanje, legitimisati ga“, kaže Njuman.
„Ti akteri – Erdogan, saudijska dinastija, UAE ili Katar – mogu pružiti tu legitimnost. Oni Trampu nude način da kaže: ’Ovo je normalno, ono što ja radim je normalno’.“
Bonus video:
