U laboratoriji sa visokim stepenom bezbjednosti u Šenženu, kineski naučnici izgradili su ono što je Vašington godinama pokušavao da spriječi: prototip mašine sposobne da proizvodi najsavremenije poluprovodničke čipove koji pokreću vještačku inteligenciju, pametne telefone i oružje ključno za vojnu nadmoć Zapada, objavila je agencija Rojters.
Prototip, završen početkom 2025. godine i trenutno u fazi testiranja, zauzima gotovo čitav pogon jedne fabrike. Izgradila ga je ekipa bivših inženjera holandskog giganta za poluprovodnike ASML, koji su metodom obrnutog inženjeringa rekonstruisali EUV mašine (ekstremna ultraljubičasta litografija) te kompanije, kazale su za Rojters dvije osobe upoznate s projektom.
EUV mašine nalaze se u samom središtu aktuelnog tehnološkog hladnog rata. One koriste snopove ekstremno ultraljubičaste svjetlosti kako bi na silikonske pločice urezale elektronska kola hiljadama puta tanja od ljudske vlasi, sposobnost koju trenutno monopolizuje Zapad. Što su kola manja, čipovi su moćniji.
Kineska mašina je operativna i uspješno proizvodi ekstremno ultraljubičastu svjetlost, ali još nije proizvela funkcionalne čipove, naveli su izvori.
Izvršni direktor ASML-a Kristof Fuke izjavio je u aprilu da će Kini biti potrebno “mnogo, mnogo godina” da razvije takvu tehnologiju. Međutim, postojanje ovog prototipa, o kojem prvi izvještava Rojters, ukazuje na to da bi Kina mogla biti znatno bliže postizanju nezavisnosti u proizvodnji poluprovodnika nego što su analitičari očekivali.
Ipak, Kina se i dalje suočava sa velikim tehničkim izazovima, naročito kada je riječ o repliciranju preciznih optičkih sistema koje proizvode zapadni dobavljači.
Dostupnost djelova sa starijih ASML-ovih mašina na sekundarnim tržištima omogućila je Kini da izgradi domaći prototip, pri čemu je vlada, prema riječima dva izvora, postavila cilj da se na tom prototipu do 2028. godine proizvedu funkcionalni čipovi.
Međutim, izvori bliski projektu navode da je realniji rok 2030. godina, što je i dalje znatno ranije od decenije za koju su analitičari vjerovali da će biti potrebna Kini da dostigne Zapad u oblasti čipova.
Ovaj proboj predstavlja kulminaciju šestogodišnje vladine inicijative za postizanje samodovoljnosti u proizvodnji poluprovodnika, jednog od najviših prioriteta predsjednika Si Đinpinga. Iako su kineski ciljevi u oblasti poluprovodnika javno poznati, projekat EUV u Šenženu vođen je u tajnosti, navode izvori.
Projekat se uklapa u nacionalnu strategiju za poluprovodnike, za koju su državni mediji naveli da je vodi povjerenik predsjednika Sija, Ding Sjuešjang, koji se nalazi na čelu Centralne komisije Komunističke partije za nauku i tehnologiju.
Kineski tehnološki gigant Huavej ima ključnu ulogu u koordinaciji mreže kompanija i državnih istraživačkih instituta širom zemlje, u kojoj učestvuju hiljade inženjera, kazala su za Rojters tri izvora.
Izvori su projekat opisali kao kinesku verziju Menhetn projekta, ratnog američkog programa za razvoj atomske bombe.
“Cilj je da Kina na kraju bude u stanju da proizvodi napredne čipove na mašinama koje su u potpunosti kineske proizvodnje”, rekao je jedan od sagovornika. “Kina želi da SAD budu stoprocentno izbačene iz njenih lanaca snabdijevanja”.
Do sada je samo jedna kompanija savladala EUV tehnologiju - ASML, sa sjedištem u Veldhovenu u Holandiji. Njene mašine, koje koštaju oko 250 miliona dolara, neophodne su za proizvodnju najsavremenijih čipova koje dizajniraju kompanije poput Nvidije i AMD-a, a proizvode ih proizvođači čipova kao što su TSMC, Intel i Samsung.
ASML je prvi funkcionalni prototip EUV tehnologije izgradio 2001. godine, a za Rojters je naveo da su bile potrebne gotovo dvije decenije i milijarde eura ulaganja u istraživanje i razvoj prije nego što su 2019. proizvedeni prvi komercijalno dostupni čipovi.
“Razumno je da kompanije žele da repliciraju našu tehnologiju, ali to nikako nije lak zadatak”, saopšteno je iz ASML-a za Rojters.
ASML-ovi EUV sistemi trenutno su dostupni saveznicima SAD, uključujući Tajvan, Južnu Koreju i Japan.
Počev od 2018. godine, Sjedinjene Države su počele da vrše pritisak na Holandiju da blokira prodaju ASML-ovih EUV sistema Kini. Ograničenja su proširena 2022. godine, kada je administracija predsjednika Džoa Bajdena uvela sveobuhvatne izvozne kontrole s ciljem da se Kini onemogući pristup naprednoj poluprovodničkoj tehnologiji. Nijedan EUV sistem nikada nije prodat kupcu u Kini, saopštio je ASML za Rojters.
Lažna imena i strogo povjerljivo
Jedan iskusni kineski inženjer iz ASML-a, koji je regrutovan za ovaj projekat, bio je iznenađen kada je otkrio da je uz izdašan bonus za potpisivanje ugovora dobio i identifikacionu karticu izdatu na lažno ime, prema riječima jednog od izvora upoznatog s njegovim regrutovanjem.
Po ulasku u objekat, prepoznao je druge bivše kolege iz ASML-a koji su takođe radili pod pseudonimima i dobio je instrukcije da na radnom mjestu koristi njihova lažna imena kako bi se očuvala tajnost, naveo je isti izvor. Drugi sagovornik je nezavisno potvrdio da su regrutima izdavane lažne lične isprave kako bi se prikrio njihov identitet pred ostalim zaposlenima u visoko obezbijeđenom postrojenju.
Uputstva su bila jasna, kazala su dva izvora: projekat je klasifikovan kao pitanje nacionalne bezbjednosti i niko izvan kompleksa nije smio da zna šta se tamo gradi niti da su oni uopšte tamo prisutni.
Tim se sastoji od nedavno penzionisanih bivših inženjera i naučnika ASML-a kineskog porijekla, koji su bili posebno poželjne mete za regrutovanje jer posjeduju osjetljiva tehnička znanja, ali se nakon odlaska iz kompanije suočavaju sa manjim profesionalnim ograničenjima, naveli su izvori.
Dvoje sadašnjih zaposlenih u ASML-u kineskog državljanstva u Holandiji kazali su za Rojters da su ih još od 2020. godine kontaktirali regruteri kompanije Huavej.
Holandska obavještajna služba upozorila je u izvještaju iz aprila da je Kina “koristila opsežne špijunske programe u pokušajima da pribavi naprednu tehnologiju i znanja iz zapadnih zemalja”, uključujući regrutovanje “zapadnih naučnika i zaposlenih u visokotehnološkim kompanijama”.
Naučnici Huaveja ne napuštaju postrojenje
Iako projekat EUV vodi kineska država, Huavej je uključen u svaki korak lanca snabdijevanja, od dizajna čipova i opreme za njihovu proizvodnju, preko samog procesa izrade, do konačne integracije u proizvode poput pametnih telefona, prema riječima četiri izvora upoznata sa poslovanjem kompanije.
Izvršni direktor Žen Dženfej redovno izvještava najviše kineske zvaničnike o napretku projekta, naveo je jedan od izvora.
Sjedinjene Države su 2019. godine stavile Huavej na tzv. listu entiteta, čime je američkim kompanijama zabranjeno poslovanje s tom firmom bez posebne dozvole.
Huavej je u okviru ovog napora rasporedio zaposlene u kancelarije, fabrike i istraživačke centre širom zemlje. Prema riječima izvora, zaposleni angažovani na poluprovodničkim timovima često čak i spavaju u postrojenju i ne smiju da se vraćaju kući tokom radne sedmice, dok je pristup telefonima ograničen za timove koji rade na osjetljivijim zadacima.
Unutar Huaveja, mali broj zaposlenih ima uvid u puni obim ovog rada. “Timovi su međusobno izolovani kako bi se zaštitila povjerljivost projekta”, rekao je jedan od sagovornika. “Ne znaju na čemu rade drugi timovi.”
Priredila: N. B.
Bonus video:
