Zatvorski službenici Uprave za izvršenje krivičnih sankcija (UIKS) prošle su godine zlostavljali makar jednog zatvorenika, utvrdila je kancelarija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda.
To je za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) kazala Marijana Sinđić, glavna savjetnica zaštitnika za oblast torture.
“U ovom slučaju utvruđeno je da su službenici zatvora, prilikom vršenja disciplinske mjere, primijenili ponižavajući tretman prema zatvoreniku, tako što su ga tukli i šamarali”’, kazala je za CIN-CG Sinđić.
Time je uprava UIKS- a prekršila član tri Evropske konvencije o ljudskim pravima, koji se odnosi na zabranu mučenja, nečovječnog i ponižavajućeg postupanja i kažnjavanja, objašnjava Sinđić.
Osim ovog slučaja, zaštitnik je u procesu ispitivanja još jedne prijave mučenja zatvorenika, od prošle godine.
“Prijavu su u decembru podnijeli zatvorenik, a nezavisno od njega, i njegova porodica. Ovaj slučaj još uvijek je u obradi’’, kaže Sinđić.
Kancelarija Zaštitnika ocijenila je neprihvatljivim postupanje uprave UIKS-a u slučaju zlostavljanja, jer nije uložila iskreni napor da se saznaju sve činjenice vezane za dogođaj i postupanje zatvrskih službenika prema njemu, kazala je Sinđić.
Uprava UIKS-a je nakon pritužbe, bila dužna da uzme izjave drugih prisutnih zatvorenika i zahtijeva izvještaj od zatvorskog ljekara, objašnjava Sinđić.
“Tek je istraga zaštitnika i ispitivanje svjedoka pokazalo da je došlo do fizičkog mučenja, pa je slučaj je stigao do tužilaštva”’, kazala je Sinđić.
Tako je ovo treća godina zaredom da zaštinik upozorava kako UIKS postupa neprihvatljivo kada su u pitanju optužbe za zlostavljanje.
Uprava UIKS-a nije odgovorila na pitanja CIN-CG o tome koliko su disciplinskih postupaka pokrenuli protiv svojih zaposlenih u toku prethodne tri godine i zbog čega, kao i protiv koliko njih se trenutno vode krivični postpci, iako je zamjenik v.d. direktora UIKS-a Nebojša Janković potvrdio CIN-CG-u da imaju podatke i da će biti dostavljeni.
HRA je apelovala da UIKS treba da vodi ovu evidenciju, kao jednu od mjera koje doprinose rješavanju istraga torture.
Janković je nadalje kazao da su slučajevi zlostavljanja zatvorenih lica nedopustivi i da vjeruje da svi zaposleni koji tako postupaju moraju biti kažnjeni prestankom radnog odnosa.
S obzirom da je Crna Gora ratifikovala Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, zlostavljanje od strane institucija je neprihvatljivo, čak i za vrijeme vanrednog stanja poput rata.
“Zlostavljanje je neopravdano i država ne smije da toleriše svoje službenike koji zlostavljaju bilo koga”, navodi se u publikaciji NVO Akcija za ljudska prava (HRA) koja se godinama bavi mehanizmima sprečavanja torture u centrima bezbjednosti i zatvoru.
Zabrana zlostavljanja obuhvata zabranu mučenja i drugog surovog, neljudskog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja. Postoji nekoliko oblika zlostavljanja, ponižavajuće postupanje ili kažnjavanje najslabijeg intenziteta, nečovječno srednjeg, dok je mučenje oblik zlostavljanja najvišeg intenziteta, pojašnjavaju iz institucije Zaštitnika.
Uslovne i oslobađajuće presude...
Prošle godine izrečene su dvije pravosnažne presude za zlostavljanje u UIKS-u, od kojih je u jednoj izrečena uslovna kazna za dva lica zaposlena u UIKS-u, a u drugoj je izrečena oslobađajuća odluka za šefa smjene u UIKS-u.
U posljednjih pet godina Osnovni sud u Danilovgradu, nadležan za slučajeve torture u UIKS-u, donio je još dvije presude za mučenje i zlostavljanje zatvorenih lica od strane zaposlenih. Osim dvije već pomenute, još dvije su donesene 2020, a odnosile su se na zlostavljanje zatvorenika iz 2015. Iako je danilovgradski sud dosudio kazne zatvora zaposlenim u UIKS-u, preinačene su od strane Višeg suda u Podgorici, koji je zlostavljačima dodijelio uslovne kazne.
U presudi koja je bila prošle godine oslobađajuća a dostupna je na sajtu danilovgradskog suda, navodi se da je zatvorenik tužio šefa smjene UIKS-a za zlostavljanje u vidu prijetnji u vidu udaraca pendrekom.
I pored toga što je presuda bila oslobađajuća, sudski vještak medicinske struke naveo je da je prilikom postpanja UIKS-a u ovom slučaju došlo do propusta, jer je oštećeni, nakon što je navodno zadobio povrede, bio smješten u disciplinsko odjeljenje bez prethodno obaveznog ljekarskog pregleda, a to je u suprotnosti sa smjernicama za sprečavanje torture. Razlog je bio to što u noćnoj smjeni, kada se incident desio, nema stalno prisutnog ljekara u UIKS-u.
Stoga je bilo maltene nemoguće dokazati da li su povrede koje je sudski vještak medicinske struke primijetio i opisao danima kasnije nastale u noći kada je zatvorenik tvrdio da je udaren od strane zatvorskog šefa smjene. Sudski vještak je konstatovao da su povrede mogle nastati pendrekom ali i drugim sličnim predmetom, te da ih je zatvorenik mogao zadobiti datuma kada su navodno nastale, ali i danima kasnije.
Presudu je za CIN-CG prokomentarisala Tea Gorjanc Prelević, izvšna direktorica HRA koja se intenzivno bavila slučajevima procesuiranja torture u Crnoj Gori.
“Iz ovog slučaja proizlazi i dalje očigledan propust u organizaciji zdravstvene službe u UIKS-u, gde i dalje u određeno vrijeme nema nijednog dežurnog ljekara, što bi na toliki broj zatvorenika trebalo da bude pravilo”’, tvrdi Gorjanc Prelević.
Problematično je i to što je poslodavac ljekara uprava zatvora umjesto da ih zapošljava Ministarstvo zdravlja, apeluje Gorjanc Prelević.
“To bi obezbijedilo veću nepristrasnost pogotovo u slučajevima prijave zlostavljanja izvršenog od strane zatvorskog osoblja. Ovo je preporuka koju i domaće i strane organizacije ponavljaju godinama’’ kazala je Gorjanc Prelević.
Iz presude proizilazi i propust nadležnog tužioca da odmah zatraži izuzimanje svih relevantnih snimaka iz zatvora, tvrdi ona.
“Da je blagovremeno obezbijeđen snimak iz prostorije ispred Disciplinskog odjeljenja, mogao se provjeriti iskaz službenika koji je tvrdio da je oštećenog skinuo i temeljno pregledao, i da tom prilikom nije uočio nikakve povrede. Video nadzor je veoma važan izvor dokaza upravo s obzirom na to da se radi o ustanovi zatvorenog tipa. Trebalo bi obezbijediti da on pokriva sve prostorije i hodnike’’, kazala je Gorjanc Prelević.
Ona je rekla da u ovom slučaju nije bilo dovoljno dokaza za osuđujuću presudu: “Moguće je da će (oštećeni) ostvariti naknadu štete u parničnom postupku od države jer je za to potreban niži standard dokazivanja”.
I ranije istrage nedjelotvorne
Interesantno, zatvorenik koji je pokrenuo ovaj postupak bio je jedan od oštećenih i u jednom od slučaja zlostavljanja iz 2015. Čak 10 članova obezbjeđenja UIKS-a tada je mučilo više zatvorenika, a neki su zadobili i teške tjelesne povrede.
NVO Akcija za ljudska prava (HRA), u publikaciji Djelotvornost istraga zlostavljanja u Crnoj Gori 2020-2021. apelovala je na ovaj slučaj zlostavljanja.
Naveli su da je naročito problematično to što u ovom predmetu nije osuđen nijedan od zatvorskih nadzornika, s obzirom da im je službena dužnost bila da spriječe nasilje prema zatvorenicima od strane zaposlenih. Nadalje, HRA je apelovala na to što su u ovom slučaju zatvorske kazne preinačene u uslovne jer se radilo o djelu “koje je izvršeno na izuzetno svirep način”, te stoga, navodi se dalje, “ni minimalne kazne zatvora izrečene u prvom stepenu ne bi bile adekvatne, a pogotovo nijesu adekvatne uslovne osude, i to za sve okrivljene”’.
Navodi se i da je pojedinim zatvorenicima nanijeto po 13 i više udaraca, jednom čak 46, a udarani su pesnicama, nogama, koljenima, pendrecima i drugim tupim sredstvima.
Ono što je naročito problematično, piše, jeste da “okrivljeni poslije incidenata nijesu bili ni pritvarani ni suspendovani tako da su i dalje mogli da utiču na oštećene kao svjedoke, koji su ostali u zatvoru i svakako imali razloga da se plaše dalje odmazde’”.
A da je strah postojao potvruđje i činjenica da su, kako se navodi u publikaciji, “oštećeni pred sudom mijenjali iskaz prvobitno dat državnom tužiocu i odjednom navodili da se ne sjećaju ko ih je neposredno zlostavljao”.
HRA je istragu za ovaj slučaj, kao i za još jednu presudu iz 2020. za zlostavljanje iz 2015. označila kao nedjelotvorne. Iz ove organizacije su naveli da je mana i dugo trajanje postupaka, jer je prošlo preko pet godina od izvršenja djela do presude.
U presudi iz prošle godine, oštećeni je naveo da je prije zadobijenih udaraca iz 2020. bio kontinuirano zlostavljan, u vidu prijetnji od strane tuženog šefa smjene u UIKS-u “da ne smije da se žali zbog presude” o zlostavljanju iz 2015. Gorjanc Prelević apeluje da s obzirom da nema dokaza da se zatvorenik ikome žalio zbog ovih prijetnji, njegovi iskazi nisu mogli imati dokaznu vrijednost na sudu.
CPT zabilježio prijetnje
Komitet za sprečavanje torture (CPT) je prilikom posjete Istražnom zatvoru u Spužu 2022. zabilježio prijave zatvorenika koji je bio izložen nedozvoljenom postupanju od strane zatvorskog osoblja u Istražnom zatvoru, prvo tokom 2020, a potom 2022. Ovaj pritvorenik je izvijestio Komitet da je bio žrtva torture 2020. prilikom čega je zadobio više povreda. Navodno, tužba je rezultirala uslovnim osudama za osoblje.
CIN- CG je pokušao da dođe do ovog predmeta, tako što je Osnovnom sudu u Danilovgradu, poslao navode CPT-a. Iz ovog suda, su naveli da ne mogu znati o kojem je tačno predmetu riječ.
Ipak, od četiri presude za zlostavljanje posljednjih godina, donesena je prošle godine jedna za zlostavljanje 2020. u Istražnom zatvoru.
U izvještaju CPT-a se navodi da se ovaj zatvorenik požalio da je nakon što je dobio slučaj po tužbi za zlostavljanje, dvije godine kasnije ponovo završio u Istražnom zatvoru. Kako tvrdi, osoblje zatvora ga je ponovo tuklo, ovog puta zbog tužbe, navodi se u Izvještaju Komiteta o posjeti Crnoj Gori iz 2022.
Tražio je i dobio premještaj u zatvor u Bijelom Polju. Prema saznanju Komiteta, njegova tužba je na čekanju za krivično gonjenje zbog zlostavljanja, navodi se u Izvještaju.
Na uslove u zatvoru u Spužu, a naročito Istražnom zatvoru, CPT i ombudsman opominjali su u više dokumenata.
CPT je u tom Izvještaju iz 2022. naveo da pritvorena lica nastavljaju da žive u Istražnom zatvoru kao u “skladištu”’, nekad i duže od tri godine, da su uslovi loši, a dodatno otežani pretrpanošću. U izvještaju navode da situacija ne samo da se nije popravila od 2004. kada je CPT prvi put bio u posjeti, već su se uslovi čak pogoršali.
Prema pravilima Komiteta za sprečavanje torutre, zatvorenim licima treba omogućiti smislene aktivnosti u trajanju od najmanje osam sati van ćelije.
“Što je duža kazna u istražnim zatvorima, treba omogućiti raznovrsniji boravak’’, dok u Istražnom zatvoru pritvorena lica imaju pravo na svega dvije šetnje od pola sata.
Janković tvrdi da s obzirom na kapacitete zatvora u Spužu i prirodu djela za koje se pritvorenici terete, nije moguće obezbijediti bezbjedan boravak svih njih u trajanju od osam sati van ćelije.
“Moramo da spriječimo pripadnike klanova da se sretnu. Neki susreti mogu ugroziti istragu, neki mogu rezltirati nasiljem, tako da je to naročito teško”’, poručio je Janković.
On je kazao da je predviđeno da Istražni zatvor proširi kapacitete sa postojećih 292 na 360 - 370 mjesta i da se gradi novi objekat za te potrebe.
Trenutno od 450 lica koja borave u toj instituciji, njih 70 premješteno je u Zatvor za kratke kazne, radi rasterećenja kapaciteta, kazao je Janković.
Kažnjavanje - jedan od najvitalnijih interesa
Iz Kancelarije Zaštitnika apeluju da je otkrivanje, krivično procesuiranje i kažnjavanje počinioca zlostavljanja jedan od najvitalnijih društvenih interesa.
“Time se suzbija fenomen nekažnjivosti i stvara jak odvraćajući efekat kod državnih službenika/ca kojima je zakon delegirao ovlašćenje da primjenjuju silu’’, kazala je Sinđić.
Ova institucija je 2022. imala jednu prijavu za mučenje i nehuman, ponižavajući tretman, u kojem je utvrđeno da su optužbe osnovane.
Prijava je stigla od strane zatvorenice u Zatvoru za žene, koja je trpjela zlostavljane od strane službenice UIKS-a. I u ovom slučaju, zaštitnik je postupanje UIKS-a ocijenio neprihvatljivim.
“Uprava UIKS-a nije uložila napor da se saznaju sve činjenice, već je pokušala da prikrije slučaj, a naknadno negirala bilo kakvo saznanje o događaju”, navodi se u Izvještaju zaštitnika za 2022.
Zaštitnik i u Izvještaju i za 2021. konstatuje da su tokom te godine “od više lica primili navode o fizičkoj sili prema zatvorenicima”, od čega su u dva slučaja “utvrdili povredu”.
“Međutim, ono što više zabrinjava su primjeri inertnog pristupa prilikom procesuiranja ozbiljnih sumnji u zlostavljanje. Drugim riječima, nedostaju djelotvorne i efikasne istrage, što dodatno pospješuje sumnju o nekažnjivosti nezakonitog postupanja službenika UIKS-a… Neprihvatljivo je da UIKS ne preduzme mjere i radnje u cilju procesuiranja i eventualnog kažnjavanja službenih lica i prosljeđivanja navoda o zlostavljanju nadležnom Tužilaštvu”, navodi zaštitnik.
Ako nema kazni, nastaviće da tuku
CPT je u posljednjem izvještaju naglasio da godinama unazad apeluju da je zabrana torture dovedena u pitanje svaki put kada nadležni ne odgovaraju za svoja djela.
“Ukoliko postojeće informacije o nedozvoljnom tretmanu nisu praćene pravovremenim i efikasnim odgovorom, počinioci ovih djela će ubrzo povjerovati da mogu nastaviti nedozvoljeni tretman prema zatvorenim licima, bez kazne”’, navodi se u posljednjem izvještaju.
Naglašava se da je zatvorska zdravstvena služba od posebnog značaja za prevenciju nedozvoljenog tretmana policije, kroz sistematično bilježenje povreda i izvještavanje nadležnih organa, ukoliko je potrebno.
Mada u zatvorima i u Spužu i u Bijelom Polju postoje registri povreda, opisi povreda su površni i prikazani su na premalim “mapama tijela”’, odnosno crtežima koje CPT zahtijeva da bi evidencija bila što jasnija.
CPT je podsjetio da su kazne primjetno niske, uglavnom uslovne osude. Od 96 slučaja torture i nedozvoljenog tretmana koji su prijavljeni u Crnoj Gori od 2019. do 2022. godine, samo 11 slučajeva rezultiralo je kaznama, a svega su tri bile zatvorske kazne.
CPT je naveo da uzajamna lojalnost u policijskoj službi vodi do toga da se drže zajedno, pomažu i prikrivaju optužbe i nelegalna djela kolega.
Bonus video:
