Vlada, u saradnji sa opštinama, treba da obezbijedi besplatne udžbenike za sve osnovce, kako bi se ispoštovala ustavna odredba o obaveznom i besplatnom osnovnom školovanju, smatraju u Centru za građansko obrazovanje (CGO).
U analizi CGO „Zašto boli glava od đačkih udžbenika?“ navodi se da izmjene i dopune udžbenika svake nove školske godine nijesu dovele do kvalitativnog unaprijeđenja formalnog obrazovanja i predstavljaju finansijsku opterećenost za roditelje.
„A u reformske procese se već hronično ulazi neplanski, što utiče i na nastavni kadar, nedostatke u udžbenicima i ogromne troškove“, zaključuje se, između ostalog, u analizi.
Prema podacima CGO, Vlada je za proteklih šest godina izdvojila minimalno 7,3 miliona eura za udžbenike, od čega 6,3 miliona za štampu, oko 864 hiljade eura za honorare za autore i 135 hiljada za recezentske honorare.
Tome, kako se navodi, treba dodati i izdatke za urednike udžbenika, jer Zavod za udžbenike i nastavna sredstva (ZUNS) ima sistematizovano takvo radno mjesto, pa se kroz mjesečnu zaradu plaćaju izdaci uređivanja.
Iz CGO su kazali da se same cijene udžbenika ne mijenjaju mnogo, i da su za prošlu školsku godinu kompleti, zavisno od razreda u osnovnoj školi, bili su od 43,1 do 94,2 eura, a za predstojeću od od 39,8 do 94,2 eura.
U gimnazijama se te cijene kreću od 59 do 106,8 eura za prošlu godinu, odnosno od 50,5 do 106,8 eura za prtedstojeću.
Cijene kompleta udžbenika za srednje stručne škole nedostupne, jer variraju u zavisnosti od škole i smjera, pa je CGO za potrebe analize za primjer uzeo drugi razred pravnog smjera Srednje ekonomske škole i došao do cifre od 110 eura.
„S obzirom na to da se udžbenici prodaju, roditelji i nekoliko opština koje plaćaju udžbenike, samo za komplete za osnovnu školu su za 2018/2019 platili 4,63 miliona eura, što je značajno više nego što su godišnji troškovi izrade i štampanja tih udžbenika“, kaže se u analizi.
Tome, kako se navodi, treba dodati i iznose za srednje škole, gdje je teško doći i do okvirne cifre.
Iz CGO su kazali da Zabrinjava i netransparentnost u pojedinim segmentima rada ZUNS-a.
Ta nevladina organizacija nije dobila spisak svih angažovanih autora i recezenata sa isplaćenim iznosima, uz obrazloženje da ZUNS nema takve spiskove za period prije 2018. godine.
„Ali, i podaci za 2018. ukazuju da se jedan broj lica koja učestvuju u izradi školskog plana i programa pojavljuje u svojstvu recezenata udžbenika u raznorodnim oblastima, a u pojedinim primjerima i do 12 puta“, kaže se u analizi.
Navodi se da nema jasno određenog honorara za autore, već to značajno varira, kao i ni broja angažovanih autora po udžbeniku, a ne postoje ni objavljeni konkursi za pribavljanje rukopisa autora za period prije 2018. godine.
Kako su kazali iz CGO, Štamparija Obod Cetinje ubjedljivo prednjači po iznosu i obimu opredijeljenih sredstava za posljednjih šest godina u iznosu 1,5 miliona eura, i jedina u kontinuitetu godinama štampa udžbenike, dok drugi dobavljači štampaju u manjem obimu i sa manje opredijeljenih sredstava.
Uočene su, navbode iz te NVO, greške i propusti u štampanim udžbenicima, ali i da nije bilo revizije štampanih primjeraka, niti je poznato da je iko zbog toga snosio odgovornost.
CGO je, ukazujući na te probleme, dao i niz preporuka.
„Prije svega, Ministarstvo prosvjete treba da napravi procjenu koliko je novca neophodno na nivou godine za obezbjeđenje besplatnih udžbenika za osnovnu školu, a Vlada u saradnji sa opštinama obezbijedi besplatne udžbenike za sve osnovce“, poručili su uz te NVO.
Na taj način bi se, smatraju u CGO, ispoštovala ustavna odredba o obaveznom i besplatnom osnovnom školovanju, doprinijelo jednakom statusu među učenicima, ali bi to vodilo i racionalnijem pristupu Zavoda za školstvo, odnosno, uticalo bi da se zastane sa izmjenama sadržaja udžbenika za svaku novu školsku godinu.
„Takođe, u petogodišnjem periodu se moraju strateški utvrditi buduće opcije planova i programa shodno kojima bi se definisali udžbenici za osnovne škole, kako bi se izbjegle kontinuirane izmjene sadržaja udžbenika. To bi bila i ušteda za budžet Crne Gore, a omogućilo bi i “nasljeđivanje” udžbenik“, navodi se u preporukama CGO.
U toj NVO smatraju i da se moraju urediti procedure izbora autora i recezenata, da se ne bi dešavalo da jedan krug istih ljudi u kontinuitetu piše i recenzira udžbenike, jer to može voditi i korupciji.
Posebno se, kako su kazali, mora pokrenuti odgovornost za sve autore za koje se utvrdi da su plagirali udžbenike ili nastavne planove, i oni moraju biti iskljeni iz svih daljih angažmana.
„Zavod za školstvo mora od stručnih aktiva ustanova srednjeg obrazovanja utvrditi spisak nedostajuće literature i udžbenika za srednje stručno obrazovanje i angažovati autore za izradu nedostajućih udžbenika“, naveli su iz CGO.
Prema njihovim riječima, štamparije koje naprave propuste i greške u štampanju udžbeničkih materijala, odnosno udžbenika, moraju snositi odgovornost za napravljene greške i nadoknaditi štetu, kao i oni koji u nadležnim institucijama koordiniraju taj proces.
U CGO smatraju da ZUNS treba da obezbijedi za bibliotečki fond škole dovoljan broj štampanih izdanja udžbenika za stručne smjerove po srednjim školama, i to onih udžbenika koji se nalaze u PDF formatu na sajtu ZUNS-a.
Na taj način bi, kako su pojasnili, isti broj udžbenika iznajmljivali svake godine novim generacijama uz obavezu vraćanja udžbenika na kraju školske godine, slično slovenačkom modelu.
„Konačno, kako bi proces bio transparentan, CGO cijeni da sredstva za izradu udžbenika treba godišnje objavljivati na sajtu ZUNS-a sa preciznim iznosima i nazivima firmi odnosno autora i recezenata kojima se uplaćuju, uz naznaku za koje je to svrhe, i sva prateća plaćanja vezana za izradu udžbenika“, zaključuje se u analizi.
Bonus video:
