Više od pola "novih" respiratora ne radi, jednog uopšte nema

Ne radi više od polovine od 33 respiratora kupljenih 1. aprila prošle godine, saznaju “Vijesti”.

To je zvanično potvrdila direktorica Kliničkog centra Crne Gore Ljiljana Radulović.

Ona je “Vijestima” rekla da je van funkcije 17 aparata za mehaničku ventilaciju iz te ture opredijeljenih za KC, a da jednog uopšte nema.

Postavlja se pitanje koliko je država oštećena u tom poslu, jer su plaćeni u prosjeku skoro 20.000 eura po komadu.

Prema nezvaničnim informacijama iz KC, postoje i indicije da su neispravni aparati već korišteni, iako su u Crnu Goru dopremljeni kao novi.

Jedan od sagovornika “Vijesti” kazao je da su respiratori “prikazivali logove ranijeg korišćenja”.

“Čim su aparati stigli, shvatili smo da su neupotrebljivi i stari, što se vidi i po greškama koje signaliziraju, a i pločici na kojoj su naznačene godine proizvodnje - 2015. i 2016. Imali smo velike probleme. Recimo, jedan anesteziolog je pacijentu promijenio tri respiratora. Nijedan nije radio kako treba”, kazao je “Vijestima” izvor iz KC, čiji je identitet poznat redakciji, a koji je govorio pod uslovom anonimnosti.

Bivši direktor KC Jevto Eraković je navode o polovnim aparatima nazvao “zlonamjernim interpretacijama”.

Posredovanje i reklamacija

Prije nego su iz Turske stigli u Crnu Goru, dobar dio respiratora iz te nabavke je prethodno korišćen, ali su plaćeni po cijeni novih - prosječno oko 15.600 eura, odnosno 19.300 sa PDV-om, po komadu.

Krizni medicinski štab je 1. aprila 2020. obavijestio Vladu i tadašnje Nacionalno koordinaciono tijelo (NKT) da je, uz “posredovanje i zalaganje” konzula u Turskoj, obezbijeđeno 33 respiratora - 31 ukrajinske marke “Uvent” i dva brazilske marke “Fleksimag”, koji su plaćena 594.557 eura sa PDV-om.

“Zahvaljujući posredovanju i zalaganju generalnog konzula u Turskoj Selima Like, za potrebe zdravstvenog sistema Crne Gore, nabavljena su 33 respiratora 22. marta 2020, koji su isporučeni zdravstvenom sistemu posredstvom dobavljača ‘Glosarij’ d.o.o. – 30 respiratora, čija ukupna vrijednost na fakturi iznosi 538.150 sa PDV-om i ‘Urion’ d.o.o. – tri respiratora, čija ukupna vrijednost na fakturi iznosi 56.407 eura sa PDV-om”, stoji u dopisu tadašnjeg Kriznog štaba.

Navodi se i da se od 33 respiratora, 23 raspoređuje u KC, u Opštoj bolnici Nikšić pet, Bijelom Polju jedan i u Beranama dva komada.

Po jedan respirator, stoji u dopisu, kompanija „Glosarij“ donira opštim bolnicama Cetinje i Kotor.

Radi se uglavnom o respiratorima ukrajinske marke “Uvent”, što se može vidjeti iz faktura koje su pratile ovaj dopis.

U napomeni na fakturi kompanije “Glosarij” stoji da “reklamacije primaju u roku od jednog dana“.

Nisu kupljeni od proizvođača

U fakturama i pratećim dopisima nema ni riječi o tome da su aparati polovni. Proizvedeni su uglavnom 2015. i 2016, a samo jedan aparat, marke “fleksimag” je proizveden 2019.

Specifično je i to da ukrajinski respiratori nijesu kupljeni direktno od proizvođača, već od ovlašćenog zastupnika za Tursku. Riječ je o firmi “Erenler Medikal”, koja ima nekoliko alijasa na internetu.

U telefonskom razgovoru, preko broja koji je dostupan na njihovom sajtu, “Vijestima” je potvrđeno da preprodaju isključivo polovnu robu.

Prema provjerenim informacijama izvora iz Ukrajine, koji je komunicirao direktno sa proizvođačem 5. avgusta prošle godine, cijena novih ventilatora ukrajinske marke “uvent”, zavisno od tipa, kretala se od 12.000 do 14.000 eura bez PDV-a.

Crna Gora je starije i većinski neupotrebljive ventilatore, međutim, plaćala, u prosjeku, čak 15.000 eura bez PDV-a.

Poređenja radi, humanista Hajriz Brčvak svojevremeno je za CIN-CG kazao da je dva od više destina respiratora koje je donirao Crnoj Gori, kupio na “tržištu polovnih respiratora, po cijeni od 9.500 eura”.

Aparati prikazuju greške

Kako stoji u dopisu Kriznog štaba Vladi i NKT, posrednici u ovoj nabavci su podgoričke firme “Glosarij” i “Urion”.

“Glosarij” je bio logistika za nabavku 30 respiratora, a “Urion” za tri. Kada je ustanovljeno da najmanje 12 od 23 respiratora koji su dodijeljeni KC, ne rade, oni su vraćeni firmi “Glosarij” na popravku.

Od 33 kupljena respiratora, 23 su dodijeljena KC. Ta ustanova je dio proslijedila ostalim bolnicama, a 17 zadržala.

Nijedan od tih 17, tvrde u KC, nije u upotrebi.

Prema dokumentima u koje su “Vijesti” imale uvid, devet aparata iz KC marke “uvent” je vraćeno na popravku početkom maja.

“Svi aparati su prošli kraći i duži test, ali je prijavljeno od strane osoblja koji rukuju njima da aparati ne isporučuju zadate vrijednosti, te se smatra da nijesu pouzdani za rad”, stoji u dokumentu, koji potpisuju ovlašćeni u “Glosariju” i tadašnji direktor tehničke službe KC.

Kad je u pitanju aparat marke “fleksimag”, stoji napomena da “ne prolazi test i nije pouzdan za rad”.

U isto vrijeme, po jedan aparat iz kotorske i cetinjske bolnice poslati su na popravku. Za aparat iz cetinjske bolnice stoji napomena da “aparat ima problem sa isporukom kiseonika i da nije pouzdan za rad”.

Taj aparat cetinjska bolnica dobila je kao donaciju od kompanije “Glosarij”, o čemu svjedoči i faktura u koju smo imali uvid.

Iz cetinjske Opšte bolnice nijesu odgovorili da li je donirani aparat pouzdan, da li je slat na popravku, da li je radio nakon što se u avgustu vratio sa servisa...

"Mi smo posrednici"

Iz “Glosarija” u odgovorima redakciji ističu da je ta kompanija posredovala u nabavci respiratora nakon što su Ministarstvo zdravlja i KC, uz angažovanje konzularnog predstavništva u Turskoj, pronašli opremu koja je po cijenama i tehničkim karakteristikama odgovarala potrebama zdravstvenog sistema Crne Gore.

“A za koje je postojala iskazana želja društveno odgovornih kompanija da iste doniraju. Prema našim informacijama, svi uređaji su bili novi, od kojih je četiri bilo demo verzija. U navedenom poslu, ‘Glosarij’ je pružio logističku podršku - hitna avansna uplata dobavljaču, pribavljanje dozvola za uvoz nadležnih organa i ekspeditivna organizacija transporta i isporuke, s obzirom na tadašnju epidemiološku situaciju koja je zahtijevala hitno postupanje. Respiratori su isporučeni zdravstvenim ustanovama po rasporedu Kriznog štaba”, odgovorili su iz kompanije.

Preciziraju da je nabavna vrijednost fakturisana NKT-u shodno Odluci Vlade o načinu i uslovima raspodjele novčanih sredstava prikupljenih donacijama radi ublažavanja i suzbijanja posljedica nastalih usljed epidemije zarazne bolesti kovid-19.

“Cijena je bila za 19 aparata 18.872,02 eura sa PDV-om, a za 11 uređaja -19.728,49, sa PDV-om. ‘Glosarij’ je i sam donirao dva aparata, koji su predati bolnicama u Cetinju i Kotoru, Kliničkom centru je isporučeno 20 aparata, bolnici u Nikšić pet, Beranama dva i Bijelom Polju jedan”, kažu iz ove kompanije.

Ističu da su nakon isporuke krajnjim korisnicima, bili u saznanju da su za određeni broj uređaja primijećeni tehnički problemi.

“Nakon čega smo kontaktirali ovlašćeni servis, gdje su nam saopštili da bi se moralo sačekati za dolazak servisera, ili da se aparati pošalju ovlašćenom servisu i o istom informisali Krizni štab, sa preporukom da se preko generalnog konzula u Turskoj kontaktira inoisporučilac, budući da mi nismo ovlašćeni servis za ovu vrstu respiratora. Procjena korisnika je bila da iste, s obzirom na okolnosti, pošalju inoisporučiocu radi vršenja servisa, budući da ovlašćeni serviseri proizvođača nijesu mogli u tom momentu doći u Crnu Goru zbog pandemije. U tom dijelu smo, kao društveno odgovorna firma, odlučili da snosimo troškove transporta i troškove servisa za sve aparate koji su zahtijevali provjeru, a po našem saznanju bilo ih je 12, među kojima i jedan iz OB Cetinje i jedan iz OB Kotor, koje je KC objedinio i uputio na servis. Nakon završenog servisa, aparati su vraćeni KC sa pratećom dokumentacijom, među kojom postoji sertifikat o urađenom servisu i ispravnosti. Ovdje se završavaju naša saznanja vezano za dalje funkcionisanje predmetnih respiratora”, saopštili su iz “Glosarija”.

Drugi proizvođač

Iz kompanije “Urion” kažu da ih je Milica Škiljević iz Ministarstva zdravlja, neposredno nakon početka pandemije, kao ekskluzivnog distributera renomiranog svjetskog proizvođača “Draeger”, kontaktirala u vezi sa uvozom tri respiratora.

“Kako nam je tada predstavljeno, navedenog proizvođača. Prema informacijama koje su nam tom prilikom predočene, nabavka je trebalo da bude realizovana uz posredovanje počasnog konzula u Turskoj... Naša kompanija je pristupila realizaciji nabavke, plaćanjem avansa turskoj kompaniji za potrebe predmetnog uvoza respiratora, nakon čega smo saznali da se u konkretnom slučaju ne radi o medicinskoj opremi proizvođača ‘Dreager’, već nekog drugog proizvođača. Dakle, ‘Urion’ je u datoj situaciji finansirao predmetnu nabavku, koja je naplaćena tek nakon dva mjeseca”, kazali su iz te kompanije.

Napomenuli su da je kompanija predmetni uvoz i isporuku realizovala bez ikakve marže, odnosno po nabavnoj cijeni.

Iz “Uriona” kažu i da do sada nijesu informisani o bilo kakvim kvarovima na opremi, niti je kompanija imala bilo kakvu obavezu u vezi sa servisiranjem.

Aparati su nepouzdani

Novu direktoricu Kliničkog centra Ljiljanu Radulović, upravo su više puta ponovljena novinarska pitanja, kako kaže, upozorila da možda postoji problem sa respiratorima.

“Kad sam preuzela funkciju, tražila sam, između ostalog, da mi se dostave sva novinarska pitanja na koja nikad nije odgovoreno, zbog sve većeg broja pritužbi da, navodno, ne odgovaram na pitanja medija. Kad su pitanja, na moj zahtjev, stigla do mene, jedno od neodgovorenih pitanja se odnosilo na 23 respiratora koja smo dobili od tadašnjeg NKT. Na razgovor sam pozvala pomoćnika direktora za inženjering i održavanje, čiji mi odgovor o stanju tih ventilatora nije bio logičan, zbog čega je, između ostalog, smijenjen. Od novog direktora sam 5. marta, kada je počeo da pravi redovan godišnji plan sredstava za održavanje aparata za mehaničku ventilaciju, saznala da nijedan respirator nije u upotrebi. Od 23 aparata koja su dodijeljenja KC, tri aparata su predata Baru, dva Cetinju, a jedan i pored detaljnih pretraga više odjeljenja nismo mogli naći. Ostalih 17, koji su u KC, ne radi. Razlog je to što se osoblje više odjeljenja žalilo na nepreciznost ispunjavanja zadatih parametara, što znači da su aparati nepouzdani. O svemu sam obavijestila lično ministarku zdravlja Jelenu Borovinić Bojović”, kazala je doktorka Radulović “Vijestima”.

Upitana da li su aparti dodijeljeni KC stigli u ustanovu novi ili polovni, i jesu li tokom prethodnih skoro 10 mjeseci servisirani, Radulović ističe da su u prvom krugu posredniku - firmi “Glosarij” na popravku poslali 10 respiratora.

“Vraćeni su navodno popravljeni, ali zbog uočenih grešaka su ponovo povučeni iz upotrebe. Greške su što hardverske prirode, što greške u prethodnom korišćenju, jer aparati nisu mogli da ispunjavaju zadate parametre“, istakla je direktorka KC.

Eraković: Isporučeni aparati su bili novi

Tadašnji direktor KC Jevto Eraković, rekao je da je se radi o “različitim zlonamjernim interpretacijama”, odgovarajući na pitanje da li je imao informacije da se radi o polovnim aparatima.

“Po našim saznanjima, isporučeni aparati su bili novi, nijesu svi proizvedeni u istoj godini, ali su novi, (od čega su 4 aparata demo verzija). Posjedovali su sve neophodne sertifikate. Po prijemu respiratora, shodno uobičajenoj proceduri, izvršena je provjera rada aparata. Svi aparati su prošli test sa vještačkim plućima i kao takvi bili spremni za upotrebu“, kazao je Eraković.

On je potvrdio i da dio aparata ipak nije radio.

“Svaki respirator mora imati preventivni servis koji radi ovlašćeni serviser najmanje jedanput godišnje. Zbog hitnosti transporta, tzv. ‘nulti servisi’ nijesu odrađeni. Kasnije, prijavljeno je od strane tehničke službe KC da 10 respiratora prijavljuje greške tokom rada, koje su uobičajene kada se ne uradi servis. Da bi se to regulisalo i otklonilo, iskorišćeno je vrijeme nakon prvog talasa pandemije, tokom maja, i svi respiratori koji su prijavljivali ‘greške’ su poslati na servis i početno kalibrisanje. Dobavljaču je na preventivni servis predato 10 respiratora iz KC i po jedan iz OB Kotor i OB Cetinje. Preventivni servis nije zahtijevao dodatne troškove, već su oni padali na teret isporučioca, opet zahvaljući njihovoj društvenoj odgovornosti. Respiratori koji su upućeni na preventivni servis nijesu korišćeni tokom prvog talasa kovida-19, za tim nije bilo potrebe. Nakon obavljenog servisa i kalibrisanja u Turskoj, svi su respiratori bili potpuno spremni za drugi talas kovida-19 krize”, tvrdi Eraković.

On negira da je bilo i moglo doći do ikakve štete po državu:

“Apsolutno nije moguće govoriti o pričinjenoj šteti bilo kome. Zadatak odgovornih vlasti je da građanima obezbijede neophodne preduslove za eventualno liječenje. Upravo to je i učinjeno - niti jednom građaninu nije nedostajao respirator. Posmatrajući situaciju u svijetu, nabavka respiratora u tom trenutku za Crnu Goru je bila skoro pa nemoguća i treba još jednom iskazati zahvalnost našim diplomatskim predstavništvima u Turskoj koji su omogućili da i Crna Gora dobije respiratore”.

Eraković navodi i da se ova kupovina medicinske opreme odvijala u periodu kada su već skoro sve države u Evropi registrovale obolijevanje od virusa, a već je bio evidentiran i veliki broj smrtnih ishoda.

“Većina zemalja proizvođača medicinske opreme je u tom periodu zabranila ili ograničila izvoz, posebno respiratora. To je svima, a pogotovo malim tržištima, kao što je crnogorsko, značajno otežalo poziciju... Od domaćih dobavljača informisani smo da je oprema kod proizvođača čiji su oni ovlašćeni zastupnici za tržište Crne Gore (za koje su registrovani u Institutu za ljekove i medicinska sredstva) unaprijed rezervisana, te da je period isporuke neizvjestan. Zato je Crna Gora, preko diplomatskih predstavništava u inostranstvu vodili intenzivne razgovore o prikupljanju ponuda, između ostalog, i za respiratore. NKT, Ministarstvo zdravlja, diplomatska mreža, kao i brojni privredni subjekti i prijatelji Crne Gore, nastojali su da obezbijede nedostajuću medicinsku opremu i sredstva za potrebe našeg zdravstvenog sistema“, odgovorio je on.

Eraković kaže i da su ponude količina i cijena od strane dobavljača nekad važile dan, a nekada samo jedan sat i sve su imale uslov - avansno plaćanje, pri čemu nije postojala garancija da će isporuka stići u Crnu Goru.

"Transport se odvijao kroz više država, a pojedine države već su bile počele da zatvaraju svoje granice. Nijesmo, kao odgovoran sistem, bili voljni da prihvatimo rizik gdje bismo novcem poreskih obveznika plaćali opremu za koju nije bilo garancija za isporuku, a svjedoci smo prevara koje su se dešavale u mnogim zemljama. Medicinska oprema je nabavljena posredstvom konzularnog predstavništva Crne Gore u Istanbulu, koje je obezbijedilo pouzdane kontakte i ponude. Konzularno predstavništvo je obavijestilo da je u nemogućim uslovima uspjelo da obezbijedi 30 respiratora. Sve tehničke specifikacije dostavljenih ponuda cijenjene su od stručnih osoba, prvenstveno anesteziologa KC..."

Eraković još napominje da je novac za obezbjeđivanje respiratora uplaćivan na otvorene račune za donacije i u skladu sa Odlukom o načinu i uslovima raspodjele novčanih sredstava prikupljenih donacijama radi ublažavanja i suzbijanja posljedica nastalih usljed epidemije zarazne bolesti kovid-19.

Bivši ministar Kenan Hrapović nije odgovarao na pitanja “Vijesti” u vezi sa ovom trgovinom. Pitanja su na adresu NKT više puta slata od juna prošle godine.

Hrapović nije odgovarao na poruku novinarke i molbu da nam proslijedi mejl adresu na koju mu možemo poslati pitanja, zbog čega smo ih nedavno proslijedili preko Socijaldemokratske partije (SD). Odgovor u ostavljenom roku nije stigao”...