Nekad nedovoljno novca, nikad dovoljno nezavisnosti i profesionalnosti, ocjena je kojom bi se najbolje mogla opisati uloga javnih servisa u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori.
“Umjesto da RTCG stalno drži u fokusu teme koje su važne za građane, da kritikuje rad ministarstava, institucija, traži i pravi pritisak da se riješe problemi, Javni servis samo prenosi saopštenja partija i drugih subjekata, često kao megafon vlasti”, kaže za “Vijesti” direktor nevladine organizacije Media centar Goran Đurović.
U srpskom Javnom servisu, koji čine Radio televizija Srbije i Radio televizija Vojvodine, opozicioni političari teško mogu da privire u studio RTS-a, osim ako nije striktno propisano vreme u predizbornoj kampanji, u nazovi TV sučeljavanjima, a i tada bi bili dočekani na momente neprijateljski i novinarski neprofesionalno. Sa druge strane, iskusni urednici i novinari RTS-a kao da ne znaju značenje izraza funkcionerska kampanja, pa i tokom i van izbora izvještavaju o svakom potezu vlasti, visokih funkcionera, posebno predsjednika Republike, u pozitivnom kontekstu.
Kupovina mira, ne rješenje
U Bosni i Hercegovini je u toj meri kulminirao problem finansiranja da se postavlja pitanje daljeg funkcionisanja BHRT koja sa Radio-televizijom Federacije BiH i RTRS-om čine Sistem javnog emitiranja. Milan Dunović, član Komisija za saobraćaj i komunikacije Predstavničkog doma PSBiH, za Oslobođenje kaže da je jedan od ključnih problema to što se Ministarstvo prometa i komunikacija BiH nije ozbiljnije uključilo u rješavanje stanja Javnog servisa.
“Suština problema je što je RTRS istupila iz sistema i duguje preko 80 miliona KM i o tom dugu ne priča niko. Predstavnici BHRT-a i FTV-a imaju svoje strane priče koje su oprečne. Stoga smo tražili od resornog ministarstva detaljnu analizu problema, ali je nismo dobili jer Ministarstvo šuti. Čak ministar obećava neka sredstva svima što je nepojmljivo jer RTRS duguje milione i onda daj da ih još malo poguramo. To je kupovina mira, a ne rješenje”, ističe Dunović.
U Crnoj Gori u posljednjih nekoliko decenija česte su bile optužbe na račun nacionalnog javnog emitera da podilazi tada vladajućoj Demokratskoj partiji socijalista (DPS). Slične optužbe mogu se čuti i danas - RTCG površno izvještava o pitanjima o značaja za građane i zaštitu javnog interesa kako bi Boris Raonić, prvi čovjek Javnog servisa, zadržao direktorsku poziciju.
On je izabran 2021. godine, ali je podgorički Viši sud polovinom prošle godine utvrdio da je imenovanje Raonića bilo nezakonito, kao i da nije ispunjavao uslove konkursa za tu funkciju.
Nakon što je većina članova Savjeta RTCG na višesatnoj sjednici odlučila da ga ponovo izabere, otvoren izviđaj protiv javnih funkcionera - predsjednika Savjeta RTCG Veselina Drljevića i članova Filipa Lazovića, Naoda Zorića, Predraga Miranovića i Amine Murić zbog sumnje da su odbili izvršenje pravosnažne i izvršne sudske presude i omogućili sticanje protivpravne koristi izabranom generalnom direktoru Raoniću.
Osnovno državno tužilaštvo (ODT) u Podgorici istog mjeseca formiralo je predmet protiv Raonića, rukovodioca pravne službe RTCG Želimira Mićovića i advokatice Zorice Đukanović. Predmet su dostavili SDT na ocjenu da li se u radnjama Raonića, Mićovića i Đukanović stekla obilježja biće krivičnog djela zloupotreba službenog položaja učinjenog putem podstrekavanja ili nekog drugog krivičnog djela iz njihove nadležnosti.
Sa druge strane, smatra Đurović, upitan je i kritički odnos RTCG.
“Građanin mora biti u centru interesovanja RTCG, a to sada nije slučaj jer ovaj medij ne smije da kritikuje rad bilo kojeg državnog organa ili lokalne samouprave - time nezakonito izabrani generalni direktor kupuje podršku lidera političkih partija na vlasti. RTCG se ne bavi lokalnim temama koje su od životne važnosti za građane. RTCG je svela svoje djelovanje na nekoliko informativnih emisija u kojima učestvuju predstavnici svih partija, kažu što misle, i time se svaka tema završi... Dok god lideri partija budu mogli da pozovu telefonom generalnog direktora RTCG i traže povlastice, tu nema slobodnog a ni profesionalnog javnog servisa”, poručuje Đurović.
Prividna slika RTS
Srpski Javni servis, ukoliko se uporedi sa ostalim nosiocima dozvola za korišćenje nacionalnih frekvencija, komercijalnim prorežimskim televizijama koje besomučno i gotovo bez granica krše medijske zakone i propise, Kodeks i moralna načela novinarske profesije, javni servis u Srbiji odaje sliku jednog “kulturnog” medija. U prilog toj slici ide i raznovrsnost programa, naučnog, obrazovnog i dečijeg, koji se ne može ni u tragovima vidjeti na pomenutim televizijama, iako spada u obavezu svakog emitera na nacionalnoj frekvenciji.
Međutim, ta prividna slika javnog servisa “za primjer”, posebno Radio-televizije Srbije, počinje da se urušava ako se malo detaljnije analizira sadržaj informativnog programa, dominantno emitovanog na RTS1, što je posebno vidljivo u periodima poput decembarskih izbora, ali i ne manje prisutno između izbornih ciklusa.
Nije potrebnio čak analizirati ni podatke monitoringa informativnog programa i zastupljenosti različitih političkih aktera u predizbornoj kampanji, što državnog Regulatornog tela za elektronske medije (REM), što nevladinih organizacija koje se istim poslom bave, dovoljno je redovno gledati udarnu informativnu emisiju RTS-a, Dnevnik 2. Odmah postaje jasno da mnogi događaji značajni za građane, ali opoziciono i kritički orijentisani prema aktuelnoj vlasti, uopšte ne budu pomenuti, ili se nađu u Dnevniku u prilogu ne dužem od dva minuta, u recimo, 23. minutu emisije.
RTS je bio nijem i gluv na svakodnevne proteste građana “Srbija protiv nasilja”, čak i kada su se nezadovoljni učesnici protesta okupljali pod njihovim prozorima, zahtijevajući da javni servis primeti njihovo postojanje. Nije se čulo ni za inicijativu ProGlas, koja je bila aktivna pre decembarskih izbora i pozivala građane da izađu na izbore. Brojne afere koje bi objavili kredibilni istraživački mediji, ne bi našle mjesto u programu javnog servisa.
Na javnom servisu nije bilo priloga o izbornim neregularnostima, nije bilo priloga o otkriću istraživačkog portala CINS čija je novinarka uspela da uđe u Kol centrar SNS-a, gde je snimila cijelu proceduru kroz koju joj je na ruke isplaćen novac za glas na izborima, a nisu objavljena ni dalja otkrića istraživačkih novinara o tome ko stoji iza prostorija i rada tog Kol centra. Nije objavljeno ni da su na izborni dan u Štark areni autobusima prikupljani glasači iz Republike Srpske i raspoređivani po svojim “novim” prebivalištima da glasaju. To su samo neki od događaja koji, prema procjeni RTS-a, nisu “zavredeli” da za njih uopšte čuju građani Srbije, koji plaćaju pretplatu za finansiranje javnog servisa.
Zakonska rješenja su, prema mišljenju Gorana Đurovića, ključno ograničenje za profesionalan Javni servis.
“Najveću pažnju radne grupe koja je radila na medijskim zakonima zaokupila su pitanja u vezi sa načinom imenovanja članova Savjeta RTCG i menadžmenta, jer od njih zavisi da li će RTCG biti zaista javni servis svih građana ili će i dalje na njega uticati političke partije koje vrše vlast”.
Savjet je, ističe Đurović, ključni upravljački organ koji bira i razrješava generalnog direktora RTCG pa je prirodno veliko interesovanje za način imenovanja članova. “Proces imenovanja članova Savjeta, kako je propisano u nacrtu Zakona, se zapravo vraća na zakonsko rješenje iz 2008. i 2016. godine. Time će biti promijenjena procedura koju je u julu 2020. godine donio DPS sa isključivim ciljem da ozakoni svoj politički uticaj na RTCG”, objašnjava direktor Media centra.
Tim, još uvjek važećim rješenjem, kaže Đurović, skupštinski Administrativni odbor glasovima većine poslanika odlučuje o četiri predstavnika nevladinih organizacija u Savjetu RTCG.
“Ako ostane takvo rješenje, to bi bilo skandalozno, jer ne vidimo smisao da se za dvije ili tri godine odlažu promjene koje treba da dovedu do profesionalizacije RTCG, što je bio i razlog za donošenje novog zakona. Ako se žele osloboditi neprimjerenog partijskog uticaja institucije i podstaći nihova profesionalizacija, onda nam promjena novih zakonskih rješenja treba odmah. Isto kao što nam je i za novi Tužilački savjeta bila potrebna momentalna primjena novog Zakona o državnom tužilaštvu”, dodaje on i poručuje da ostaje da se vidi da li će današnje partije na vlasti usvojiti zakon i momentalno ga primijeniti, kako bi se izabrao novi Savjet i menadžment RTCG.
Nezakonito zadržavanje sredstava od takse
Nakon brojnih sastanaka političkih zvaničnika i predstavnika javnog servisa u Bosni i Hercegovini, situacija na BHRT-u se još uvijek ne smiruje. No, ovo je priča koja nije počela jučer, nego se problemi vuku već godinama zbog čega Javni servis BiH ne funkcioniše onako kako bi zapravo trebalo. Iz BHRT-a podsjećaju da od 2017. godine RTRS samovoljno izlazi iz zajedničkog sistema naplate takse i u Republici Srpskoj se od tada naplata vrši preko Inkaso službe RTRS-a i Pošta RS-a, s tim da sav prikupljeni novac zadržavaju na svom računu i ne prebacuju ga u skladu sa Zakonom. Po tom Zakonu polovinu novca od takse dobija BHRT, da po 25 odsto dijele dva entitetska emitera.
Novac, po istom zakonu, ide na račune entitetskih emitera koji, onda, državnom prebacuju dio koji mu pripada.
RTV Federacije BiH je, tvrde iz BHRT-a, po Ugovoru o naplati takse sa EPBiH, imao obavezu da raspodjeljuje sredstva prikupljena preko računa za struju u zakonskom omjeru što nije radio prethodnih šest godina, jer ni RTRS-u nije prebacivala pripadajućih 25 posto takse.
“Na osnovu tog nezakonitog zadržavanja sredstava od takse, BHRT je u minusu preko 70 miliona KM, dok su RTRS i Federalna ostvarili nepripadajući prihod od 54,5 odnosno 20 miliona KM. Stoga, BHRT naprosto nije mogao potpisati produžetak tog Ugovora pod istim uslovima iz 2017. jer bi se nastavilo urušavanje BHRT-a. Ono što predlažemo je da se sredstva prebacuju na račun BHRT-a, koji bi onda raspoređivao novac od prikupljenje takse. Na taj način FTV ne bi više mogao zadržavati novac na svom računu kao što je to činio do sada, jer je po tom osnovu nezakonito prisvojio 20 miliona KM”, ističu iz ove medijske kuće.
I iz FTV-a su ispričali isti problem sa naplatom iz RTRS-a. S druge strane poriču da FTV snosi dio krivice, odnosno duga.
“Po pitanju naplate takse, RTVFBiH je BHRT-u redovno uplaćivala zakonski pripadajući iznos od 50 posto, te u skladu s tim nema nikakvih dugovanja prema BHRT-u. S obzirom na to da BHRT nije htio potpisati Aneks o produženju prikupljanja RTV takse putem računa za električnu energiju EPBiH, oba javna servisa i RTVFBiH i BHRT su ostala bez prihoda od takse i na taj način doveden je u pitanje njihov opstanak”, tvrde iz FTV-a i dodaju da je do rješavanja problema stabilnog finansiranja javnih servisa u BiH moguće doći kroz primjenu postojećeg Zakona naplate RTV takse na području cijele BiH ili donošenja novih zakona i modela naplate.
U Srbiji, pak, predsednik Aleksandar Vučić, često se u svojim igrokazima žali da “nema pristup” RTS-u, da je javni servis “pristrasan” i naklonjen opoziciji. Ali zvanični podaci govore drugačije.
U poslednjem izvještaju REM-a o monitoringu izveštavanja tokom izborne kampanje, lista “Aleksandar Vučić- Srbija ne sme da stane” bila je najzastupljenija od svih drugih učesnika kampanje, sa oko šest sati programa u informativnim emisijama na RTS1, ili oko 12 procenata ukupnog vremena posvećenog izborima. Dodatno, državni funkcioneri bili su tema programa u više od četvrtine priloga ili više od 12 sati. Od toga, 12,20 odsto ili skoro šest sati reč je imao predsjednik Republike, premijerka više od tri i po sata, i tako dalje. Ovde treba napomenuti da to pokazuju nalazi REM-a, koji uz metodološke “nedostatke”, predstavljaju regulatorno tijelo koje je već godinama prisno sa režimom, i koje leži u srži nemogućnosti da se Srbija izbori sa širenjem propagande i da kritički nastrojeni mediji ikako dođu do nacionalnih frekvencija.
Prepiska Đilasa i RTS
U Srbiji već danima traje javna prepiska između šefa jedne od stranaka opozicione koalicije, Stranke slobode i pravde (SSP), Dragana Đilasa i Kolegijuma RTS-a, koji kao organ ne postoji u sistematizaciji javnog servisa, ali će se kasnije saznati, postoji kao interno savjetodavno telo generalnog direktora. Počelo je tako što je Đilas uputio otvoreno pismo RTS-navodeći taksativno šta je to javni servis “propustio” da objavi u poslednje vreme, od bitnih dešavanja koja ne idu na ruku valadajućoj stranci. Kolegijum RTS je odgovorio u prilično ciničnom tonu, uz po koju uvredu konkretnim opozicionim političarima, navodeći njihove izjave, kako bi objasnio da valjda njihovo profesionalno uredništvo procjenjuje da su to nerelevantni politički akteri da bi imali mesto u programu. Interesantno je da se u tom pismu Kolegijum RTS-a pozvao baš na neke događaje za koje se pravio da se nisu ni dogodili i o kojima nije izveštavao. Prepiska se nastavila tako što je Đilas opet samo taksativno nabrojao šta to javni servis nije ni pomenuo samo od poslednjeg pisma, a Kolegijum odgovara slično.
Ne samo što je neprimjereno da se rukovodstvo “servisa svih građana” obračunava sa opozicionim ili bilo kojim političarem ili pojedincem preko otvorenih pisama, a slično se već “obračunavao” i sa novinarima iz nezavisnih redakcija, već je to na bahat, osion i uvredljiv način, uz prizvuk “radićemo kako hoćemo, a vi nam ne možete ništa”, kao da se radi o njihovoj djedovini a ne o javnom dobru koje se zloupotrebljava godinama.
Bonus video:
