Prostorni plan Crne Gore (PPCG) do 2040. godine koji je Vlada utvrdila na sjednici 12. juna otvara vrata masovnoj urbanizaciji područja u kojima do sada nije bila dozvoljena gradnja, a posebno je kritičan prostoru Buljarice na koji su davno investitori bacili oko.
Stručnjaci tvrde da je prilikom donošenja PPCG prekršeno više zakona, te da je taj najvažniji dokument nakon Ustava preopširan i bez vizije održivog razvoja.
Plan je pun i kontradiktornosti. Tako se, recimo, u tekstualnom dijelu Plana kaže da je Buljarica prostor od izuzetne važnosti za očuvanje prirode, ali se u grafičkom prikazu PPCG cijela lokacija pretvora u gradsko-građevinsko područje, što otvara vrata masovnoj urbanizaciji i uništavanju prirodnih staništa, kaže za Centar za istraživačko novinarstvo (CIN-CG) Ksenija Medenica, iz Centra za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP).
To nije bio slučaj u Nacrtu PPCG do 2040, koji je sačinila prethodna Vlada, niti u prethodnim planovima, gdje je ovo područje uvijek bilo predstavljeno kao prirodna zona, sa veoma ograničenim dometom dozvoljene gradnje.
Iz Ministarstva prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine (MDUP), na čijem čelu je Slaven Radunović, za CIN-CG ne demantuju da je prostor Buljarice ostao bez zaštite u Planu, ali ističu da će Opština Budva odlučiti o nivou urbanizacije ovog vrijednog prostora:
“U PPCG su prikazane granice Generalnih urbanističkih razrada, a nijesu detaljno definisana građevinska područja. Na detaljnijem/nižem planskom nivou (PUP opština) će se defiisati građevinska područja, pa time i na području Buljarice, uzimajući u obzir sva ograničenja sa aspekta zaštite prostora”.
Iz CZIP-a sumnjaju da je, imajući u vidu izjave premijera Milojka Spajića i arapskog investitora Muhameda Alabara, ova prenamjena zemljišta urađena preko noći, upravo osnov za realizaciju investicije iz Ujedinjenih Arpaskih Emirata (UAE), na osnovu nedavno potpisanog Sporazuma sa ovom zemljom. Alabar je isticao da je zainteresovan za gradnju u Buljarici.
Plan je utvrđen bez izvještaja o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, koji je trebalo da sačini Agencija za zaštitu životne sredine (Agencija). Iz Agencije, na čijem je čelu Milan Gazdić su za CIN-CG kazali da nijesu sačinili izvještaj o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu zbog toga što je PPCG “usvojen prije roka za dostavljanje izvještaja”.
Iz Ministarstva za CIN-CG kažu da je Agencija samoinicijativno 16. juna obustavili postupak davanja saglasnosti na izvještaj, što, po njima, znači da Agencija nije odlučila po zahtjevu Ministarstva.
U svakom slučaju, prekršen je Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, prema kojem PPCG ne može ići na usvajanje bez ovog izvještaja.
Prema nezvaničnim informacijama CIN-CG, između Ministarstva prostornog planiranja i urbanizma i Agencije je napravljen kompromis, da bi plan bio usvojen.
Istog dana kada je Plan utvrđen na Vladi, Agencija je dala mišljenje u kome se Buljarica i ne pominje, kao ni brojna druga zaštićena područja koja su Planom dovedena u rizik od pretjerane gradnje i devastacije životne sredine i biodiverzitea.
Na pitanje CIN-CG upućeno Agenciji zašto nisu problematizovali pitanje Buljarice kazali su da su “u više navrata slali komentare na radne verzije ovog dokumenta i u svakoj se nalazila Buljarica kao zaštićeno područje i područje prepoznato međunarodnim ugovorima kao posebno vrijedno sa aspekta zaštite prirode”.
“Što se Agencije tiče, vrijednost Buljarice kao staništa prevazilazi nacionalne okvire”, naveli su iz Agencije.
Jedno u tekstu, drugo na slici
U mišljenju Agencije na PPCG, sročenog u svega nekoliko rečenica se problematizuje po imenu samo pitanje Komarnice i Velike plaže. Iz Agencije navode da se u jednom dijelu Plana Komarnica tretira kao štićeni objekat prirode, dok se u dijelu energetike planira za hidroenergetski objekat.
“Na isti način predstavljena je većina zaštićenih područja”, piše u mišljenju.
Problematizuju i pitanje Velike plaže, koja je, kažu, u jednom dijelu Plana predstavljena kao izrazito vrijedno područje sa aspekta zaštite, dok u drugom dijelu piše da je “najveći potencijal za razvoj ekskluzivnog turističkog kompleksa, na nivou države”.
“Da je Agencija postupila u skladu sa važećim zakonima i sopstvenim ovlašćenjima, otvorila bi se realna i pravovremena mogućnost da se HE ‘Komarnica’ ukloni iz nacrta Prostornog plana”, naveli su iz Crnogorskog društva ekologa (CDE), optužujući Agenciju za izbjegavanje primjene zakona.
U PPCG se navodi da je “projekat HE ‘Komarnica’ najspremniji u tehničkom smislu za realizaciju, međutim sa aspekta zaštite prostora i uticaja na životnu sredinu, nema podršku od strane institucija nadležnih za zaštitu životne sredine’’.
U Planu je navedeno da studija “Regionalna strategija za održivu hidroenergiju na zapadnom Balkanu”, WBIF, koja je rađena za potrebe Investicionog fonda za zapadni Balkan, HE “Komarnicu” svrstava u red ekološki prihvatljivih projekata, kao i da je Evropska komisija identifikovala četiri konkretna projekta koja će biti podržana, među kojima je i projekat izgradnje HE “Komarnica”.
Međutim, u Studiji slučaja Komarnica, koju je uradila organizacija Sačuvajmo Komarnicu, navodi se da je ovaj plan ekonomski i energetski neisplativ, da su u planovima za ovu HE korišteni podaci stari nekoliko decenija, te da bi ona mogla da košta blizu 480 miliona eura. Za razliku od tvrdnji u Prostornom planu, ističu da bi se gradnjom HE prekršile brojne direktive EU, među kojima i Okvirna direktiva o vodama EU, kao i Bernska konvencija, a zabrinutost za ovo prirodno područje izrazio je i Centar za svjetsku baštinu UNESCO-a (WHC).
Nedavno je i evropski parlamentarac Tomas Vajs tvrdio da će od zaštite Komarnice, ulcinjske Solane i dina na Velikoj plaži zavisiti i zatvaranje poglavlja 27, u pregovorima sa Evropskom unijom (EU).
HE “Komarnica” bi, prema projekcijama u PPCG, godišnje proizvodila oko 670 GWh, što je, kako se navodi, oko 40 odsto od prosječne godišnje proizvodnje TE “Pljevlja”. Za razliku od ove procjene, stručnjaci koji su radili Studiju slučaja “Komarnica”, izračunali su da bi u idealnim uslovima proizvodila tri puta manje struje - 213 GWh, što je svega nekoliko procenata od ukupnih potreba Crne Gore za energijom.
Uprkos svim ovim nalazima, iz resora kojim rukovodi Radunović, tvrde da je “HE ‘Komarnica’ potrebna Crnoj Gori”, podsjećaju da je izgradnja ove HE predviđena važećom planskom dokumentacijom, te da će se odluka donijeti nakon konačnog stava o procjeni uticaja na životnu sredinu.
Prekršen zakon i u pogledu javne rasprave
Stručnjaci upozoravaju da je plan nezakonito usvojen i zbog toga što nije bilo javnih rasprava koje bi se odnosile na ključne izmjene.
Javna rasprava o Nacrtu PPCG trajala je od 29. januara do 29. aprila prošle godine, a tokom njenog trajanja prispjelo je 449 predloga, primjedbi i sugestija. Plan je otada doživio bitne izmjene, oko Buljarice, Veljeg brda i ucrtavanja velikog broja novih saobraćajnica, tako da je neorganizovanjem nove javne rasprave i na ovaj način prekršen zakon. U Zakonu o uređenju prostora piše da ako dođe do značajnih izmjena planskog dokumenta, mora se sprovesti ponovna javna rasprava.
Iz Ministarstva za CIN-CG osporavaju tvrdnje da je zakon prekršen. Navode da je čitav proces izrade PPCG bio transparentan. Kažu da su u pitanju manje izmjene Plana.
“Za održavanje ponovne javne rasprave nijesu postojali zakonski razlozi”, tvrde u Ministarstvu.
“Slažem se da je predlog PPCG prošao netransparentno imajući u vidu da je javna rasprava bila davno, kao i da je bilo niz primjedbi i javnog i civilnog sektora. Trebalo je organizovati još jednu javnu raspravu na kojoj bi javnosti bio prezentovan Plana sa unesenim izmjenama i novim rješenjima, posebno u dijelu saobraćaja, gdje je interesovanje građana veliko”, kaže za CIN-CG prostorni planer, koji je tražio da ostane anoniman.
Stručnjaci sa kojima je CIN-CG razgovarao tvrde da se u Planu i dalje kao osnovni cilj razvoja navodi održivi razvoj iako još nijesu jasno definisane smjernice na koji način doći do takvog razvoja, uz praksu kojom se sprovodi razvoj koji nije održiv.
Plan predviđa gradnju preko 200 kilometara auto-puteva, više od 300 kilometara brzih saobraćajnica, vjetroelektrane, pored “Komarnice” i HE “Kruševo”, prugu od Podgorice do aerodroma u Golubovcima...
I Velje brdo je u Planu. Doduše, obilježeno je kao prirodno područje, dok se u tekstualnom dijelu navodi megalomanski građevinski projekat na tom mjestu.
“Prostorni plan Crne Gore koji je Vlada usvojila prije par dana izaziva duboku zabrinutost s aspekta zaštite prirode i poštovanja zakonskih procedura. Brojni su razlozi za takvu zabrinutost, a prvi i osnovni odnosi se na sam proces izrade i usvajanja dokumenta, koji je bio netransparentan, haotičan i u mnogim aspektima nezakonit”, ističe Medenica.
Energetska nezavisnost
Prema PPCG, Crna Gora bi do 2040. trebalo da postane energetski nezavisna država. U planu se optimistički predviđa da će TE Pljevlja koja proizvodi skoro polovinu crnogorskih potreba za električnom energijom nastaviti do radi najmanje do 2035. a najduže do 2040. Da bi se nadomjestila struja iz TE Pljevlja planirana je, pored hidroelektrana “Komarnica” i “Kruševo”, gradnja novih energetskih postrojenja, pet vjetroelektrana (VE), “Brajići”, “Gvozd”, “Korita”, “Bijela” i “Golija-Smriječno-Goransko Rudnice”, kao i 24 solarne elektrane (SE).
Prostornim planom predviđa se i mogućnost postizanja međudržavnog sporazuma o korišćenju voda Bilećkog jezera.
U Planu se navodi i da će realizacija vjetroelekrana zavisiti od procjene mogućih negativnih uticaja na stanovništvo, naselja i životnu sredinu.
U PPCG navodi se da u Crnoj Gori radi 38 malih HE, sedam u vlasništvu EPCG, a 31 u privatnom vlasništvu (povlašćeni proizvođači). Zanimljiv je proračun u planu koji pokazuje da trideset jedna privatna mala HE godišnje proizvode 152,1 GWh, što je simbolično i znatno manje nego na primjer VE “Krnovo” koja godišnje proizvodi 201 GWh. Ministarstvo za CIN-CG ističe i da je izgradnja vjetroelektrane Brajići “vrlo povoljan projekat u elektroenergetskom smislu, ali je potreban dodatni uticaj na prostor i prirodno i kulturno nasljeđe”. Izgradnji ove vjetroelektrane se, pored civilnog sektora, protive i nadležni u Opštini Budva.
Novina u planu je i predviđanje upotrebe vodonika, za koju se navodi da potencijal upotrebe postoji u oblastima: transporta, energetski intenzivnoj industriji (toplotna energija), grijanju...
Ekspanzija saobraćajne mreže
U PPCG predviđa se da ukupna dužina planiranih auto-puteva u Crnoj Gori, sa već izgrađenom prioritetnom dionicom, iznosi oko 270 km, dok će ukupna dužina planiranih brzih saobraćajnica iznositi oko 353 km.
“Planirana mreža saobraćajnica je preambiciozna, skupa, nije realna za izvođenje znajući finansijske uslove i stanje u Crnoj Gori”, kaže izvor CIN-CG, koji je želio da ostane anoniman.
Najveće izmjene planskog rješenja desile su se u dijelu saobraćaja gdje je planirano nekoliko novih brzih saobraćajnica: brza saobraćajnica Andrijevica-granica CG-Peć; brza saobraćajnica na sjeveru, Pljevlja-Bijelo Polje-Berane-veza sa auto-putem; brza saobraćajnica Pljevlja-Žabljak-Nikšći-Danilovgrad-Podgorica-veza sa auto-putem; brza saobraćajnica Podgorica-Tuzi-Božaj; planiran je produžetak puta od Bara do Ulcinja.
Iz Ministarstva kažu da planirana mreža saobraćajnica jeste ambiciozna, ali da planirani razvoj zahtIjeva ozbiljno ulaganje u saobraćajnu infrastrukturu: “U Planu su obrazložene sve saobraćajnice, data opciona rješenja, kao i definisani su prioriteti za realizaciju u drumskom i u svim drugim vidovima saobraćaja”.
Naš izvor kaže da je trasa auto-puta od Podgorice do Bara planirana oko Skadarskog jezera kroz Crmnicu, problematična trasa sa aspekta morfologije i topografije (naselja, klizišta, izvorišta, uništavanje ambijentalnih vrijednosti područja). Ističe i da je stav planera bio da se postojeća saobraćajnica od PG do Bara preko jezera proširi do nivoa brze saobraćajice (imajući u vidu da kreće rekonstrukcija pruge preko jezera), a da se auto-put na ovom potezu ne radi. Međutim, to nije prihvaćeno od strane Vlade i “Monteputa”.
Trasa auto-puta od Podgorice do Bara je planirana sa obilaskom Skadarskog jezera, jer se auto-put po Zakonu ne može planirati preko Nacionalnog parka, kazali su nam iz Ministarstva, uz objašnjenje da je ostavljena opcija proširenja i rekonstrukcije postojeće saobraćajnice i željezničke pruge preko Skadarskog jezera.
Izvor CIN-CG ističe i da je trasa brze saobraćajnice preko Luštice takođe vrlo problematična, sa aspekta uticaja na ambijentalne vrijednosti zaštićenog područja: “Trasa se zove primorska a mimoilazi Tivat i Kotor u kojima su saobraćajni problemi najizraženiji. Stav planera je bio da se još jednom pokuša dobiti odobrenje Uneska za prelaz preko zaliva, most Sv. Neđelja-Opatovo, i ukoliko to ne bude postignuto da se odustane od brze saobraćajnice, međutim za prelaz brzom saobraćajnicom preko Luštice su insistirali Vlada i ‘Monteput’”, kaže naš izvor.
Iz Ministarstva kažu da je preko Luštice razmatrana trasa kroz Idejno rješenje, kao alternativa prethodno planiranom prelazu u zoni Sveta Neđelja-Opatovo, s tim što se dio koridora mora provjeriti kroz izradu studije procjene uticaja na kulturnu baštinu i procjene uticaja na životnu sredinu.
Dalje će se, stoji u Planu, razvijati i modernizovati aerodromi u Podgorici i Tivtu, a predlog je i da se Aerodrom Berane razvija kao međunarodni aerodrom.
Tokom javne rasprave Opština Berane je insistrirala na gradnji aerodroma u ovom gradu. Ostaje da državne i lokalne institucije riješe problem nelegalne izgradnje u okruženju postojeće piste i zone za aerodrom, kazali su nam iz Ministarstva.
Ostali aerodromi Nikšić - Kapino polje, Podgorica - Ćemovsko polje, Žabljak, Pljevlja, Bar i Ulcinj razvijaće se prvenstveno kao aerodromi za specijalne potrebe, rekreativno letjenje, sportsko letjenje, sezonski turistički saobraćaj, poslovne i turističke potrebe. Najavljena je i izgradnja heliodroma u svim opštinama.
Predloženo je i izmještanje trase pruge Nikšić-Podgorica u dijelu vrijednog lokaliteta arheološkog nalazištva Duklja.
Pozitivno je i što se odustalo od vojnog poligona na Sinjajevini, kao i LNG terminala u Luci Bar.
Stan za sve
“Vizija stambene politike za planski period je izgradnja društva u kome nema beskućnika i gdje su svi stanovnici zaštićeni od gubitka doma i siromaštva, gdje su stanovi dostupni, pristupačni i energetski efikasni, uz nizak karbonski otisak, gdje se posebna pažnja posvećuje potrebama ranjivih grupa stanovništva i njihovoj integraciji”, piše u Prostornom planu o budućoj brizi i totalnoj promjeni u oblasti stanovanja.
Iznosi se podatak sa Popisa stanovništva 2023. godine, da na teritoriji Crne Gore ima oko 170.000 praznih stanova, te da je zbog manjka pristupačnih stanova na tržištu za rentiranje, neophodno sve raspoložive slobodne stanove staviti u funkciju, što je, kako se navodi u Planu, domen stambene politike.
Kao opcije se pominje i izgradnja stanova za prodaju po povoljnijim uslovima, izgradnju stanova za slobodno tržište, izgradnju stanova socijalnog stanovanja za davanje u zakup ranjivim i drugim niskodohodovnim grupama stanovništva i izgradnju stanova za davanje u zakup po tržišnim principima.
“U toku izrade PPCG-2040, Vlada Crne Gore je pokrenula inicijativu i donijela odluku o izgradnji stambenog naselja na području Velje brdo, u cilju obezbjeđivanja određenog fonda stanova po pristupačni uslovima i uz kontrolu sa državnog nivoa. Na detaljnijem/nižem planskom nivou će se definisati prostorni kapacitet, infrastrukturno opremanje i zaštita prostora, u cilju realizacije projekta koji je definisan kao projekat od javnog interesa. Izgradnju stanova ne treba prepustiti isključivoj regulaciji tržišta”, navodi se u planu.
Iz CZIP-a i na ovom primjeru ukazuju na to da je za Velje brdo u tekstualnom dijelu navedena planirana urbanizacija pod okriljem “javnog interesa”, dok je u grafičkom dijelu ista površina označena kao “ostale prirodne površine”, što je u direktnoj suprotnosti s planiranim sadržajem.
“Poseban predmet zabrinutosti je pojava novog paragrafa u tekstualnom dijelu plana koji se odnosi na projekat Velje brdo, megalomanski urbanistički poduhvat koji predviđa izgradnju naselja za oko 40.000 stanovnika. Taj projekat je Vlada Crne Gore prethodno pokušala progurati kroz Prostorno-urbanistički plan Glavnog grada, ali je, zbog burne reakcije stručne javnosti i građana, proces obustavljen, a sada ubačen u državni plan, s namjerom da se naknadno na osnovu toga, ponovo predloži kroz lokalne planove. U pitanju je izmjena koja je dovoljno značajna da bi, po važećem zakonodavstvu, morala izazvati ponovno otvaranje javne rasprave. Međutim, to se nije desilo, čime je prekršena zakonska procedura i po ko zna koji put obesmišljeno javno učešće”, kaže Medenica.
Pored Podgorice, masovna urbanizacija koja nije bila predviđena Nacrtom, planarina je i u drugim opštinama, Kolašinu, Nikšiću, Baru, Ulcinju, Herceg Novom...
Demografska projekcija
Stvaranjem boljih privrednih i infrastrukturnih uslova u svim regionima, očekuje se da će u prvoj fazi planskog perioda početi smanjivanje unutrašnjih migracija, da bi se poslije 2030. migracije iz Sjevernog regiona i depopulacionih opština Središnjeg regiona bile stopirano, što bi zaustavilo i opadanje broja stanovnika u Sjevernom regionu, navodi se u Planu. Predviđa se i povratak u opštine iz kojih se masovno iseljavalo prethodnih decenija, ukoliko se ostvari Planom predviđeni razvoj Sjevernog regiona. Ali, i ovo je u koliziji, jer sa jedne strane planira se izgradnja cijelih naselja u Podgorici i na Primorju, a govori se o revitalizaciji i povratku na sjever, upozoravaju stručnjaci.
Optimizam ne važi samo za sjever, već i za cijelu državu, pa je u Prostornom planu navedeno da će Crna Gora koja je po popisu 2023. imala 633.090 stanovnika, 2040. godine imati 684.045. Ugledne međunarodne institucije, među njima i Ujedinjene nacije, upozorile su da bi Crna Gora za nekoliko decenija mogla da ima znatno manje stanovnika.
Ni podaci prezenetovani u Planu ne idu u prilog tom optimizmu. Tako se kroz statistiku o učenicima u osnovnim školama u Crnoj Gori vidi da je taj broj u stalnom padu jer je školske 2005/06 bilo je 74.872 učenika, a 2022/23 69.922.
“U XXI vijeku broj penzionera u Crnoj Gori je u konstantnom porastu. Činjenica da penzioneri čine skoro petinu crnogorskog stanovništva, za državu predstavlja veliko opterećenje u pogledu finansiranja obaveza”, piše u Planu.
Kao jedan od glavnih ciljeva plana proklamovano je da se do 2040. dostigne prosjek EU po iznosu zarada i kupovnoj moći građana, kao i po kvalitetu života. Nije, međutim, jasno na osnovu čega je donijeta ova procjena, posebno ako se imaju u vidu zabrinjavajuća demografska kretanja, ali i nedovoljna briga oko održivog razvoja.
Izgubili pet godina, promijenjeni propisi po kojima je Plan rađen
Prvobitni rok za izradu PPCG istekao je još 2020. godine, pa donošenje ovog strateškog dokumenta, najvažnijeg nakon Ustava Crne Gore, kasni pet godina, pa će tako umjesto zakonom propisanih 20 godina, važiti 15 do 2040.
Arhitekta Borislav Vukićević za CIN-CG podsjeća da je odluku o izradi Plana donijela Vlada Duška Markovića 2018. godine i da je rok za izradu trebalo da bude dvije godine od imenovanja rukovodioca izrade PPCG, što se desilo 2019.
On problematizuje i to što su u međuvremenu promijenjeni zakonski propisi koji regulišu ovu oblast, te da je osnovana i Agencija za planiranje prostora, pa možemo očekivati i da ovaj Plan, rađen po starom zakonu, mora da se radi opet.
“Ni ova Vlada, kao ni prethodne, nije voljna da konstatuje da je stanje u domenima planiranja i urbanizma izmaklo kontroli, što bi onda upućivalo na potrebu temeljite reforme sistema planiranja”, ističe Vukićević.
Bonus video:
