Fondacija Bankada i NVO “Sveti Stefan naš dom”, zajedno s grupama građana sa područja Mjesne zajednice “Sveti Stefan” i cijelih Paštrovića aktivno rade na izradi platforme za spas Svetog Stefana.
“Platforma će sadržati 12 tačaka, simbolično predstavljajući 12 paštrovskih plemena koja su u drugoj polovini 15. vijeka sagradila Sveti Stefan. Ta plemena djelovala su kolektivno, egalitarno i inkluzivno, poštujući principe demokratije i jednakosti, što nam i u 21. vijeku služi kao uzor i inspiracija. Dokument će obuhvatiti sve ključne probleme zbog kojih se ovo nacionalno blago našlo u trenutnoj teškoj situaciji. Podsjećamo da je upravo zbog tih problema Sveti Stefan uvršten na listu sedam najugroženijih lokaliteta kulturne baštine Evrope za 2023. godinu, prema programu organizacije Evropa Nostra i Instituta Evropske investicione banke”, saopšteno je “Vijestima” iz tih nevladinih organizacija.
Kako su naglasili, platforma će adresirati više problematičnih aspekata u upravljanju i zaštiti Svetog Stefana i okolnog područja Miločera.
“To uključuje ograničen pristup Svetom Stefanu kao nacionalnom kulturnom dobru za građane i turiste, uskraćen pristup plažama i javnim stazama u Miločeru, zaštita parka Miločer, koji još nije zvanično prepoznat kao kulturno dobro i istorijskih vila unutar njega, koje su trenutno ugrožene, narušavanje i zapuštanje pozorišta na otvorenom u kontakt zoni Svetog Stefana, kao i druga ugrožavanja javnog interesa i kulturne baštine na ovom prostoru. Jedan od najvažnijih problema je upravo onemogućen pristup Svetom Stefanu, kulturnom i prirodnom dragulju Crne Gore. Nevjerovatno je da građani naše države i gosti iz inostranstva već godinama nemaju mogućnost da kroče na ostrvo niti da saznaju bilo šta o njegovoj bogatoj istoriji. Takvo stanje direktno krši međunarodne i domaće standarde o pravu javnosti na kulturnu baštinu”, ističu u Fondaciji Bankada i NVO “Sveti Stefan naš dom”.
Oni naglašavaju da se u članu 4, stav 1 Faro konvencije Savjeta Evrope o značaju kulturne baštine za društvo, koju je Crna Gora ratifikovala 2007. godine, jasno ističe: “Svi, pojedinačno ili kolektivno, imaju pravo da uživaju dobrobit kulturnog nasljeđa i doprinose njegovom bogaćenju”.
“Slično tome, domaći Zakon o zaštiti kulturnih dobara (član 5, stav 1) propisuje: “Svako ima pravo da, pod jednakim uslovima, individualno ili kolektivno, koristi kulturna dobra radi učešća u kulturnom životu, uživanja, naučnog napretka ili druge dobrobiti koja iz njih proističe, kao i da doprinosi njihovom obogaćivanju i očuvanju”. Nažalost, posljednjih deceniju i više svjedoci smo grubog kršenja ovih civilizacijskih normi u slučaju Svetog Stefana i Miločera. Ni međunarodne konvencije ni nacionalni zakoni nijesu ispoštovani: ostrvo je bilo faktički zatvoreno za javnost, što predstavlja uskraćivanje elementarnih ljudskih prava”, navode u ovom NVO.
Još je zabrinjavajuće, kako ističu, da su nadležni organi, koji su morali nadzirati poštovanje ovih normi, godinama ostali po strani.
“Dozvolili su nezakonitu uzurpaciju javnih, nacionalnih resursa radi promocije uskih privatnih interesa baziranih na prodaji luksuznih nekretnina u zaštićenoj zoni. Ovakav nemar doveo je do masovnog kršenja zakona i prava građana, uz ozbiljne društvene posljedice. Izgubljene su brojne koristi za lokalnu zajednicu i državu Crnu Goru, ne samo ekonomske, već i kulturne, naučne, sociološke, obrazovne i druge. Vrijeme je da se ovaj trend zaustavi. Moramo se osvijestiti i djelovati odgovorno kako bismo zaštitili opšti interes”, naglašavaju u ovim NVO.
Platforma u pripremi, kako dodaju, posvetiće posebnu pažnju rješavanju pitanja slobodnog pristupa Svetom Stefanu kao zaštićenom nepokretnom kulturnom dobru od nacionalnog značaja.
“Jedan od osnovnih zahtjeva biće da se na ostrvu uspostavi muzej ili centar za posjetioce, u skladu s međunarodnim standardima heritologije. Time bi svi zainteresovani mogli da se upoznaju s vrijednostima Svetog Stefana, čija istorija seže u 15. vijek. Podsjećamo da je na Svetom Stefanu nekada zasijedala i čuvena Bankada (skupština paštrovskih plemena), što je samo jedan od fascinantnih istorijskih detalja koji bi privukli posjetioce. Ostrvo krije i druge značajne priče: tu su rodne kuće narodnog heroja Vukice Mitrović-Šunje i njenog brata, pjesnika Stefana Mitrovića, kao i rodna kuća Visariona Ljubiše, crnogorskog mitropolita i prvog ministra prosvjete (crkvenih djela) te prvog predsjednika Crvenog krsta Crne Gore. Jasno je da je kulturna baština Svetog Stefana višeslojna i izuzetno bogata, pokrivajući periode od srednjeg vijeka, preko mletačke i austrougarske uprave, pa sve do jugoslovenskog antifašističkog nasljeđa. U tome leži ogroman potencijal za održivi kulturni turizam i obrazovanje budućih generacija”, zaključuju u Fondaciji Bankada i NVO “Sveti Stefan naš dom”.
Oni pozivaju državne institucije, stručnu javnost i sve građane da podrže izradu i sprovođenje ove platforme.
“Zajedničkim naporom možemo spasiti Sveti Stefan, sačuvati naše nacionalno blago i pretvoriti ga u pokretača kulturnog i ekonomskog prosperiteta za dobrobit svih”.
Ekonomski neprocjenjiv dar prirode i kulture
Iz Fondacije Bankada i NVO “Sveti Stefan naš dom” poručuju da je ekonomski potencijal Svetog Stefana izvanredan.
“Podsjećamo, na primjer, da je trajektna linija Lepetane–Kamenari, prema nedavnim medijskim izvještajima, u samo tri godine ostvarila prihod od oko 20 miliona evra. Po istoj logici, svaki turista koji posjeti Crnu Goru poželjeće da vidi Sveti Stefan, a prihodi od organizovanih posjeta ostrvu mogli bi višestruko nadmašiti pomenuti iznos. Za razliku od trajekta, održavanje pješačke turističke posjete ostrvu ne nosi visoke troškove (gorivo, remont, servisiranje, posada itd.), što bi Sveti Stefan učinilo još isplativijim resursom, gledano iz ugla poslovne logike. Sveti Stefan je neprocjenjiv dar prirode i kulture za sve nas. Na nama je izbor - da li ćemo biti mudri upravitelji koji djeluju u opštem interesu, ili ćemo dopustiti da prevagnu tuđi privatni interesi na štetu javnog dobra.
Zbog svega navedenog, zahtijevamo da Sveti Stefan bude otvoren za posjetioce tokom cijele godine, a ne samo u ljetnjoj sezoni. Otvaranjem ostrva za kontrolisane dnevne posjete, uporedo sa hotelskom djelatnošću, Sveti Stefan može postati model održivog turizma u Crnoj Gori. Smatramo da se može naći balans: ostrvo može i dalje funkcionisati kao ekskluzivni hotel, ali dio Svetog Stefana mora biti dostupan građanima i turistima svakog dana u određenim terminima - baš kao što je to bilo u vrijeme bivše Jugoslavije”, naglašavaju.
Bonus video:
