Početkom aprila 2024. godine Agencija za zaštitu životne sredine (EPA) izdala je dozvolu privrednom društvu “Eko modus” iz Budve, organizatoru tranzita, za prolazak 1.000 tona metalnog neopasnog otpada kroz Crnu Goru.
U dozvoli, koja je objavljena na sajtu EPA, je navedeno da je proizvođač otpada privredno društvo “M. Z. Company” d.o.o. iz Mostara, iz Bosne i Hercegovine (BiH), dok se kao uvoznik otpada navodi “Beani General Trading Co srl” iz Libije.
Međutim, u obrascu, dokumentu koji prati ovaj teret kroz Crnu Goru, navodi se nešto drugačiji naziv firme: “Beaini General Trading Co s.a.r.l.”, kao i da je ta kompanija iz Libana. Obrazac je Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) dobio od EPA, putem Zakona o slobodnom pristupu informacijama (SPI). Obrazac je dokument koji organizator isporuke, u ovom slučaju budvanska “Eko modus”, dostavlja EPA, kako bi se dobilo odobrenje za tranzit kroz Crnu Goru.
U obrascu se navodi da je libanska firma posrednik, ali nije krajnji primalac otpada. Kao krajnji uvoznik u oba dokumenta, ne navodi se kompanija, već samo zemlja - Libija.
Libija je država podijeljena na dvije administracije, između kojih povremeno dolazi do oružanih sukoba. Crna Gora dozvoljava tranzit otpada ka toj zemlji bez precizne informacije o tome koja administracija je krajnji primalac, kao i o tome koja firma preuzima teret i na koji način će otpad biti tretiran nakon ulaska u Libiju.
“Roba je ukrcana na brod pod zastavom Tanzanije, dok je kao iskrcaj deklarisana luka Hereke u Turskoj”, saopštili su iz Uprave carina Crne Gore (UC) za CIN-CG.
Međutim, nijedna od uključenih institucija i firmi nije odgovorila na pitanje koja je firma na kraju preuzela otpad u Turskoj i da li je roba završila u Libiji, kao što je trebalo prema dokumentaciji.
CIN-CG je zatražio od Uprave carina uvid u izvoznu deklaraciju potpisanu u Luci Bar, ali su za UC-a pojasnili da prema Zakonu o carinskoj službi, podaci iz carinskih deklaracija i informacije o vrijednosti robe predstavljaju službenu tajnu.
Analiza dozvola za tranzit otpada u Crnoj Gori za posljednje tri godine sadrže uglavnom precizne podatke o firmama koje su krajnji uvoznik. Izuzetak je ovaj tranzit koji je krenuo iz BiH, što otvara pitanja o transparentnosti i sigurnosti tog tovara.
U Evropskoj uniji ne bi bilo moguće
Iz EPA kažu da ne znaju da je otpad završio u Turskoj.
“Shodno obrascu, zaključeno je da predmetni otpad završava u Libiji”, ističe za CIN-CG Danilo Veljić, samostalni savjetnik sektora za izdavanje dozvola i saglasnosti pri EPA.
Veljić navodi da, kako je Crna Gora zemlja tranzita, EPA nema nadležnost da provjerava konačnog primaoca otpada u Libiji, procedure za preradu i zbrinjavanje otpada u zemlji krajnjeg odredišta. On kaže da je dozvola izdata sa tada važećim Zakonom o upravljanju otpadom.
Međutim, u EU je situacija stroža. Pošto Libija nije članica Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), procedure za prekogranično kretanje otpada prema toj zemlji podliježu dodatnim pravilima.
Prema Regulativi CE 1013/2006 i novoj UE Regulativi 2024/1157, nije dozvoljeno slati otpad u zemlje koje nisu članice OECD-a bez kompletne procedure prethodnog obavještavanja i pismenog odobrenja. Ova procedura poznata je kao Prethodni informisani pristanak (PIC).
Ministarstvo ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera (MERS) je odgovorno za usklađivanje domaćeg zakonodavstva sa direktivama Evropske unije (EU) u oblasti prekograničnog prometa otpada.
Upitani kada namjeravaju da uvedu direktive EU, iz MERS-a su odgovorili da su u pripremi podzakonski akti kojim će se u potpunosti transponovati zakonodavstvo EU u oblasti prekograničnog kretanja otpada.
“MERS smatra da je dozvola legalna i legitimna, jer je Crna Gora zemlja tranzita, a pošiljku prati obrazac koji potpisuje krajnji primalac otpada”, navode iz resora Damjana Ćulafića za CIN-CG.
Ipak, u ovom obrazacu nema potpisa krajnjeg primalaca već samo potpis direktora budvanske kompanije “Eko modus” Saše Vučetića.
Iz MERS-a dodaju da u konkretnom slučaju kontrola, da li je otpad napustio Crnu Goru u zemlju koja je navedena u dozvoli kao sljedeća destinacija, je u obavezi carinskih organa.
Kontrole ispod minimuma: Šta se dešava sa tranzitom metalnog otpada
Kao vlasnik bosanske firme koja je izvoznik navodi se u tamošnjim registrima Merhid Zlomušica. Na zvaničnom sajtu preduzeća stoji da se “M. Z. Company” bavi otkupom i reciklažom sekundarnih sirovina metalnog porijekla.
Prema zakonima BiH, Zlomušičina firma posjeduje rješenje ovlašćenog operatera za sekundarne sirovine metalnog porijekla. Pravilnik o kategorijama otpada sa listama BiH definiše načine klasifikacije opasnog i nepoznatog otpada, a obaveza klasifikacije je na proizvođaču otpada. U međunarodnom prometu ulogu proizvođača preuzima izvoznik - u ovom slučaju “M. Z. Company”.
Kao ovlašćeni operater, firma ima pravo da izvozi metalni otpad klasifikovan kao neopasan pod znatno olakšanim uslovima, bez potrebe za izvoznom dozvolom Federacije BiH. Ključni uslov za korišćenje ovog olakšanog režima je, međutim, postojanje dokaza o porijeklu i svojstvu materije.
Iz “M. Z. Company” su odbili da odgovore na brojna pitanja CIN-CG-a, uključujući i ona o porijeklu i svojstvu metala. U obrascu je navedeno da se radi o neopasnim metalnim materijalima od gvožđa i čelika.
Ekološka inspekcija iz Crne Gore, nadležna za kontrolu vrste otpada, ovu pošiljku nije provjeravala.
U Crnu Goru Ekološka inspekcija je nadležna za provjeru vrste otpada.
Koordinatorka Ekološke inspekcije, Vesna Bigović objašnjava za CIN-CG da se kontrola prekograničnog kretanja otpada vrši isključivo na poziv granične policije ili službenika Uprave carina.
“Ekološka inspekcija nije prisutna na graničnim prelazima i ne vrši kontrolu na samim prelazima, ali u slučaju potrebe, i po pozivu granične policije ili carine, sprovodi aktivnosti shodno svojim nadležnostima”, rekla je Bigović.
Od trenutka kretanja kamiona iz BiH ka Luci Bar, pošiljka prolazi kroz dvije carinske kontrole - na Vraćenovićima i u Luci Bar. Uprava carina je za CIN-CG objasnila da je na graničnom prelazu Vraćenovići otprema vršena po tranzitnim dokumentima.
“Prilikom unosa u područje slobodne zone Luka Bar vršena su vaganja kamiona sa otpadnim željezom na vagi Luke Bar AD, o čemu su izdate potvrde o izvršenim vaganjima na kolskoj vagi. Nijesu uočene nepravilnosti u masi deklarisane robe. Roba je bila u rasutom stanju. Uočeno je da se radi o metalima vrste starog željeza.”
U Crnu Goru ušlo 350 tona metala, a izašlo skoro šest puta više
Iako je budvanska firma zadužena za tranzit kroz našu zemlju tražila dozvolu za prolaz hiljadu tona otpada, prema evidenciji Uprave Carina na graničnom prelazu Vraćenovići ukupna količina bila je oko 350 tona. To bi trebalo da bude oko 15 standardnih kamiona. Međutim, iz Luke Bar utovareno je znatno više tereta, čak dvije hiljade tona.
“Roba je bila smještena na odgovarajućem terminalu - otvoreno skladište Obala Volujice AD. Brodom je otpremljeno gotovo 2.000 tona starog željeza, koji je korisnik slobodne zone smještao na području slobodne zone”, rekli su iz Uprave Carina za CIN-CG.
Iz UC nijesmo dobili odgovor na pitanje kako je pošiljka sa 350 tona u dokumentima porasla na gotovo 2.000 tona. Objasnili su, međutim, da je libanska firma “Beaini General Trading” korisnik Slobodne zone Luka Bar.
Iz Luke Bar su potvrdili da je pomenuta libanska kompanija 2020. godine zaključila ugovor o obavljanju djelatnosti u Slobodnoj zoni, koja se odnosi za skladištenje, trgovinu i izvoz željeznog otpada.
Nakon nedefinisanog perioda na otvorenom skladištu, roba u rasutom stanju je ukrcana na brod koji plovi zastavom Tanzanije), objasnili su iz UC.
Uz izvoznu deklaraciju priložena je faktura u iznosu od 573.763,20 eura.
Iz Uprave carina su odgovorili da je u pitanju brod Star Light. Ovaj brod je registrovan u Tanzaniji od strane libanske kompanije. Zemlja pod čijom zastavom plovi brod je nadležna za tehničku i bezbjednosnu kontrolu broda.
Brodovi koji plove pod zastavom Tanzanije nalaze se na crnoj listi Organizacije evropskih pomorskih vlasti (Paris Mou) i označeni su kao visoko-rizični. Kada uplove u bilo koju luku u regionu Paris MoU-a, (skoro sve evropske države), automatski su predmet pojačanih kontrola (visoka prioritetna stopa inspekcija). Često se zaustavljaju zbog nesaglasnosti. Ovdje je, međutim, ta kontrola izostala.
Teško dostupni kontakti i netransparentnosti
CIN-CG je tokom istraživanja bezuspješno pokušavao da stupi u kontakt sa korisnikom Slobodne zone Luka Bar iz Libana. Na internetu nije pronađen kontakt mejl firme, a u obrascu je naveden jedino crnogorski broj telefona, koji je trenutno van funkcije i mejl, sa kojeg se vraćaju poruke.
Iako prema važećem Zakonu o Slobodnoj zoni korisnici zone ne moraju imati registrovanu firmu u Crnoj Gori, vlasnik libanske firme Nidal Beaini je osnovao i u Podgorici kompaniju “Beaini General Trading Co”, koja se bavi recikliranjem sortiranog otpada. Ova firma na sajtu “Poslovna mreža’’ nema kontakt mejl, niti ovlašćenog predstavnika, a jedini crnogorski broj telefona je aktivan i prima poruke, ali ne odgovora ni na poruke ni na pozive. CIN-CG je preko univerzalnog imenika utvrdio da je taj broj upisan na ime jedne osobe iz Nikšića.
Beini je firmu u Podgorici osnovao 1. oktobra 2019. godine, a kompanija je blokirana od 2022. godine i ima dug od 1.577 eura. Na “Poslovnoj mreži” u posljedjne tri godine nema zabilježenih aktivnosti.
U zahtjevu za dozvolu za tranzit otpada, koji je potpisao Saša Vučetić, direktor budvanske kompanije “Eko modus”, navodi se: “Izjavljujem da su prema mojim saznanjima gore navedene informacije tačne. Takođe potvrđujem da su važeće obaveze utvrđene u obliku ugovora zaključenog s primaocem.”
U obrazcu je kao kontakt “Eko modus” naveden broj Danijele Vučetić, ovlašćenog predstavnika, dok je vlasnik firme Nebojša Bojanić. CIN-CG je stupio u kontakt sa Vučetić, koja je dostavila dva kontakt mejla firme iz Libana, ali odgovori na pitanja CIN-CG sa tih mejlova nijesu stigli.
Iako je “Eko modus” upisan u registar prevoznika otpada EPA-e za 2024. godinu, ta firma nije izvršila konkretni tranzit pošiljke iz BiH do Luke Bar. Prevoz je, umjesto njih, obavila druga kompanija - “Loyal d.o.o.”. Ni iz te kompanije nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG.
Koji su rizici
U oktobru 2025. godine u Italiji, u gradu La Speziji, otkriveno je da se u balama multimaterijala (plastike i metala) koje su se vodile kao “neopasan otpad” nalazili ostaci eksplozivnih naprava. Do otkrića je došlo tek kada je materijal stigao u reciklažni pogon i otvoren radi selekcije i obrade. To je samo jedan od posljednjih slučajeva u zemlji gdje se mnogo govori o problematičnom otpadu, koji se krijumučari.
Poznato je da su 2019. godine iz Crne Gore upućeni opasni otpadni materijali za Ukrajinu i Španiju, koji su bili pokriveni dokumentima o neopasnom otpadu.
“Želim da istaknem dva važna aspekta. Na Mediteranu je potrebno uskladiti rad svih institucija”, ističe za CIN-CG Claudia Salvestrini, direktorica konzorcijuma “Polieco”.
Ona navodi i da slučaj o otpadu izvezenom iz BiH koji smo istraživali, zaslužuje odgovore na brojna otvorena pitanja.
“Ovaj slučaj potvrđuje kako naizgled postoji jaka kontrola na granicama, a ipak mnogo toga izmiče, ako ne i previše.”
Italijanski konzorcijum “Polieco” zadužen je za prikupljanje, praćenje i pravilno zbrinjavanje plastičnog otpada na bazi polietilena, posebno onog koji se ponovo koristi u industriji. Cilj konzorcijuma je da spriječi da otpad završi u ilegalnim tokovima i da se obezbijedi zaštita životne sredine, kroz kontrolu čitavog ciklusa.
“Polieco” ima uvid u podatke i probleme sistema - statistiku, izvještaje, primjere zloupotrebe itd.
“Otpad je nešto što najviše izmiče kontroli, posebno tokom velikih međunarodnih tenzija i sukoba, što može da nanese veliku štetu zdravlju svih nas i životnoj sredini”, upozorava direktorica Salvestrini za CIN-CG.
Ona ističe i da je za njih važno da u Crnoj Gori institucije djeluju transparentno, jer se sve dešava tik uz italijanske granice, praktično tu iza ugla.
Bonus video:
